کتاب قواعد عمومی قراردادها اثر دکتر ناصر کاتوزیان (جلد دوم)

درباره‌ی کتاب قواعد عمومی قراردادها دکتر ناصر کاتوزیان (جلد دوم)

این کتاب به عنوان جلد دوم از سری کتاب های دوره های حقوق مدنی، تمامی قواعد و چگونگی انعقاد قرارداد و باطل کردن آن را به صورت جامع و با زبانی روان به صورت کاربردی ارائه می دهد. کتاب مذکور متشکل از ۳ مبحث مجزا می باشد که عبارتند از: ۳‐ اهلیت و اختیار طرفین ۴‐ مورد معامله ۵‐ جهت معامله

مبحث سوم شرایط بلوغ، رشد و جنون، شرایط تحقق و مفهوم و ماهیت نظریه نمایندگی برای دیگران، مبنای حقوقی معاملات فضولی، اجازه و رد مالک و … را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد. مبحث چهارم چگونگی تعهد انتقال مال، موضوع و مفاد انتقال عقد و … را شرح می دهد. مبحث پنجم مخاطب را با مفهوم، ارزیابی و نقد جهت تعهد، شرایط و مبنای معامله به قصد فرار از دین و … آشنا می کند.

بر اساس ماده ۱۸۳ قانون مدنی، عقد عبارت است از این که یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آن ها باشد. در حالت کلی قرارداد دارای چهار ساختار فنی، مالی، حقوقی و اداری است و هر کدام قوانین و اصول خاص خود را دارا می باشند که تسلط داشتن بر آن ها برای دانشجویان رشته های حقوق و وکالت، وکلا، حقوق دانان و سایر رشته های مرتبط بسیار حائز اهمیت است.

بخشی از کتاب قواعد عمومی قراردادها دکتر ناصر کاتوزیان (جلد دوم)

مبحث سوم: اهلیت و اختیار طرفین

گفتار نخست: اهلیت

۲۸۴‐ تعریف:

صلاحیت، دارای دو چهره ممتاز است:

۱‐ اهلیت دارا شدن حق، یا استعدادی که به موجب آن شخص از حقوق خصوصی بهره مند می شود و می تواند صاحب حق و تکلیف باشد. نویسندگان حقوق مدنی این اهلیت را 《اهلیت تمتع》 نامیده‌ اند و در قانون مدنی اصطلاح 《تمتع از حق》 بار ها به کار رفته است (مواد ۹۵۷ و ۹۵۸ و ۹۵۹ و ۹۶۱ ). با وجود این، چون 《تمتع》 از حق به طور معمول با به کار گرفتن و اجرای آن همراه است، این واژه صلاحیت اعمال حق را نیز در بر می ‌گیرد و با معنی مورد نظر تناسب ندارد.

به همین جهت، 《اهلیت تملک》 که در عرف حقوقی معنی روشن تری دارد پیشنهاد شده است، زیرا 《تملک حق》 با تصرف در آن دو مفهوم مستقل است و به خوبی می ‌تواند مقصود را برساند. وانگهی، این نکته را بایستی یاد آور شد که 《اهلیت》 تنها برای دارا شدن حق به کار نمی رود؛ صلاحیت داشتن تکلیف و توانایی 《متعهد شدن》نیز در آن مطرح است و واژه 《تمتع》 با تعهد و التزام به کلی بیگانه است، در حالی که 《تملک》، اگر به معنی دارا شدن به کار برود، می ‌تواند درباره تعهد و تکلیف نیز مورد استفاده قرار گیرد.

۲‐ اهلیت اجرای حق، یا صلاحیتی که شخص به حکم قانون درباره اعمال حق خویش می یابد. برای مثال، مالک می ‌تواند برای گرفتن اجاره یا بیرون راندن غاصب طرح دعوا کند یا حق خود را انتقال دهد. این چهره اهلیت را 《اهلیت استیفاء》 نامیده اند. ولی، این اصطلاح نیز نارسا و قابل انتقاد است. زیرا، کلمه استیفاء به طور معمول در مقام گرفتن کامل طلب یا حق یا بهره بردن از مال یا کار دیگری به کار می ‌رود و مفاد آن گستره لازم برای بیان تمام چهره‌ های 《اجرا اعمال حق》 را ندارد.

برای مثال، جایی که پیمانی بسته می ‌شود، نمی‌ توان گفت هر یک از دو طرف حق پیمان بستن را است 《استیفاء》 می کند. بنابراین، باید از این عرف ناپخته و پا نگرفته گذشت و در پی اصطلاحی دیگر بود.

به نظر می‌ رسد که 《اهلیت تصرف》 مناسب این وضع حقوقی باشد و به ویژه، اگر در برابر 《اهلیت تملک》 به کار رود، به خوبی می ‌تواند چهره دوگانه اهلیت را نشان دهد.

اهلیت تصرف همیشه با صلاحیت بهره مند شدن از حق همراه است. زیرا، شخص در حقی توانایی تصرف دارد که آن را به دست آورده باشد و قانون وجود حق را برای او بشناسد. ولی، هر صاحب حق توانایی اجرای آن را ندارد؛ چنان که کودک و دیوانه می توانند مالک شوند، لیکن تصرف در حق بایستی به وسیله سرپرست قانونی آنان انجام شود. چنین وضعی را در اصطلاح 《حجر》 نامند.

بحث عمومی درباره حجر و چگونگی حمایت از محجورین را باید در کتاب اشخاص مطالعه کرد. منتها، چون داشتن اهلیت یکی از شرایط درستی عقد است، طرح این شرط، تا جایی که مربوط به توانایی انعقاد قرارداد است، احتراز ناپذیر می نماید و تنها به همین اعتبار نیز مورد مطالعه قرار می گیرد. …

کتاب قواعد عمومی قراردادها (جلد دوم) به تالیف ناصر کاتوزیان توسط نشر گنج دانش به چاپ رسیده است.