کتاب فلسفه و ساحت سخن اثر غلامحسین ابراهیمی دینانی

درباره کتاب فلسفه و ساحت سخن

فهم فلسفی یا فکر علمی همیشه و هر جا در زبان اتفاق می‌افتد و به همین اعتبار، زبان ظهور اندیشه است و سخن مظهر فکر و خرد به شمار می‌آید. وقتی از ظهور اندیشه در زبان سخن به میان می‌آید به ظهور عالم و جهان هستی نیز اشاره می‌شود، زیرا به حکم اینکه علم یک حقیقت ذات اضافه به شمار می‌آید همواره به یک معلوم اشاره دارد و هرگز نمی توان از علم بدون معلوم سخن به میان آورد. علم بدون معلوم و معلوم بدون علم معنی محصل و درستی ندارد و فرض یکی از آنها بدون دیگری امکان‌پذیر نخواهد بود.

این سخن به آن معنی نیست که در علم و ادراک خطا وجود ندارد و هرگونه صورت ادراکی همواره با واقع و نفس‌الامر مطابقت پیدا می‌کند، زیرا در ادراکات انسان خطا و اشتباه فراوان رخ می‌دهد و در برخی موارد صورت ادراکی با آنچه واقع و نفس‌الامر خوانده می‌شود مطابقت ندارد. به همین جهت است که ادراک انسان به دو قسم درست و نادرست یا صحیح و خطا تقسیم می‌شود و ملاک درستی و صحت یک ادراک نیز مطابقت آن با واقع و نفس‌الامر شناخته می‌شود.

مادامی که عقل انسان در قید تعلقات و خواسته‌های نفسانی محدود و گرفتار است از خطا و اشتباه مصون نیست، ولی هرگاه از قید تعلقات خالص و مصفا گردد و از شائبه امور نفسانی رها شود از خطا و اشتباه بر کنار خواهد بود. ولی رها شدن انسان از قید تعلقات و خواسته‌های نفسانی کار آسانی نیست و بنابراین، دور ماندن او از هرگونه خطا و اشتباه کمتر میسر خواهد بود. عقل کل خطا نمی‌کند و در سخن خداوند تبارک و تعالی اشتباه یافت نمی‌شود.

انسان خلیفه خداوند در زمین شناخته می‌شود و همه اسما و صفات خداوند نیز در هستی او انعکاس یافته است. از سوی دیگر انسان فهرست علام هستی بوده و آنچه در این جهان وجود دارد نمونه‌ای از آن در هستی انسان تحقق پذیرفته است. در اثر همین ویژگی است که انسان هم با خداوند سخن می‌گوید و هم به سخن خداوند گوش فرا می‌دهد و آن را به درستی استماع می‌کند.

در این گفتگو به همان اندازه که سخن اهمیت دارد، شنیدن نیز نقش بنیادی و بی بدیل ایفا می‌نماید. سخن برای شنیده شدن است و در آنجا که استماع و شنیدن وجود نداشته باشد سخن نیز جایگاهی نخواهد داشت. به عبادت دیگر می‌توان گفت کسی که گوش ندارد سخن نیز نمی گوید. کسی که به گونه ای مادر زاد ناشنوا و کر متولد می گردد، لال و گنگ نیز خواهد بود. بزرگان اهل معرفت به این مسئله توجه داشته‌اند و گفته‌اند:”آدمی فربه شود از راه گوش.” در قرآن کریم کلمه سمیع پیش از کلمه بصیر آمده و خداوند تبارک و تعالی سمیع بصیر خوانده شده است.

کتاب فلسفه و ساحت سخن به قلم غلامحسین ابراهیمی دینانی در انتشارات هرمس به چاپ رسیده است.