کتاب شب تاریک روح – شهرزاد رحمتی

برشی از متن کتاب

بصری بودن گونه وحشت در واقع تا حد زیادی زاده ضرورت است. اساساً وحشت در مقام غریزه انسانی و واکنش های ناشی از وحشت به عنوان عکس العملی خود به خودی و غیر ارادی هم به شدت تابع تکانه های بصری است و هم بیش تر از اغلب غریزه های انسانی دیگر، جلوه بصری آشکار دارد. در مورد حتی ساده ترین و ابتدایی ترین موقعیت های دراماتیک وحشت آفرین قابل تصور نیز می توان ادعا کرد که بدون وجه دیداری بعید است تأثیر لازم را بگذارند. مثلا موقعیتی کاملا ابتدایی و دم دست را در نظر بگیرید که در آن، فردی مشغول روایت کردن ماجرایی ترسناک برای فرد یا افرادی دیگر است. چنین تلاشی بدون استفاده درست راوی /  گوینده از عناصر بصری مثل میمیک و زبان بدن و حرکت های ناگهانی دست و بدن و ترفندهایی مثل نگاه های خیره با چشمان گشاد و دهان باز از وحشت و از این قبیل، مثلا در قالب تجربه گوش دادن به صدای ضبط شده راوی، تاثیر چندانی به جا نخواهد گذاشت. مگر در مواردی که با گوینده ای حرفه ای سر و کار داشته باشیم و البته بزرگ ترین برگ برنده گوینده های حرفه ای نیز تلاش موفق نشان برای بخشیدن وجه بصری به داستانی است که روایت می ‌کنند – در صورت امکان با استفاده از عناصری مثل موسیقی مناسب و افکت های صوتی موثر.

از آن گذشته، فیلم های ترسناک تا حد قابل توجهی در آفریدن وحشت، متکی بر عنصر مکان و موقعیت مکانی هستند و نیز عواملی مثل تنهایی یا بی پناهی یا انزوای شخصیت که باز به طور معمول در نسبت میان شخصیت با مکان و موقعیت مکانی معنا پیدا می کنند. این نکته به طرز جالبی حتی در لحظه های مواجهه شخصیت با عوامل شنیداری آفریننده وحشت هم صدق می کند. به عنوان مثال شنیده شدن شدن صدای مخوفی مانند ناله ی ارواح سرگردان، بیش از هرچیز متکی بر موقعیت مکانی شخصیت و نسبت میان او با مکان پیرامونش است و نیز روشن شدن نسبت میان موقعیت فیزیکی او با انسان های دیگر که شاید در آن موقعیت حضور داشته باشند و شاید هم نه. به عنوان مثال کافی است تصور کنید تفاوت میان میزان تاثیرگذاری همان عامل شنیداری وحشت یعنی ناله ارواح را در موقعیتی که شخصیت تک و تنها در بیابان تاریک و متروک سرگردان است با وقتی که در اتاقی در کنار دوستانش نشسته است.

در عین حال این نکته را نیز نباید فراموش کرد که اتکای خاص فیلم ترسناک و عناصر بصری منحصر به آن چه نشان داده می شود نیست و می‌تواند همان قدر متکی بر عناصر بصری نادیده نیز باشد. در موارد پرشماری، بخش عمده تاثیرات بصری یک قاب یا نما می تواند حتی بیش از عناصر آشکار درون قاب، متکی بر عناصر دور از دیده ما در بیرون از قاب یا اساساً ناشی از آنها باشد. پدیده ‌ای که مسلما یکی از بزرگ ترین نقاط اوج و تجلی تمام و کمالش را می توانیم در فیلم درخشان پروژه جادوگر بلر بیابیم یا در دوئل و آرواره های اسپیلبرگ یا صحنه معروف قتل در روانی هیچکاک.

صفحه 62