کتاب سیر عقل در منظومه ی حقوق بین الملل – فلسفی

برشی از متن کتاب

در عمل تنوع روش های علمی حقوق بین الملل کاملا مشهود است. در مراجعه به هر سالنامه یا مجله حقوقی یا هر اثر جمعی خواهیم دید که هر مؤلف یا نویسنده ای از روشی متفاوت پیروی کرده است. این تنوع از آنجا ناشی می ‌شود که در حقوق بین الملل اساسا برای مطالعه هر مسئله راه های مختلفی وجود دارد. نیز از پی هر مسئله، مسائل دیگر به وجود می آید که می توان آنها را از زاویه های مختلف بررسی کرد.

راه های تحقیق در حقوق بین الملل را می توان با دو گزینه علمی که در هر تحقیق علمی وجود دارد به نمایش درآورد. گزینه نخست علمی است که محدوده تحقیق را معین می کند.

هر روش با توجه به حقوق بین الملل که محقق مصمم به کار در محدوده آن است معین می ‌گردد. این گزینه تاثیر قابل توجهی بر انتخاب موضوع تحقیق و همچنین بر نوع مسائل می‌گذارد که باید به لحاظ این تحقیق حل گردد. مثلا هر تحقیق مبتنی بر فن حقوقی اساساً تحلیلی و توصیفی است. در چنین حیطه ای باید درباره مضمون قاعده حقوقی و تعیین حدود آن تحقیق کرد. این تحقیق با تحقیق فلسفی تفاوت دارد. تحلیل فلسفی بیشتر به آنچه باید باشد می پردازد تا آنچه هست. تحقیق در این حیطه بیشتر دستوری یا تجویزی است تا تحلیلی و توصیفی.

اما گزینه ی دوم مشخص ساختن جریان نظری یا مکتب فکری است که تحقیق در مدار آن به گردش در می آید.

هر روش اصولا با توجه به جریان نظری یا مکتب فکری که الهام‌بخش محقق است تعریف می شود. امکان دارد دو محقق که در حوزه فن حقوق کار می ‌کنند هر یک به مطلبی متفاوت وابسته باشند. مثلا محقق اولی طرفدار مکتب اصالت اراده باشد و بر این فکر اصرار ورزد که حقوق ساخته و پرداخته اراده دولت هاست. و دومی با طرفداری از مکتب اصالت عین معتقد باشد که حقوق منبعث از ضرورت ‌های اجتماعی است. بدین ترتیب چنانچه این دو بخواهند حقوق بین الملل را توصیف کنند و هرکدام سوالات یکسانی را مطرح سازند، باز هر یک از روش خود تبعیت خواهد کرد. از این رو نتایج متفاوت خواهد بود.

چنانچه در حیطه گزینه نخست موضوع تحقیق تعیین علمی باشد که با توجه به آن باید درباره حق بر جدایی طلبی مطالعه شود، ابتدا باید دید که آیا در حال حاضر این حق در حقوق بین الملل موضوع وجود دارد و آیا این حق از حق مردم در تعیین سرنوشت خویش منبعث می گردد؟

در فلسفه حقوق این حق با اخلاق سنجیده می‌شود. به گونه ‌ای که بتوان پاسخی برای این سوال پیدا کرد: آیا این حق باید وجود داشته باشد؟ چنانچه این حق باید وجود داشته باشد چگونه باید آن را تعریف کرد که هم خواسته های مردم را اجابت کند و هم تبعات منفی نداشته باشد و مانع تک تک شدن دولت ها گردد؟

در حیطه گزینه دوم اگر در حوزه تحقیق فنی قرار گرفته باشیم و روش شناسی در مدار اصالت اراده به چرخش در آمده باشد، سوال آن خواهد بود که آیا دولت ها حق به جدایی طلبی را در معاهده یا به‌گونه ‌ای دیگر پذیرفته‌اند؟ و چنانچه این روش بر مشرب عینی مبتنی باشد سوال آن خواهد بود که آیا این حق به نقل از ضرورتی اجتماعی منبعث شده است؟