کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام | زهرا اسلامی فرد

درباره‌ی کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام اسلامی فرد

یکی از حوزه هایی که در قلمرو اسلام شناسی، مَجد و عظمت اسلام را به‌گونه ‌ای شایسته و بایسته به منصه ی ظهور می‌رساند، بررسی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی است. بی شک خاستگاه حقیقی این فرهنگ و تمدن، پیامبر و امامان همام بودند که علم و معرفت از آن ها جوشید و جریان آن اقصی نقاط عالم را درنوردید.

اسلام در اندک زمانی پس از ظهور، در بخش وسیعی از جهان گسترش یافت و این یکی از شگفت آورترین پدیده های تاریخ به شمار می‌رفت. این دین با دستمایه های غنی و سازنده ای که از سرچشمه ی وحی مایه می‌گرفت، ارزش‌ها و ملاک های نوینی را مطرح ساخت و تمدن های گوناگون را که هر یک جداگانه به حیات خود ادامه می دادند، یک جا جمع نمود و تجربیات و میراث های بشری را به هم پیوند داد.

بی تردید دنیای اسلام در تمدن و فرهنگ بشری تأثیری بسزا داشته، اما با این همه، برخی محققان غربی درباره ی آنچه تمدن اسلامی به دنیا عرضه نموده، به درستی داوری نکرده‌اند. در سده هجدهم و اوایل سده نوزدهم، غربی ها که خود را وارث فرهنگ و تمدن یونان و روم می پنداشتند، به گونه ای دچار تعصب شدند که تصور کردند همه ی فرهنگ ها و تمدن های بشر، از یونان و روم ریشه گرفته و دیگر ملت‌های جهان در بنا نهادن تمدن انسانی هیچ سهمی نداشته و اگر هم داشته اند، بسیار کم بوده و به هیچ وجه قابل اعتنا نبوده است.

در هر حال، دانشمندان و محققان غربی با تحقیقات بیشتر، این واقعیت را پذیرفتند که تمدن بشری از یک سو پیشینه ای بس کهن و طولانی دارد و از سویی دیگر، ویژه ی یونانیان نبوده و همه ی ملت‌های قبل یا هم عصر با یونان و بعد از فروپاشی آن، در پیدایش تمدن سهیم بوده‌اند.

بخشی از کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام اسلامی فرد

فصل دوم: علل و عوامل شکل گیری فرهنگ و تمدن اسلامی

سهم ایرانیان در تمدن اسلامی:

ایران در طول تاریخ اسلامی، خود قافله سالار و میدان‌دار فرهنگ و تمدن عظیم اسلامی بوده است. ابن خلدون با شگفتی می نویسند: بیشتر دانشوران ملت اسلام – چه در علوم دینی و چه در علوم عقلی – از ایرانیان بوده‌اند. وی هم چنین می نویسد: بیشتر صاحب نظران در علم نحو و دستور زبان نیز ایرانی اند (مانند سیبویه، فارسی و زجاج).

سپس می افزاید: همه عالمان اصول فقه و علمای علم کلام و نیز بیشتر مفسران، ایرانی بوده‌اند و جز ایرانیان کسی به حفظ و تدوین علوم نپرداخت، از این رو آنها مصداق این گفتار پیامبرند که فرمود: اگر دانش در آسمانها باشد، مردانی از فارس به نایل می آیند و آن را به دست می آورند. ایرانیان حتی در دوره ای که تنها زبان ادبی جهان اسلام عربی بود، نمایندگان اصلی حکومت و فرهنگ اسلامی بوده اند.

ایرانیان از آغاز ظهور اسلام، به این آیین مقدس رو آوردند و حتی پیش از آن که شریعت اسلام به دست اعراب مسلمان به این سرزمین راه یابد، ایرانیانی که در یمن ساکن بودند، به اسلام گرویدند و با جان و دل در بسط آن کوشیدند.

مسلمانان کشورهای شرقی و جنوب شرقی مانند شبه قاره هند و پاکستان، ترکستان شرقی، چین، مالزیا، اندونزی و جزایر اقیانوس هند مرهون تلاش‌های ایرانیان مسلمان اند که از طریق دریانوردی و بازرگانی، اسلام را به دورترین نقاط آسیا رسانیدند. ایرانیان در کشورهای غربی، شمال آفریقا، قاره اروپا و آسیای صغیر نیز در ترویج دین اسلام سهمی بسزا دارند.

فصل سوم: شکوفایی علوم در تمدن اسلامی

علوم غیر اسلامی:

4- فیزیک

در مورد فیزیک، دانشمندان مسلمان با استفاده از مشاهدات و تجربیات به نتایج مهم و درخشانی رسیدند که بعدها اروپاییان فیزیک جدید را بر اساس نظریه های آنان پی ریختند؛ چنانکه خود نیز بدین نکته اعتراف دارند. برجسته‌ترین فیزیک دان مسلمان ابن هیثم (430 ق) نام دارد که نقش او در فیزیک آسمان و هیئت، در بخش نور در علم مناظر و مزایا دارای اهمیتی بسزاست. پژوهش‌های این دانشمند بزرگ در فیزیک به ویژه فیزیک نجومی و بحث نور و انکسار آن مورد استفاده فیزیک دانان غربی قرار گرفت؛ تا جایی که آنان خود را در فیزیک مرهون او می دانند.

جورج سارتن درباره وی می گوید: مهم ترین کتاب مناظر در قرون قدیم و وسطی کتاب المناظر است که ابن هیثم آن را در قاهره تألیف نمود. این کتاب که جراردو آن را به لاتین ترجمه کرد، نه تنها بر نویسندگان قرون وسطی نظیر راجر بیکن و دیگران تاثیر نهاد، بلکه دانشمندان متأخر تا زمان کپلر را نیز متأثر نمود.

یکی دیگر از برجستگان مسلمانان که در فیزیک کارهای مهمی انجام داده، ابوریحان بیرونی است. وی برخی از اصول فیزیک مشایی را که در اغلب مکاتب فلسفیِ آن زمان تعلیم داده می‌شد، مورد بررسی قرار داد و پاره‌ای از آنها را نیز سخت به نقد کشید (از جمله مسئله حرکت و زمان). دانشمندانی مانند قطب الدین شیرازی، عبدالرحمن خازنی و کمال الدین فارسی نیز از دیگر کسانی اند که در فیزیک آثار و نظریاتی دارند.

کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام تالیف زهرا اسلامی فرد توسط دفتر نشر معارف به چاپ رسیده است.