کتاب فلسفه و ساحت سخن اثر غلامحسین ابراهیمی دینانی

درباره کتاب فلسفه و ساحت سخن

فهم فلسفی یا فکر علمی همیشه و هر جا در زبان اتفاق می‌افتد و به همین اعتبار، زبان ظهور اندیشه است و سخن مظهر فکر و خرد به شمار می‌آید. وقتی از ظهور اندیشه در زبان سخن به میان می‌آید به ظهور عالم و جهان هستی نیز اشاره می‌شود، زیرا به حکم اینکه علم یک حقیقت ذات اضافه به شمار می‌آید همواره به یک معلوم اشاره دارد و هرگز نمی توان از علم بدون معلوم سخن به میان آورد. علم بدون معلوم و معلوم بدون علم معنی محصل و درستی ندارد و فرض یکی از آنها بدون دیگری امکان‌پذیر نخواهد بود.

این سخن به آن معنی نیست که در علم و ادراک خطا وجود ندارد و هرگونه صورت ادراکی همواره با واقع و نفس‌الامر مطابقت پیدا می‌کند، زیرا در ادراکات انسان خطا و اشتباه فراوان رخ می‌دهد و در برخی موارد صورت ادراکی با آنچه واقع و نفس‌الامر خوانده می‌شود مطابقت ندارد. به همین جهت است که ادراک انسان به دو قسم درست و نادرست یا صحیح و خطا تقسیم می‌شود و ملاک درستی و صحت یک ادراک نیز مطابقت آن با واقع و نفس‌الامر شناخته می‌شود.

مادامی که عقل انسان در قید تعلقات و خواسته‌های نفسانی محدود و گرفتار است از خطا و اشتباه مصون نیست، ولی هرگاه از قید تعلقات خالص و مصفا گردد و از شائبه امور نفسانی رها شود از خطا و اشتباه بر کنار خواهد بود. ولی رها شدن انسان از قید تعلقات و خواسته‌های نفسانی کار آسانی نیست و بنابراین، دور ماندن او از هرگونه خطا و اشتباه کمتر میسر خواهد بود. عقل کل خطا نمی‌کند و در سخن خداوند تبارک و تعالی اشتباه یافت نمی‌شود.

انسان خلیفه خداوند در زمین شناخته می‌شود و همه اسما و صفات خداوند نیز در هستی او انعکاس یافته است. از سوی دیگر انسان فهرست علام هستی بوده و آنچه در این جهان وجود دارد نمونه‌ای از آن در هستی انسان تحقق پذیرفته است. در اثر همین ویژگی است که انسان هم با خداوند سخن می‌گوید و هم به سخن خداوند گوش فرا می‌دهد و آن را به درستی استماع می‌کند.

در این گفتگو به همان اندازه که سخن اهمیت دارد، شنیدن نیز نقش بنیادی و بی بدیل ایفا می‌نماید. سخن برای شنیده شدن است و در آنجا که استماع و شنیدن وجود نداشته باشد سخن نیز جایگاهی نخواهد داشت. به عبادت دیگر می‌توان گفت کسی که گوش ندارد سخن نیز نمی گوید. کسی که به گونه ای مادر زاد ناشنوا و کر متولد می گردد، لال و گنگ نیز خواهد بود. بزرگان اهل معرفت به این مسئله توجه داشته‌اند و گفته‌اند:"آدمی فربه شود از راه گوش." در قرآن کریم کلمه سمیع پیش از کلمه بصیر آمده و خداوند تبارک و تعالی سمیع بصیر خوانده شده است.

کتاب فلسفه و ساحت سخن به قلم غلامحسین ابراهیمی دینانی در انتشارات هرمس به چاپ رسیده است.

فهرست

فهرست کتاب فلسفه و ساحت سخن

مقدمه

منطق و گفتار

مقولات دهگانه و کلیات پنجگانه

زبان زیر ساخت و اصول بنیادین سخن

کتاب الحروف فارابی یک دفتر فلسفی است یا یک نوشته نحوی؟

نقش عقل و خردگرایی در پیدایش علم نحو

نخستین مسئله نحوی و نقش آن در پیدایش فکر فلسفی

زبان و زمان

آیا مصدر اصل کلام است؟

نخستین مسئله مورد اختلاف میان دو مکتب مهم نحوی

واضعان الفاظ- واضعان شرایع

معضل بزرگی به نام موضوع له

دو واژه علم و معرفت و تفاوت آنها با یکدیگر

نسبت علم با معلوم خود همانند نسبت وجود با ماهیت است

ممکن از آن جهت که ممکن است به حسب سرشت خود مجهول است

زبان چیزی فراتر از صرف و نحو و مجموعه واژگان است

اگر سخن نبود جهان هرگز آشکار نمی گشت

نمایه

• نویسنده: غلامحسین ابراهیمی دینانی
• انتشارات: هرمس