کتاب آشنایی با عروض و قافیه - شمیسا

کتاب آشنایی با عروض و قافیه تألیف دکتر سیروس شمیسا

عروض یکی از اقسام علوم ادبی است که موضوع آن بحث در وزن شعر و در مورد چگونگی ایجاد وزن، انواع وزن، صحت و سقم آن و برخی از شگردهایی که مخصوص کلام منظوم است بحث می کند. همچنین به دو کلمه ای که در پایان مصرع های هر بیت شعر می آیند و حروف آخرشان یکی است، اصطلاحا قافیه گویند. قافیه از مشخصات شعر است که گاهی در نثر هم دیده می شود.فراگرفتن اصول کلی عروض و قافیه علمی، کار ساده ای است که در دو سه جلسه تمام می شود اما ممارست در آن محتاج به زمان بیشتری است لذا از حل تمرینات غافل نباید بود، خاصه اینکه اکثر این تمرینات به نحوی انتخاب شده است که دقایق و ظرایف این فن را در ذهن پایدار می کند.

در حول و حوش مباحث کتاب می توان به بسیاری از مباحث جانبی عروض و قافیه و به اصطلاح درس خارج عروض هم اشاره هایی کرد. مثلا یکی از ارکان اصلی زبان شناسی ایرانی همین علم عروض و قافیه است. در کنار این دو مبحث به سایر جزییات زبان فارسی همانند هجاشناسی کلمات تک بخشی و چند بخشی و همچنین نحوه ی تشخیص قافیه در شعر شاعرانی نظیر سعدی و حافظ و حتی فردوسی و رودکی که به شیرین ترین و بلیغ ترین صورت، اشعار خویش را سروده اند نیز پرداخته می شود.

کتاب آشنایی با عروض و قافیه تألیف دکتر سیروس شمیسا توسط انتشارات میترا چاپ شده است.

فهرست

فصل اول: عروض معنای لغوی عروض تعریف عروض تعریف وزن انواع وزن در زبان های گوناگون املای عروضی یا آوانویسی فایده املای عروضی تذکر ارکان جدول ارکان مشهور اوزان رایج و مشهور نکاتی در باب تقطیع اختیارات شاعری وزن رباعی وزن دوری وزن شعر نو بحر طویل تاریخچه عروض عروض و ضرب دایره مقایسه تقطیع جدید و قدیم   فصل دوم: قافیه کلیات و تعاریف قافیه ردیف روی یادآوری آوانگاری هجا اساس قافیه یادآوری تعریف قافیه روی متحرک همسان بودن هجای قافیه اختلاف در حرف قید اقوا اکفا ایطا شایگان غلو تکرار قافیه یادآوری تجنیس قافیه معموله حرکات قافیه خلاصه مطلب دال و ذال واو معدوله

برشی از متن کتاب

اوزان اشعار فارسی از اجتماع ارکان مختلف، اوزان گوناگونی پدید می آید. در هیچ وزنی کمتر از دو و بیشتر از چهار رکن وجود ندارد. به عبارت دیگر کوتاه ترین مصراع شعر سنتی فارسی دارای دو رکن و طویل ترین آن دارای چهار رکن است. اگر رکنی در یک مصراع چندبار تکرار شود وزن حاصل را متنفق الارکان و اگر ارکان مصراع یک در میان تکرار شود وزن آن را متناوب الارکان گویند. در عروض سنتی برای هر یک از اوزان، اسمی نهاده بودند، مثلا اوزان مبتنی بر مفاعلین را هَزَج و اوزان مبتنی بر فاعلاتن را رَمَل و اوزان مبتنی بر مستفعلن را رَجَز می گفتند. در عروض جدید احتیاجی به حفظ اسامی اوزان نیست و در واقع لزوم می توان به کتب عروضی قدیم مراجعه کرد. حدود 300 وزن در شعر فارسی موجود است. خوش آهنگ ترین و رایج ترین اوزان، همان هاست که حافظ و مولوی در دیوان خود به کار برده اند. اوزان دیوان مولوی جز وزن «فاعلاتُ مفعولن فاعلاتُ مفعولن» که حافظ یک شعر بدان وزن گفته است (وقت را غنیمت دان آن قدر که بتوانی) بقیه اوزان حافظ در دیوان مولوی هم آمده است. علاوه بر این، مولوی از ازان دیگری نیز سود جسته که به 8 دسته مختلف تقسیم می شوند.

مولف: دکتر سیروس شمیسا انتشارات: میترا