کتاب مسئله ربا و بانک - مرتضی مطهری

کتاب مسئله ربا و بانک اثر متفکر شهید استاد مرتضی مطهری می‌باشد که توسط انتشارات صدرا به چاپ رسیده است.

این کتاب که به موضوع ربا که بحثی فقهی- اقتصادی است، پرداخته و شامل دو بخش می‌شود؛ بخش اول، حاوی مطالبی با عنوان « مسأله ربا و بانک» و بخش دوم در مورد مباحثی پیرامون موضوع «بیمه» می‌باشد. سخنرانی مسأله ربا و بانک در سال 1354 شمسی و بیمه در سال 1352 شمسی ایراد شده است. از آنجایی که ما در قبال کارهایمان، مسئول هستیم و  باید آگاهانه، هر کاری را انجام دهیم؛ لذا لازم است در مورد سپرده گذاری‌هایی که در بانک‌ها انجام می‌دهیم؛ اطلاعات حقوقی، فقهی، اقتصادی داشته باشیم. استاد مطهری با تکیه بر موازین شرعی، این مهم را در حیطه بحث و بیان قرار داده و مسائل آن را بازگو می‌نماید.

در این کتاب بصورت ساده به بیان تفاوت بین قرض و امانت، انواع قرض، ربا و انواع آن، تعاریف، تأکیدات و هشدارهایی که قرآن در مورد ربا دارد و مسائلی از این دست، می‌پردازد. ایشان در این مباحث بطور واضح، عملیات بانکی را تشریح نموده و آن‌ها را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد و در ادامه، راه‌حل‌هایی را برای جلوگیری از وارد شدن به ربا در امور بانکی را شرح می‌دهد که می‌توان از آن جمله، ملی کردن بانک‌ها، مضاربه، قرض الحسنه و پیش فروش را نام برد. استاد در این سخنرانی‌ها از نظرات و بیانات حضاری که در زمینه بانک‌داری، اطلاعات و سواد کافی داشته‌اند بهره برده و در واقع نوعی هم‌فکری برای ایجاد بانک‌های لاربوی را ایجاد نموده است. شهید مطهری در پایان سخنرانی این مسأله، بوجود آوردن بانک لاربوی را ممکن دانسته و اجرای آن را نه به ابرقدرتی چون امریکا و نه به دولت داخلی بلکه به عموم مردم مسلمان و تلاش آن‌ها سپرده و نسبت داده است. جهت داشتن اطلاعات کامل‌تر و بهره گیری بیشتر، مطالعه این اثر ارزشمند توصیه می‌گردد. در ادامه به مسأله بیمه پرداخته شده و جایگاهی که این مسأله جدید و مستحدثه در فقه اسلامی دارد؛ بیان می‌گردد. انواع بیمه تشریح می‌شود و مورد بررسی قرار می‌گیرد تا مخاطبان، به لحاظ شرعی، قانونی و حقوقی، اطلاعات جامعی دریافت نمایند.

فهرست

  بخش اول: مسأله ربا و بانک - فرق امانت و قرض دو نوع ربا انواع قرض قرض ربوی از نظر طبیعت حقوقی آیا سرمایه تولید سود می‌کند؟ ربا در قرآن و حدیث پرسش و پاسخ - آثار مالکیت تعریف قرض سفته ربای معاملی مکیل و موزون خصوصیت ندارد بیع دین تعهد در مقابل بانک سفته صوری وام سرمایه گذاری و راه حل آن پرسش و پاسخ - بانک یک رابطه است فلسفه حرمت ربا نظریه اول: سرمایه نمی‌تواند تولید سود کند نظریه دوم: ربا قرض است و قرض نمی‌تواند سود داشته باشد نظریه سوم: پول چون ارزش قراردادی داردنمی‌تواند سود داشته باشد. نظریه صحیح - ماده‌ی نقض‌ها

1. اجاره
2. نسیه

نظارت بر نرخ‌ها نسیه ناشی از آزادی فروشنده است در تعیین قیمت راه حل‌ها- ملی کردن بانک‌ها بیان فقهی راه حل‌های دیگر: مضاربه، قرض الحسنه، پیش فروش آیا وام بستان‌کاران یک ضرورت است؟ پرسش و پاسخ - یادداشت‌هایی از استاد شهید بر جزوه آقای مهندس طاهری - {یادداشت} بانک- ضرورت - آیا دولت می‌تواند مالک باشد؟ حساب جاری سپرده و پس انداز جوایز بانکی اعانت به اثم  بخش دوم: مسأله بیمه - عقد و ایقاع ایجاب و قبول آیا ایجاب و قبول برای عقد، ضروری است؟ عقد و معاوضه سه نوع معامله بیمه و قمار پرسش و پاسخ - آیا هر معامله صحیحی باید داخل در یکی از ابواب فقه باشد؟ شرایط و موانع عمومی معاملات عقد لازم و عقد جایز آیا بیمه، عقد لازم است یا جایز؟ بیمه و ضمان تفاوت ضمان در فقه شیعه و فقه اهل سنت ضمانت در مقابل پول ضمان عهده و ضمان دَرَک بیمه یک معامله مستقل است آیا بیمه یک معامله معلومی است؟ زمان بیمه اقسام بیمه بیمه عمر بیمه مسؤولیت یا بیمه شخص ثالث پرسش و پاسخ - دیه بر عاقله است ضمان جریره غاصب ضامن است عقد فاسد ید امین مسأله اتلاف بیمه شخص ثالث مباشرت و تسبیب خسارت در دماء خسارت در اموال اخاذی ظالم اگر واسطه انسان نباشد مسأله اقوائیت پرسش و پاسخ

برشی از متن کتاب

امانت با قرض متفاوت است. اگر امانت باشد، از نظر موازین شرعی عین هر امانت باید حفظ بشود و امانتدار حق تصرف در آن را ندارد. و اگر با اجازه صاحبامانت بخواهد در آن تصرف کند، دیگر امانت نیست؛ تبدیل میشود به قرض. البته مقصودم از تصرف، تصرف از بین برنده است؛ مثل اینکه عین تعویض بشود یا معامله روی آن بشود یا معدوم گردد. اما تصرف در حدی که مثلًا فرشی را زیرپا بیندازند مقصود نیست. تعویض عین با ماهیت امانت سازگار نیست. نمیشود گفت این قالی را مثلاً اینجا امانت میگذارم و در عین اینکه امانت است، شما حق دارید؛ آن را بفروشید و تبدیل به پول یا چیز دیگر بکنید. اگر من اجازه فروش دادم این دیگر از امانت بودن خارج میشود. مسلّم پولهایی که مردم به بانک میسپارند، عنوان امانت ندارد. یعنی بانک در این پولها تصرف میکند و به دیگران قرض میدهد. پس همه این پولهایی که به بانک پرداخت میشود باید اسمش را گذاشت قرض گرفتنهای بانک. معنی هم ندارد که به شکل امانت بماند. یعنی اگر کسی در مقام راه حل بگوید بانک در پولهای مردم تصرف نکند و فقط امانتدار باشد، خواهند گفت راکد ماندن پول، خودش غیر طبیعی و مضر است. بنابراین پول گرفتن بانک عنوان قرض دارد. حالا ببینیم در مواردی که بانک سود پرداخت میکند مثل سپرده موقت و پس انداز، آیا این سودی که میدهد جایز است یا جایز نیست؟

نویسنده

مرتضی مطهری (1298-1358 ش) که از رهبران فکری و تأثیرگذار انقلاب اسلامی است و با نام‌های شهید مطهری و استاد مطهری، معروف و مشهور است. ایشان در زمان تحصیل و در مدت اقامت پانزده ساله خود در قم از محضر مرحوم آیت الله العظمی بروجردی (در فقه و اصول) و حضرت امام خمینی ( به مدت 12 سال در فلسفه و عرفان و اخلاق و اصول) و مرحوم علامه سید در فلسفه : الهیات شفای بوعلی و دروس دیگر) بهره برده است. قبل از هجرت آیت الله العظمی بروجردی به قم نیز، استاد شهید گاهی به بروجرد می‌رفته و از محضر ایشان استفاده می‌کرده است و در فلسفه و کلام اسلامی به درجات بالایی رسید. مدتی نیز از محضر مرحوم آیت الله حاج میرزا علی آقا شیرازی در اخلاق و عرفان بهره‌های معنوی فراوان برده است.همچنین از دروس اخلاقی و عرفانی امام خمینی بهره برد. مبارزات اساسی و پررنگ ایشان در مقابله با تفکرات مارکسیستی عامل رویگردانی بسیاری از جوانان آن زمان از این تفکرات بود. این بزرگ‌مرد، آموزه‌های اسلامی را که قبلاً در قالب بیاناتی پیچیده ارائه می‌شد، به سبک ویژه خود، به صورت آسان و با زبان روز در اختیار مخاطبان قرار می‌داد و از سال 1325ش، آغاز به تألیف آثاری در زمینه‌های مختلف فلسفی، اجتماعی، اخلاقی، فقهی و تاریخی کرد و بیش از 70 اثر از او انتشار یافته است. برخی از آثار او در زمان حیات و برخی دیگر پس از درگذشت وی توسط انتشارات صدرا به چاپ رسیده است. کتاب‌های او در موضوعات مختلف دینی بارها به زبان‌های مختلف منتشر شده است.

(به ضمیمه مسئله بیمه) نویسنده: مرتضی مطهری انتشارات: صدرا