کتاب ده گفتار | مرتضی مطهری

کتاب ده گفتار اثر استاد مرتضی مطهری می باشد که توسط انتشارات صدرا به چاپ رسیده است.

این کتاب شامل یک مقاله و نه سخنرانی است که حد‌فاصل سال‌های 1339-1341ه.ش نوشته یا ایراد گردیده است. طبق یادداشت استاد شهید در ابتدای این کتاب، هفت گفتار ابتدایی این مجموعه شامل سخنرانی‌هایی است که ماهانه برگزار می‌شده است و در جلسه‌ی بعدی، همان سخنرانی بصورت جزوه در اختیار شرکت کنندگان قرار می‌گرفته است؛ از آن‌جایی که سخنرانان دیگری هم در این محافل، به سخنرانی می‌پرداخته‌اند؛ سه جلد کتاب، با عنوان «گفتارماه» حاصل این دو سال و نیم مجالس شد. گفتارهای هشتم و نهم هم در عاشورایی در حد فاصل سال‌های 80-82 ه.ق ایراد گشته و گفتار دهم نیز مقاله‌ای است که در کتابی به نام بحثی درباره مرجعیت و روحانیت چاپ شد. پس از چندی علاقه‌مندان به استاد متفکر، از ایشان تقاضا نمودند که این گفتارها بصورت جداگانه در اختیار سایرین قرار بگیرد که حاصل آن همین کتاب پر ارزش ده گفتار شده است.

بطور قطع این کتاب به ده مورد از موارد ومفاهیم دینی می‌پردازد و آسیب‌هایی که به این موارد وارد شده را مورد بررسی قرار می‌دهد. با مطالعه این اثر می‌توان به عمق این مطلب پی برد که چطور برداشت نادرست از یک مفهوم و آموزه‌ی دینی باعث ایجاد رفتارها و پیامدهای نقض یا عکس می‌گردد. شهید مطهری، در باب تقوا که دو گفتار ابتدایی را در برگرفته است؛ معنا و حقیقت تقوا را بیان نموده و ارزش و اثراتی که تقوا دارد و نیز برداشت‌های نادرست تقوا که از آن به تقوای ضعیف یاد نموده؛ اشاره کرده است. در گفتار بعدی به مسأله امر به معروف و نهی از منکر می‌پردازد؛ واضح و مبرهن است که مسأله امر به معروف و نهی از منکر چقدر در قرآن مجید و  روایات بزرگان دین مورد تأکید و بحث قرار گرفته؛ پس ایشان هم بنوبه خود به این مهم پرداخته و این اصل فراموش شده را بطور صحیح تشریح نموده و به بیان آسیب‌های آن پرداخته و برای احیای آن راه‌کارهایی ارائه داده است. در گفتار چهارم به اصل اجتهاد در اسلام پرداخته شده و نادرستی‌هایی که از این مفهوم دینی در جامعه رواج یافته بیان شده است و نیز ویژگی‌های فقیهی که باید طبق دنیای امروز بتواند فتوا دهد در قالب کلمات به تصویر کشیده شده و در باب مذمت اخباریگری که گاهی گریبانگیر برخی بزرگان دینی شده؛ مطالبی بیان شده است. گفتار پنجم کتاب، شامل موضوعی با عنوان احیای تفکر دینی است و همانطور که خود این بزرگوار بیان می‌کنند؛ منظور احیای خود دین نیست، چرا که دین باید پیروانش را احیا نماید؛ بلکه سخن از احیای تفکر دینی است. پاسخ‌های کامل و جامعی که به برخی شبهات مطروحه در باب پایان گرفتن عمر دین 1400 ساله داده می‌شود و نیز مطالب انحطاط مسلمین در عصر حاضر که در این گفتار بیان شده است؛ در جای خود خواندنی و قابل تأمل می‌نماید. در گفتار ششم به موضوع فریضه‌ی علم پرداخته شده و این واجب دینی مورد بحث قرار گرفته است. دلایل وجوب تحصیل علم، تحصیل زن و اهتمامی که اسلام به علم و علم آموزی دارد؛ مباحث مهم این بخش را تشکیل می‌دهند.

از آنجایی که امر مسؤولیت در اسلام، امری مهم تلقی می‌شود و همه افراد را نسبت به یکدیگر و هر نسل را نسبت به نسل بعدی مسؤول می‌داند، استاد در گفتار هفتم، به موضوع رهبری نسل جوان اشاره می‌نماید و نکات ارزشمندی را پیرامون این بحث به رهبران و سردمداران دین و حتی عامه مردم من جمله والدین که نقش رهبری کودک را دارند، گوشزد می‌نماید. گفتار هشتم ونهم با عنوان خطابه و منبر ایراد شده است که در واقع به موضوع موعظه و شکل‌گیری این امر و پیدایش آن و ویژگی‌های خطیب توانا و موعظه‌ی تأثیرگذار بیان گردیده که اطلاعات و مطالب منسجم و کاملی را در اختیار خواننده قرار می‌دهد. در گفتار دهم که بصورت مقاله نگاشته شده؛ مشکل اساسی در سازمان روحانیت مورد بحث قرار گرفته است که ضمن بیان مزایای حوزه‌های علمیه و نواقص آن، اشاره به مورد و اشکال مهمی می‌نماید و آن نحوه‌ی تأمین بودجه‌ی سازمان روحانیت است که بطور مستقیم از طریق وجوهات مردم تأمین می‌شود و بدین ترتیب آزادی عقیده‌ی روحانیت دچار خدشه می‌شود.

فهرست

تقوا 1: لغت تقوا ترس از خدا معنی و حقیقت تقوا اجبار عملی تقوا در نهج البلاغه تقوا و آزادی محدودیت یا مصونیت؟ حراست تقوا ارزش و اثر تقوا تقوا و بهداشت تقوا 2: دو اثر بزرگ تقوا تقوا و روشن‌بینی تقوا و حکمت عملی دشمن دشمنان عقل راز تأثیر تقوا در روشن‌بینی آیا هوش غیر از عقل است؟ تقوا و تلطیف احساسات تقوا و نیروی پیروزی بر شدائد دو نوع مضیقه و تنگنا امر به معروف و نهی از منکر: مسائلی که فقها طرح می‌کنند حسبه و احتساب در تاریخ اسلام قلمروی دایره احتساب امربه معروف،خارج از دایره احتساب قداست و احترام احتساب سعه نظریات اصلاحی مسلمین در گذشته توصیه و تأکید اسلام علت بی‌تفاوتی مردم در اصلاحات امر به معروف در دوره‌های اخیر اصل فراموش شده اصل«پند یا بند» راه اخلاص و عمل انتظار بیش از حد از زبان و گوش عمل جمعی و گروهی منطق یا تعبد؟ روش‌های اجتماعی و عملی چرا مصلح کم داشته‌ایم؟ اصل اجتهاد در اسلام: اجتهاد چیست؟ اجتهاد ممنوع اجتهاد مشروع پیدایش اخباریگری در شیعه مبارزه مجتهدین با اخباریگری مبارزه وحید بهبهانی و صاحب حدائق مبارزه شیخ انصاری نمونه‌ای از تفکر اجتهادی و تفکر اخباریگری تقلید ممنوع حدیث معروف امام صادق(ع) اندیشه عوامانه کریّت و اعتصام علما تقلید مشروع چرا تقلید میت جایز نیست؟ شرایط و مقدمات اجتهاد آیت الله بروجردی(قده) تأثیر جهان‌بینی فقیه در فتواهایش ادراک ضروریت‌ها یک پیشنهاد مهم تقسیم کار و تخصص در رشته‌های علمی تکامل هزار ساله فقه شورای فقهی احیای فکر دینی: آیا دین باید مارا احیا کند یا ما دین را؟ آیا هر صد سال یک تجدید حیات کننده دین، ظهور می‌کند؟ در هر هزار سال چطور؟ انحطاط مسلمین در عصر حاضر امتیاز شیعه از مرجئه سیاستی که می‌خواهد اسلام و مسلمانی میان مرگ و زندگی باقی بماند نقش استعمار حدیث: اذا ظهرت البدع فریضه علم: حدیث معروف وضع ملل مسلمانان از نظر سواد و بی‌سوادی علل متروک ماندن دستورهای اسلام درباره علم و دانش کدام علم؟ علم فریضه تهیّوئی اصل استقلال و عزت جامعه اسلامی علم، پایه عزت‌ها و استقلال‌ها فریضه علم، مفتاح سایر فرائض علوم دینی و علوم غیر دینی تحصیل زن گناه‌کار کیست؟ جهاد مقدس چو علم آموختی مبارزه انسان با جهل مسابقه در خدمت و خیر یک انتقاد و پاسخ آن رهبری نسل جوان: اشتراک مسؤولیت در اسلام دو نوع مسؤولیت مسؤولیت مقدمه مسؤولیت نتیجه نسبیت و موقت بودن وسیله‌ها علت اختلاف معجزات پیامبران روش پیامبرانه بهترین شاگردان نسل جوان یا اندیشه جوان عالم زمان خویشتن باش چه باید کرد؟ نمونه دو نسل در قرآن نسل جوان امروز درد این نسل چیست؟ علل گرایش به مکتب‌های الحادی علائم رشد فکری مهجور ماندن قرآن در میان نسل کهن خطابه و منبر1: سخن، موضوع سخن پیوند خطابه با اسلام تأثیر اسلام در تحول و تکامل خطابه آنجا که خطابه درمتن دین قرار گرفته است نماز جمعه منظور اصلی از اجتماع جمعه محتوای خطابه‌های جمعه حاج آقا رحیم ارباب اصفهانی و نماز جمعه وضع خطیب در نماز جمعه وظیفه خطیب جمعه روایت امام هشتم درباره خطبه جمعه موعظه در اسلام اقسام خطابه تأثیر مجالس وعظ متصوفه در مجالس وعظ ما وعظ و خطابه در نهج البلاغه خطابه‌های حسینی خطابه و منبر2: سنت خطابه و منبر در شیعه مولود حادثه عاشورا است ضرورت اصلاح وضع مرثیه خوانی ضرورت اصلاح امر به معروف‌ها روایت امام رضا(ع) درباره وظیفه خطیب نماز جمعه وظیفه موعظه و تذکر وظیفه آگاه ساختن مردم به مصالح دین و دنیا آگاهی دینی و آگاهی اجتماعی هدایت یعنی چه؟ دو شرط اصلی هادی قوم بودن علم و آگاهی اخلاص اخذ اجرت بر ارشاد و هدایت دلالی شخصیت‌ها کار عوام پسندانه و مزاجگویی مبارزه با نقاط ضعف مردم نه بهره‌برداری از نقاط ضعف آن‌ها خطیب باید مردم را در جریان وقایع بگذارد فاجعه آندلس دو خطر بزرگ برای اسلام و مسلمین در عصر حاضر خطیب، سخنگوی اسلام مشکل اساسی در سازمان روحانیت: علاقه و مسؤولیت ریشه اصلی سازمان صالح یا افراد صالح؟ نظریه افلاطون و فارابی مزایای حوزه‌های علوم دینی ما/ نواقص این حوزه‌ها مسأله بودجه سه نظر درباره بودجه سازمان روحانیت نظریه تأمین از راه کسب و کار شخصی نظریه استفاده از اوقاف و صدقات نظریه استفاده از سهم امام تمرکز و قدرت نقطه قوت و نقطه ضعف مقایسه روحانیت شیعه با روحانیت اهل تسنن قدرت روحانیت شیعه و حریّت روحانیت سنی عوام زدگی روحانیت شیعه مشکلاتی که عوام برای مراجع تقلید شیعه بوجود می‌آورند راه اصلاح اهمیت امر معیشت از نظر اسلام اثر ایمان و تقوا در اصلاح کارها ارزش نظم و نظام و سازمان وعظ و تبلیغ در میان ما هشدار و انذار امید و انتظار

برشی از متن کتاب

در کتب اخلاقی گاهی از دسته‌ای از قدما یاد می‌کنند که برای آنکه زیاد حرف نزنند و سخن لغو یا حرام به زبان نیاورند ، سنگریزه در دهان خود می‌گذاشتند که نتوانند حرف بزنند ، یعنی اجبار عملی برای خود درست‌می‌کردند . معمولا دیده می‌شود که از این طرز عمل به عنوان نمونه کامل تقوا نام برده می‌شود ، در صورتی که اجبار عملی به وجود آوردن برای پرهیز از گناه و آنگاه ترک کردن گناه کمالی محسوب نمی‌شود . اگر توفیق چنین کاری‌پیدا کنیم و از این راه مرتکب گناه نشویم البته از گناه پرهیز کرده‌ایم‌اما نفس ما همان اژدها است که بوده است فقط از غم بی‌آلتی افسرده است‌. آنوقت کمال محسوب می‌شود که انسان بدون اجبار عملی و با داشتن اسباب‌و آلات کار از گناه و معصیت پرهیز کند . اینگونه اجتنابها و پهلو تهی‌کردنها اگر کمال محسوب شود از جنبه مقدمیتی است که در مراحل اولیه برای‌پیدا شدن ملکه تقوا ممکن است داشته باشد ، زیرا پیدایش ملکه تقوا بعد از یک سلسله ممارست و تمرینهای منفی است که‌صورت می‌گیرد . اما حقیقت تقوا غیر از این کارها است . حقیقت تقوا همان روحیه قوی و مقدس عالی است که خود حافظ و نگهدارنده انسان است . باید مجاهدت کرد تا آن معنا و حقیقت پیدا شود .

نویسنده

مرتضی مطهری (1298-1358 ش) که از رهبران فکری و تأثیرگذار انقلاب اسلامی است و با نام‌های شهید مطهری و استاد مطهری، معروف و مشهور است. ایشان در زمان تحصیل و در مدت اقامت پانزده ساله خود در قم از محضر مرحوم آیت الله العظمی بروجردی (در فقه و اصول) و حضرت امام خمینی ( به مدت 12 سال در فلسفه و عرفان و اخلاق و اصول) و مرحوم علامه سید در فلسفه : الهیات شفای بوعلی و دروس دیگر) بهره برده است. قبل از هجرت آیت الله العظمی بروجردی به قم نیز، استاد شهید گاهی به بروجرد می‌رفته و از محضر ایشان استفاده می‌کرده است و در فلسفه و کلام اسلامی به درجات بالایی رسید. مدتی نیز از محضر مرحوم آیت الله حاج میرزا علی آقا شیرازی در اخلاق و عرفان بهره‌های معنوی فراوان برده است.همچنین از دروس اخلاقی و عرفانی امام خمینی بهره برد. مبارزات اساسی و پررنگ ایشان در مقابله با تفکرات مارکسیستی عامل رویگردانی بسیاری از جوانان آن زمان از این تفکرات بود. این بزرگ‌مرد، آموزه‌های اسلامی را که قبلاً در قالب بیاناتی پیچیده ارائه می‌شد، به سبک ویژه خود، به صورت آسان و با زبان روز در اختیار مخاطبان قرار می‌داد و از سال 1325ش، آغاز به تألیف آثاری در زمینه‌های مختلف فلسفی، اجتماعی، اخلاقی، فقهی و تاریخی کرد و بیش از 70 اثر از او انتشار یافته است. برخی از آثار او در زمان حیات و برخی دیگر پس از درگذشت وی توسط انتشارات صدرا به چاپ رسیده است. کتاب‌های او در موضوعات مختلف دینی بارها به زبان‌های مختلف منتشر شده است. آثاری از شهید مطهری: اخلاق جنسی استاد مطهری و روشنفکران اسلام و مقتضیات زمان 1و2 آشنایی با علوم اسلامی 1و2 آشنایی با علوم اسلامی 3 آشنایی با قرآن 3-8 اصول فلسفه و روش رئالیسم 1 امامت و رهبری امدادهای غیبی در زندگی بشر انسان در قرآن انسان کامل انسان و ایمان بیست گفتار .

نویسنده: مرتضی مطهری انتشارات: صدرا