کتاب نخستین مسلمانان در اروپا | برنارد لویس

معرفی کتاب نخستین مسلمانان در اروپا

جدا از گرایش‌های اعتقادی مؤلف کتاب اما می‌توان او را همچون مستشرقان منصف در نگارش این کتاب، لحاظ کرده و اثرش را کتابی مؤثر و مفید در موضوع مطرح شده؛ قلمداد نمود. او در این کتاب، فرهنگ و تمدن اسلام را مساوی تمدن عرب ندانسته و آن را بزرگ‌تر و وسیع‌تر از محدوده‌ی اعراب به شمار آورده است و همین توجهات او باعث شده تا کتاب و منبعی مفید را در رابطه‌ی مسلمانان با غربیان ارائه دهد. همچنین از نظر نویسنده، مسلمانان به طور کامل نسبت به غرب و اروپا بی‌اطلاع نبوده که البته نظر درست هم همین است؛ و تا قبل از دوران معاصر آگاهی‌هایی ولو اندک و ناقص در میان مسلمانان از غرب و اروپا وجود داشته است.

مسلمانان که تا مدت‌ها به غرب نگاهی جز سرزمین کفر و ملحد نداشتند و برای آن در قرون وسطی اهمیتی قائل نمی‌شدند، اما با ورود اسرا یا تجار و حتی سفیرانی از دیارشان به غرب و اروپا و گزارش‌های جسته و گریخته‌ای که از آنان ارائه می‌شد؛ اندک آشنایی با این سرزمین‌ها به دست آورده بودند اما هم‌چنان تمایل و حتی فعالیتی برای رفتن به آنجا یا شناخت آن صورت نگرفته بود و این رویکرد تا قرن نوزدهم همچنان ادامه داشته که نویسنده این واکنش مسلمانان را با بیان دلائلی بسیار منطقی و طبیعی قلمداد نموده؛ چراکه مسلمانان، فرهنگ و آداب زندگی اروپائیان را که پوششی متفاوت از آنان داشتند و مذهب‌شان را منسوخ می‌شمرده.

بنابراین، این تمایل بسیار کمرنگ می‌نمود اما نیاز به آموختن فنون رزمی و ترجمه‌ی آثاری که بتواند متون مربوط به این فنون را آموزش دهد؛ و نیز آگاهی مسلمین از برهم خوردن موازنه‌ی مسیحیت و اسلام در قدرت و حتی در دانش که عاملی برای به فکر افتادن مسلمین در آموختن زبان‌های غربی همچون فرانسوی شد؛ باعث نفوذ تفکرات و فرهنگ غربی در میان مسلمانان شده و به تدریج آن‌ها را در سمت‌های مختلف با اهداف متفاوت همچون دیپلمات، بازرگان، محقق یا مبلغ مذهبی وارد اروپا کرده که طبق بیان مؤلف این اثر را کوششی می‌داند «برای کندوکاو در منابع و ماهیت آگاهی مسلمانان از غرب و مراحل رشد این آگاهی. داستان با نخستین یورش مسلمانان به اروپا آغاز می‌شود و با ضدّ حمله‌ی عظیم مسیحیت غرب به اسلام که سبب از سرگیری جهاد اسلامی شد؛ ادامه می‌یابد. به تجدید و توسعه‌ی روابط تجاری و سیاسی مسلمانان و مسیحیان سواحل مدیترانه می‌رسد.

ظهور سلسله‌های جدید، پس از پایان قرون وسطی در عثمانی، ایران و مغرب و اکتشافات محتاطانه‌ی آن‌ها در اروپا در پی می‌آید». تمام محتوای این اثر را می‌توان در سه بخش کلی تقسیم‌بندی کرد؛ که بخشی به بررسی جریان روابط مسلمین و اروپائیان پرداخته و اتفاقات را از نگاه حریف که نگرشی اسلامی دارد؛ و نه از دیدگاه خود بیان نموده تا جهان‌بینی اسلام را در این موارد بشناساند. در بخش دوم به بیان راه‌های ارتباطی که مسلمانان و اروپائیان به کار بردند؛ همچون زبان‌ها و کتب ترجمه شده پرداخته و مسائلی خاص همچون مسائل اقتصادی، دولتی و قضائی، دانش و تکنولوژی، ادبیات و هنر و در بخش سوم کتاب بیان شده است که در مجموع با دوازده فصل در اختیار خوانندگان و مخاطبان قرار گرفته است.

همچنین در کتاب آثار نقاشی قدیمی متناسب با موضوعات گنجانده شده که در پایان مباحث، بخشی با عنوان شرح تصاویر، به توضیحاتی در مورد این آثار پرداخته است. در پایان کتاب نیز بخش پیوستی با عنوان «درباره‌ی مؤلف» و مصاحبه با او آورده شده است.

فهرست

یادداشت مترجم بر چاپ دوم پیش‌گفتار مؤلف بر چاپ دوم پیش‌گفتار مؤلف بر چاپ اول تماس و تأثیر نگاه مسلمانان به جهان در باب زبان و ترجمه ابزار ارتباط و عوامل ارتباط دهنده دانش مسلمانان درباره مغرب زمین دین  اقتصاد: تصورها و تماس‌ها دولت و قضاوت علوم و فنون زندگی فرهنگی احوال شخصی و امور اجتماعی نتیجه‌گیری یادداشت‌ها شرح تصاویر پیوست‌های مترجم درباره‌ی مؤلف این کتاب مصاحبه با برنارد لویس نمایه

برشی از متن کتاب

دولت‌های اسلامی تازه‌پایی که مقرّشان در کشورهای مدیترانه‌ای بود؛ نبرد با مسیحیان اروپایی را تا مدتی ادامه دادند. اما دیری نپائید که توجه‌شان از جهاد با کفّار معطوف مسائل مبرم داخلی شد. از همان آغاز، در دنیای اسلام، اختلاف‌هایی فرقه‌ای بین تسنّن، یعنی روند کلی اسلام که خلیفه‌ی عباسی در بغداد رئیس شرعی آن به حساب می‌آمد، و فرقه‌های مختلف وجود داشت. بیشتر این فرقه‌ها بی‌آنکه پیوند محکمی با یکدیگر داشته باشند؛ زیر عَلم شیعه گرد آمده بودند؛ که هم با آرای اکثریت سنی‌ها و هم با مشروعیت خلیفه‌ی سنی، سرستیز داشت. طی قرن دهم میلادی، سلسله‌ای از خلفای انشعابی و رقیب، با نام فاطمیان، در تونس سر برآورد، سپس به مصر رفت و با عباسیان بر سر رهبری کل جهان اسلام در افتاد. پیش از فاطمیان هم حکمرانان خودمختار و حتی مستقل دیگری در ممالک اسلامی پا گرفته بودند، اما همه‌ی آن‌ها حاضر می‌شدند دستِ‌کم در حرف، به دست نشاندگی خلیفه‌ی عباسی سنّی تن بدهند. فاطمیان حتی به این هم رضایت ندادند و برعکس مدعی شدند تنها خلفای برحق اسلامند و آمده‌اند تا عباسیان غاصب را سرنگون کنند. حالا در دنیای اسلام به جای یک خلیفه، دو خلیفه وجود داشت و به زودی وقتی که امیر اموی قرطبه در اسپانیا ، در برابر تهدید توسعه‌طلبی فاطمیان و سرنگون شدن به دست آن‌ها ، خویشتن را در قلمرو خویش خلیفه خواند؛ تعداد خلفا به سه رسید. فرقه‌گرایی و برخورد خلفای رقیب اکنون نگرانی اصلی جهان اسلام بود و سبب گشت معارضه‌های قدیمی در سرحدّات اسلام به فراموشی سپرده شود. اما سنّی‌ها و شیعه‌ها به این احساس مشترک می‌رسیدند که عصر قهرمانی به سرآمده که مرزهای اسلام و مسیحیت کم و بیش دائمی است و نوعی به رسمیت شناختن و حتی ارتباط با دولت‌های غیرمسلمان اجتناب‌ناپذیر است. اما در همان حال که جهاد اسلامی فعلاً به پایان خود رسیده بود؛ جهاد مسیحیان تازه آغاز می‌شد. آن‌ها فراموش نکرده بودند که بخش اعظم امپراتوری اسلامی با سرزمین‌هایی درست شده که زمانی تعلق به مسیحیان داشت؛ از جمله خود بیت‌المقدس، زادگاه دین مسیح. آنچه مسیحیت را تشویق به ضد حمله می‌کرد؛ ضعف آشکار و تشتّتی بود که در این زمان دنیای اسلام را در برگرفته بود. کسانی دیگر هم از این تفرقه بهره‌برداری کردند. نخستین دست‌اندازی‌ها به قلمرو اسلام از سوی مردمانی صورت گرفت که نه مسیحی و نه مسلمان، بلکه مشرک بودند -اقوام ترک خزر در شرق و وایکینگ‌ها در غرب- اما این‌ها وقایعی کوتاه بود و زود خاتمه یافت. بسیار مهم‌تر از آن، اعاده ی قدرت جهان مسیحیت و عزم روزافزون آن به فتح دوباره‌ی سرزمین‌های از دست رفته‌ی خویش بود.

نویسنده

برنارد لویس متولد 1916 در لندن، در واقع محققی بریتانیایی‌تبار است که سال‌هاست در امریکا زندگی و کار می‌کند. او دارای مدرک دکترا از دانشگاه لندن و سمت استادی تاریخ خاور نزدیک و خاور میانه در سال‌های 1949 تا 1974 و استاد میهمان در دانشگاه کالیفرنیا در سال‌های 55 و 56 می‌باشد.

نویسنده: برنارد لویس مترجم: محمد قائد انتشارات: کارنامه