کتاب کارنامه اسلام | عبدالحسین زرین کوب

کتاب کارنامه اسلام:

این اثر که به نوعی روایت‌گر آثار و اتفاقاتی است که با پیدایش تمدن بزرگ اسلامی در دنیای اسلام و نیز دنیای خارج اسلام، نهاده شده؛ با قلم روان و شیوای دکتر زرین‌کوب، این ادیب و تاریخ نگار سرشار از علم و آگاهی، به بار نشسته و بیش از بیست بار به مرحله چاپ رسیده است.

نویسنده که به زعم خود، بیانی عاری از هیجان و خالی از هم‌دردی در این اثر داشته، سهم و تأثیر تمدن اسلامی را در جهان، به حدی واقعی می‌داند که نظر برخی افراد مبنی بر حماسه سرایی وی در این اثر را رد می‌کند. این کتاب در بیست و پنج سرفصل تدوین شده که با فصل « سیری اجمالی از آغاز تاکنون» شروع می‌شود و به بیان چگونگی پیشرفت اسلام در ممالک مفتوحه می‌پردازد و معتقد است که هرچند فتوحات اسلامی همراه جنگ بوده اما پیشرفت و پذیرش این تمدن و نشر اسلام همراه جنگ نبود. خصوصاً کسانی که اهل کتاب بودند، حکومت اسلامی، آن‌ها را مجبور به پذیرش اسلام نمی‌کرد بلکه این قبایل و گروه‌ها می‌توانستند با پرداخت جزیه و مالیاتی تحت لوای حکومت اسلامی، زندگی بسی راحت‌تر از قبل را که در قلمرو دول و امپراطوری‌هایی همچون ساسانیان و روم و... داشتند؛ بگذرانند؛ هرچند که رویه‌های متضادی گه‌گاه خارج از این روش، در برخی مواقع رخ می‌داد اما همیشه و پیوسته نبوده و افراد زندگی نسبتاً آرامی را داشتند. به هر ترتیب با بیانی این‌چنینی، نویسنده، مخاطب را با خود همراه کرده و در فصل‌های بعدی به برشمردن و تشریح ویژگی‌های این تمدن پرداخته که از آن جمله است: جایگاه علم، معجزه‌ی این تمدن و آثار آن، رشد چشم‌گیر دانش و دانشمندان، به‌وجود آمدن کتاب‌ها و کتاب‌خانه‌ها و نیز مدارس و دانشگاه‌ها. به اعتقاد نویسنده و نیز هر اهل تاریخ منصفی، ویژگی مهم این تمدن، ادامه دهنده و تقلید کننده‌ی محض بودن، نیست بلکه ترکیب کننده و تکمیل سازنده بودن از شاخصه‌های آن بوده و هست. در اسلام مرز و قومیت و نژاد معنا نداشت و افراد از هر قوم وملیتی با فرهنگ‌ها و آداب مختلف تحت لوای اسلام جمع شدند و ضمن بهره‌گیری از آن، تأثیرات متقابلی هم، بر آن نهادند و این خود، عاملی در رشد و اعتلای آن است و البته آثار آن چنان مشهود است که نیاز به برشمردن و اثبات آن نخواهد بود. متأسفانه دوره‌ی کمال این رشد و پیشروی با حمله مغولان به پایان رسید. در ادامه به علومی که مسلمانان در آن، سرآمد شدند؛ همچون: طب، داروسازی، علوم طبیعی، نجوم، ریاضیات، فیزیک، شیمی، تاریخ نویسی و جغرافیا، پراخته و سخن رانده است. به طور کلی می‌توان گفت که این اثر توانسته است در شناساندن این فرهنگ و این تمدن به مخاطب کمک شایانی نماید تا وی در یک اثر با حجمی مناسب و منسجم، بر اطلاعات خود افزوده و حتی پاسخی در قبال سوالات مطروحه در این بعد تاریخی داشته باشد. با همه‌این تعابیر، سخن نویسنده در آخرین برگ این کتاب، خواندنی و جالب می‌نماید که می‌گوید: «ذکر این سخنان اگر از آن حس حقارت نفس که هجوم تجاوزگرانه‌ی فرهنگ غربی در بعضی بی‌خبران ما برانگیخته است؛ بکاهد؛ رواست لیکن روا نیست که توفیق گذشته ما را به دام غرور بیندازد یا به دام تعصب و عناد.»

فهرست

مقدمه سیری اجمالی از آغاز تاکنون تسامح، مادر تمدن انسانی اسلام مقام رفیع دانش در اسلام فرهنگ و تمدن انسانی و جهانی اسلام مدن اسلامی، منشأ یک فرهنگ عظیم انسانی معجزه فرهنگ اسلامی تاب‌ها و کتاب‌خانه‌ها مدارس و دانشگاه‌ها نهضت علمی مسلمانان علم طب و بیمارستان‌ها داروسازی و علوم طبیعی نجوم و ریاضیات فیزیک و شیمی و فنون صناعت جغرافیا و جهان‌گردی تاریخ نویسی ملل و نحل عقاید و مذاهب فلسفه و کلام و حکمت روش تربیتی اسلامی اوضاع سیاسی و اجتماعی و اداری هنرهای زیبا عرفان اسلامی ادب اسلامی اسلام: فرهنگ جامع اسلام و فرهنگ غرب

برشی از متن کتاب

پیچیدگی عظیم نژادی و فرهنگی دنیای اسلام، حتی در آن روزهای آمیختگی اقوام و فرهنگ‌ها، چنان غریب می‌نماید که مورخ از خود می‌پرسد روابط دینی باید چقدر استوار باشد تا این مایه، عناصر نا متجانس را باهم نگه دارد. فعالیت درخشان گذشته‌ی چنین تمدنی که اروپا را از قرون وسطی تا قرن شانزدهم در طب و فلسفه و شاید ریاضی هنوز وام‌دار خویش نگه داشته بود؛ آیا باید به حساب تشویق و مساعدت اسلام، گذاشته آید یا به حساب شور و علاقه‌ی اقوام مسلمانی که در ایجاد و به ثمر رسانیدن آن فعالیت داشته‌اند؟ شک نیست که سهم اقوام گونه‌گون که در توسعه‌ی این تمدن، بذل مساعی کرده‌اند؛ نباید از نظر محقق دور بماند؛ اما آنچه این مایه ترقیات علمی و پیشرفت‌های مادی را برای مسلمین میسر ساخت؛ در حقیقت همان اسلام بود که با تشویق مسلمین به علم و ترویج نشاط حیاتی، روح معاضدت و تساهل را جانشین تعصبات دنیای باستانی کرد و در مقابل رهبانیت کلیسا که ترک و انزوا را توصیه می‌کرد؛ با توصیه‌ی مسلمین به «راه وسط»، توسعه و تکامل صنعت و علم انسانی را تسهیل کرد.

نویسنده

دکتر عبدالحسین زرین کوب در سال 1301ه.ش در بروجرد پا به عرصه گیتی نهاد. ایشان در سال 1327 لیسانس خود را از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران دریافت کرده و در سال 1334 موفق به اخذ درجه دکترا از همین دانشگاه گردید. از سال 1341 به بعد در دانشگاه‌های هند، پاکستان، آکسفورد، سوربن، پرینستون و... به تدریس پرداخت و در اواخر عمر گران‌مایه‌اش، به مطالعه و تحقیق و تدریس مباحثی در عرفان، ادیان و تاریخ روی آورد. ایشان در تاریخ 24 شهریور 1378 دار فانی را وداع گفت.

تالیف: عبدالحسین زرین کوب انتشارات: امیرکبیر