کتاب تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن

معرفی کتاب تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن

این کتاب ترجمه سخنرانی هایی است به انگلیسی که استاد زرین کوب در حوزه ی تصوف و عرفان ایرانی در دو دانشگاه پرینستون و کالیفرنیا در سال 1349 شمسی ایراد فرموده اند. متن کتاب شامل مروری بر تاریخ تصوف ایرانی از آغاز تا دهه 40 است. این کتاب یک اثر موجز و جامع در باب تصوف ایرانی می باشد. این مجموعه شامل 8 بخش است. استاد نقش بارز و برجسته عرفان اسلامی را در رشد و پرورش فرهنگی ایران در این بخش ها مورد بررسی قرار داده است. ایران مهد پرورش مراحل آغازین تصوف در جهان بوده است. عرفان و تصوف به معنای بیان اعتقاد انسان به ارتباط مستقیم با خدا گفته می شود، که این عرفان ریشه در عقاید زرتشتیان داشته است.

زیرا آنها معتقد بودند که هر عملی در زندگی روزمره چه خوب یا بد محصول مشترک انسان و یکی از دو اصل خیر و شر است. بنابراین آن ها توانستند پاره‌ای از این اعتقادات را در قالب فلسفه ی صوفیانه حفظ کنند، که همین فلسفه صوفیانه سرمنشاء عرفان است. تاثیر این تصوف تقریباً در هر شاعر غزلسرای بزرگ دوران کلاسیک مشهود می باشد. در واقع ادبیات فارسی در دوران قبل از دوره کلاسیک چیزی جز مشتی مدیحه‌  سرایی نبود و به یمن وارد شدن عرفان در اشعار بزرگانی چون سنایی، عطار و... بود که دوران طلایی را تجربه نمود.

برشی از متن کتاب

آرا درباره منشا عرفان اسلامی مختلف است، اما در اینکه ایران یکی از نخستین مراکز پرورش آن بوده است نمی توان تردید کرد. به هنگام ظهور اسلام در خاور نزدیک، بین النهرین و خراسان دو دریچه ای بودند که از آن هوای افکار تازه می توانست به درون محوطه بسته امپراتوری ساسانی رخنه کند- افکار هلنیستی و مذاهب سامی از طریق بین النهرین شمالی، و تاثیر اندیشه های هندی و چینی از راه خراسان-. در دهه‌های بلافاصله پیش از رسیدن اعراب مسلمان به دروازه های شاهنشاهی ساسانی، نو افلاطونیان یونانی که در 529 میلادی از امپراتوری روم شرقی رانده شده بودند، پناهگاهی در دربار ساسانی یافتند. زیرا دانشکده پزشکی جندی شاپور برای مدتی طولانی در زمینه دانش های پزشکی، از جمله علوم ناشی از سنت هلنیستی، مرکز فعالی بود. دانشکده ی پزشکی جندی شاپور احتمالا در اواخر سده سوم یا چهارم میلادی تاسیس شد و از سده پنجم تا اوایل عهد اسلام مفری برای نسطوریان رانده شده از الرها (ادسا) در سال 489 میلادی بود. عناصری از فرهنگ های چینی و هندی از جمله چند کتاب هندی و عناصری از بودائبت چینی – نیز در اوایل دوران ساسانی از مرزهای شرقی و شمالی خراسان به داخل ایران راه یافته بود.

اصل داستان برلام را که در آن زمان به ایرانیان معرفی شد، می توان در این قبیل منابع شرقی پیدا کرد. دین رسمی امپراتوری ساسانی، به ویژه در واپسین ایام این امپراتوری زرتشتی، بعضی اوقات در شکل زروانی، بود. آیین زروانی بیشتر به تک خدایی متمایل بود و، به رغم سیطره موقت آن در سده سوم میلادی، عموما از نظر موبدان سنتی زرتشتی الحادی به شمار می آمد. جماعت های یهودی و مسیحی از آزادی مذهب بهره مند بودند، ولی مسیحیت آن اندازه قدرت نداشت که جایگزین آیین زرتشتی شود، حتی اگر اسلام  هم به ایران راه نیافته بود.

نویسنده: عبدالحسین زرین کوب مترجم: مجدالدین کیوانی انتشارات: سخن