کتاب فقر، فساد و تبعیض موانع توسعه در ایران - فرج پور

کتاب فقر، فساد و تبعیض موانع توسعه در ایران نوشته مجید فرج پور، توسط انتشارات رسا منتشر شده است.

کتاب حاضر، شامل یازده فصل است که نویسنده به طور تفصیلی به مفهوم فساد و عوامل شکل گیری آن و همچنین وجود این پدیده در کشورها و حوزه های مختلف می پردازد و آن را چه در میان سردمداران حکومت و چه در میان افراد رده پایین، به اشکال گوناگون نشان می دهد. اگر زمینه فساد وجود داشته باشد، بیشتر گسترش می یابد، در نتیجه مهمترین چیزی که موجب فساد می شود، ناکارآمدی یک حکومت است. اگر فساد شکل بگیرد از گذار آن، جامعه به سمت انحصار طلبی، اختلاس، توزیع نابرابر ثروت و... می رود. به زعم نویسنده، کشورهای در حال توسعه مخصوصاً نباید در این راه بیفتند، چرا که به میزان زیادی، ظرفیت گسترش فساد را دارند. اگر بخواهیم "فساد" را تعریف کنیم، باید بگوییم که آن چیزی است که حقوق اجتماعی، اقتصادی و سیاسی افراد پایمال می شود و با واگذار کردن حقوق عده کثیری به عده ای خاص، این پدیده نمایان می شود، به طوری که یکی از دلایل سقوط و فروپاشی تمدن ها نیز می باشد.  با این حال عده ای از نظریه پردازان معتقدند که فساد می تواند پدیده ای مثبت تلقی شود، چرا که چرخه های یک سیستم اداری خشک را روغن کاری می کند و می تواند بدون توجه به موانع مختلف، چرخه ی فعالیت سیستم را به راه اندازد. اما افرادی که مخالف با رشد آن هستند، آن را پدیده ای می دانند که در کشورهای در حال توسعه همه گیر شده و بعید است که بتواند تاثیرات مثبتی داشته باشد. در نتیجه این امر به جای آنکه بتواند موجب رشد یک سیستم شود، سبب بروز قوانین دست و پا گیر و زائد می شود.

برشی از متن کتاب

"در رژیم های استبدادی، فساد با نقض حقوق بشر رابطه ای مستقیم دارد. بسیاری از دیکتاتورها، سالها حکومت های خود را با اشاره به رژیم های فاسد پیش از خود توجیه می کردند، حال آنکه خود همین دیکتاتوری ها غالبا پایگاه دزدان و اختلاس کنندگان بودند. این در حالی بود که مردم و روزنامه نگاران در همه این موارد نمی توانستند از گستاخی و فساد دولت های خود پرده بردارند و مقام های دولتی را از راه معرفی آنها به نظام قضایی صالح و مورد اعتماد به دست عدالت بسپارند. اما در دموکراسی ها پرده فساد دریده می شود و از هر سو به آن حمله می شود. فساد را فقط در فضایی آکنده از کثرت گرایی، شکیبایی سیاسی و آزادی بیان واقعی می توان ردیابی و ریشه کن کرد. چنین فضایی - در عصر کنونی - در نظام های سیاسی دموکراتیک (به معنای واقعی) ایجاد می شود. دولت های دموکراتیک بر اساس الگوی کنترل و توازن یعنی با اتکا بر رقابت میان نیروهای سیاسی (احزاب)، آزادی اطلاعات، پاسخگویی و جدایی قدرت ها (استقلال قوا) با فساد مقابله می کنند. معمولا در نظام های دموکراتیک قدرت به طور افقی بین سه قوه و به طور عمودی میان مقامات محلی و مرکزی تقسیم می گردد. حمایت از دموکراسی در برابر فساد و انحطاط به ممانعت از هر گونه سلطه بالقوه انحصاری در مورد اطلاعات بستگی دارد. هر چند ممکن است انگیزه رسانه ها سوء استفاده گرایانه باشد و حتی مدافعان سرسخت آزادی مطبوعات مثل جان استوارت میل می دانستند که روزنامه نگاران ممکن است نظریات حزب خاصی را اشاعه دهند یا صرفا سعی کنند روزنامه خود را به فروش رسانند. اما آنها نیز اعتقاد داشتند که جریان اطلاعات آنقدر ثبات دارد که مدام مورد سوء استفاده قرار نگیرد. از سوی دیگر، دموکراسی مستلزم پاسخگویی و مسئولیت است و نیز مستلزم یک قاعده قانونی مبتنی بر توافق عمومی بر سر اینکه هر کسی چه حیطه ای از قدرت و مسئولیت را دارا باشد. هر چند ممکن است دموکراسی با فساد مالی همزیستی داشته باشد اما به دشواری می تواند با آن از درِ آشتی درآید و دیر یا زود برخوردی میان آن دو روی می دهد. در مردم سالاری نه تنها مسئله هماهنگی در اخذ رشوه در میان قانونگذاران دشوار است بلکه همچنین نهادهای مردم سالار ساز و کارهای پاسخگویی و شفافیت را در سطوح مختلف پدید می آورند و این امر تداوم شبکه فساد برای دراز مدت را با دشواری مواجه می سازد. باید توجه داشت که اگرچه جناح های مخالف از افشای فعالیت های غیرقانونی جناح حاکم سود می برند و از آن به سود افزایش امکان به قدرت رسیدن خود استفاده می کنند اما فقدان نظام کنترل و بازرسی و نظام قضایی اداری و کیفری کارامد ممکن است سبب شود هیأت حاکمه فساد منافع و سودها را میان حزب خود و حزب های مخالف تقسیم کند. از این رو، استقلال قوا و وجود نظام قضایی کارامد و نیرومند می توانند مانع از تبانی حزب حاکم با احزاب مخالف شده و جلوی فساد را بگیرد. به طور کلی، تعریف و تمجید از دموکراسی به معنای مصون بودن این نظام حکومتی از فساد نیست. دموکراسی بدون جوهر و ضرورت اساسی اش یعنی پرهیزکاری زیان بار است. مونتسکیو می گوید بدون پرهیزکاری، جمهوری پوسته ای است توخالی و قدرت آن صرفا قدرت تنی چند از شهروندان و مجوزی برای همگان است."

فهرست

• پیش گفتار
• فصل اول:مفهوم و ماهیت فساد
• تاریخچه فساد
• تعریف فساد
• انواع فساد اداری
• قصد و فرصت، لازمه وقوع فساد
• متغیرهای تسهیل و تشویق کننده یا بازدارنده از فساد
• مطالعه موردی
• فساد؛ مفید یا مضر
• فصل دوم: فساد و رابطه علت و معلولی آن با سایر عوامل
• آزادسازی اقتصاد و رابطه آن با فساد
• سرمایه گذاری خارجی و رابطه آن با فساد
• فقر و رابطه آن با فساد
• سطح حقوق کارکنان دولت و رابطه آن با فساد
• فساد در روابط تجاری کشورها و تجارت بین المللی
• دخالت های خارجی و فساد ناشی از آن
• فساد و نقش آن در سرنگونی دولت ها
• دموکراسی و رابطه آن با فساد
• آزادی مطبوعات و نقش آن در مبارزه با فساد
• قوه قضائیه و نقش آن در مبارزه با فساد
• فصل سوم: فساد سیاستمداران و کارگزاران دولتی
• فساد سیاسی و عوامل سیاسی موثر بر آن
• مطالعه موردی
• احزاب سیاسی و فساد انتخاباتی
• مطالعه موردی
• قوانین مربوط به تامین مالی فعالیت های احزاب سیاسی در کشورهای مختلف
• خلاصه نتایج سومین کنفرانس اروپایی پیرامون خدمات تخصصی در مبارزه با فساد
• تجارت مبتنی بر اعمال نفوذ و تامین مالی غیر قانونی احزاب سیاسی
• تسخیر دولت و فساد ناشی از آن در اقتصادهای در حال گذار
• عوامل مشوق فساد ناشی از تسخیر دولت
• اجیرکننده ها چه کسانی هستند؟
• مبارزه با فساد در اقتصاد تسخیرپذیر
• حکومت کارامد و نقش آن در کنترل فساد
• فصل چهارم: فساد در حوزه خدمات و هزینه های عمومی
• فساد در بخش خریدها و هزینه های عمومی
• فساد در بخش خدمات عمومی (آموزش و پرورش و خدمات درمانی)
• چارچوب نظری
• مطالعات مربوط به ارائه خدمات عمومی دولتی
• فصل پنجم: تطهیر پول های کثیف
• تطهیر پول
• شیوه های تطهیر پول
• عواقب و خطرات ناشی از عدم مقابله با پدیده تطهیر پول
• اقدامات ایران در زمینه مبارزه با پول شویی
• گمرک و نقش آن در مبارزه با پول شویی
• فصل ششم: بررسی فساد در ایران
• فساد ناشی از اقتصاد دولتی
• مطالعه موردی
• فساد و اثر آن بر فراز سرمایه های داخلی و عدم جذابیت برای سرمایه گذاری های خارجی
• خصوصی سازی و رباطه آن با فساد
• مطالعه موردی
• فساد و اثر آن بر فقر و بیکاری
• ساختار سیاسی و فساد ناشی از آن
• فساد و رابطه آن با ناشایسته سالاری و فرار مغزها
• نظام نظام بانکی ناکارامد و فساد ناشی از آن
• مطالعه موردی
• مطالعه موردی
• فساد ناشی از قاچاق و رانت خواری
• سازمان ها و قوای نظارت کننده برای جلوگیری از فساد
• علل گسترش فساد در ایران
• الف-عوامل اداری، ساختاری و مدیریتی
• ب-عوامل اقتصادی
• ج-عوامل سیاسی
• د-عوامل فرهنگی
• عدم جدیت و قاطعیت در مبارزه با فساد
• فصل هفتم: کشورهای توسعه نیافته و عوارض فساد در آنها
• کشورهای توسعه نیافته و ویژگی های مشترک در آنها
• فساد و پیامدهای آن در کشورهای توسعه نیافته
• فصل هشتم: تجربه برخی از کشورهای آسیایی در مبارزه با فساد
• تجربه هنگ کنگ در مبارزه با فساد
• تجربه مالزی در مبارزه با فساد
• تجربه سنگاپور در مبارزه با فساد
• مبارزه با فساد در کره جنوبی
• مبارزه با فساد در تایلند
• مبارزه با فساد در چین
• فصل نهم: کوشش نهادها و مجامع بین المللی در مبارزه با فساد
• تلاش ها و اقدامات جامعه جهانی برای مبارزه با فساد
• -سازمان ملل
• -بانک جهانی
• -صندوق بین المللی پول
• -کنفرانس بین الملی مبارزه با فساد
• -اجلاس جهانی مبارزه با فساد و پاسداری از درستکاری
• -سازمان شفافیت بین المللی
• -اتحادیه اروپا
• -آمریکا
• -سازمان همکاری اقتصادی و توسعه
• فصل دهم: الگوی حکومت علوی در مبارزه با فساد
• شیوه علوی مبارزه با فساد در جامعه
• -علل سقوط و نابودی ملت ها و لزوم عبرت آموزی از حکومت های پیشین
• -معیارهای گزینش و انتخاب کارگزاران دولت و لزوم تامین مالی آنها (مبارزه با فقر)
• -رعایت اصل شایسته سالاری و سپردن کار به کاردان
• -ضرورت ارتباطات مستمر و شفاف حکومت با ملت و پاسخگویی دولتمردان به جامعه
• -معیارهای انتخاب قضات و ضرورت برآوردن نیازهای آنها
• -پرهیز از استفاده ناروا از بیت المال و هشدار نسبت به خیانت در اموال عمومی
• -نفی هر گونه رابطه مداری و دادن امتیاز به نزدیکان و خویشاوندان
• -حسابرسی از اموال مسئولان و ضرورت اظهار دارایی از سوی مقامات ارشد حکومتی
• -تاکید بر نظارت و کنترل کارگزاران دولت و برخورد قاطع با فساد و خیانتکاران به اموال عمومی بدون هیچ گونه اغماض یا مصالحه
• مطالعه موردی
• فصل یازدهم: الزامات و راه حل های مبارزه با فساد
• ضرورت ها و الزامات اساسی در مبارزه با فساد
• رهکارهای مبارزه با فساد
• -راهکار اقتصادی
• -راهکار حقوقی و قانونی
• -راهکار سیاسی (احزاب)
• کمک مالی دولت به احزاب
• ممنوع یا محدود کردن کمک ها و بخشش های شرکت های تجاری به احزاب سیاسی
• -ملزم کردن احزاب به ارائه گزارش وضعیت مالی
• -انجام بررسی های دقیق و مستقل
• -آزادی مطبوعات در افشای موراد تامین مالی غیر قانونی احزاب
• -ایجاد سازمانی مستقل و مقتدر برای مبارزه با فساد
• -توانمندسازی جامعه مدنی و شهروندان برای نظارت بر عملکرد دولت از طریق دسترسی به اطلاعات
• -افزایش آگاهی عمومی در مبارزه با فساد و حمایت از افشاگران
• -الزام به افشای درآمدها و دارایی ها
• -تدوین نظام نامه رفتار
• -توجه به ارزشهای اخلاقی و تقویت باورهای دینی
• -راهکارهای مبارزه با فساد در گمرکات
• به حداقل رساندن قوانین و مقررات اداری
• -شفافیت
• -ماشینی کردن خدمات (رایانه ای کردن امور)
• -تفکیک راهبردی وظایف، گردش شغلی و تغییر مکان شغلی
• -مسئولیت و پاسخگویی مدیریت
• -بازبینی (ممیزی و بررسی اسناد و حسابها)
• -روحیه و فرهنگ سازمانی
• -کارمندیابی و گزینش
• -نظام نامه رفتاری
• -رشد شغلی و حرفه ای
• -پرداخت کافی
• -ارتباط با حق العمل کاران/صنایع
• نتیجه گیری و پیشنهادات
• منابع و ماخذ
• ضمایم
• متن فرمان رهبری به روسای قوای سه گانه در خصوص مبارزه با فساد مالی و اقتصادی
• شاخص محاسبه فساد توسط سازمان شفافیت بین المللی در سال 2001
• کاریکاتورهای مرتبط با موضوعات مختلف فساد

نویسنده: مجید فرج پور انتشارات: رسا