کتاب دیباچه ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران

دراره‌ی کتاب دیباچه ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران

نویسنده در کتاب شرایط ایران را از منظر سیاسی و جامعه شناسی تحلیل و بررسی و در این راستا اطلاعاتی از اوضاع سیاسی ایران و تغییر و تحولات آن را به مخاطب ارائه کرده است. در ابتدا ارتباط دولت با طبقات اجتماعی مطرح شده که در ذیل آن ساختار این طبقات پس از انقلاب اسلامی، یک به یک شرح داده شده است. بشیریه در کتاب اصطلاح "دولت ایدئولوژیک" را به کار برده است؛ این اصطلاح به معنی دولتی است که در نتیجه بحران های قرن بیستم و بر اساس یک ایدئولوژی واحد شکل گرفته که مدعی کنترل تمام ابعاد زندگی جامعه، بر اساس همان ایدئولوژی هست.

نویسنده سعی بر این داشته تا بحران های دولت ایدئولوژیک را به تصویر بکشد و شرحی از آن را برای مخاطب بازگو کند. وی در این خصوص جامعه ی توده ای، روحانیت و سنت گرایی را از مولفه هایی معرفی کرده که تا سال 1376 عامل ثبات دولت ایدئولوژیک به شمار می آمدند. او معتقد است از سال 1376 به بعد، دولت ایدئولوژیک دچار تحولاتی شده که عوامل درونی و بیرونی متفاوتی را در این تغییر سهیم می داند.

از این رو کلیه ی این عوامل را نام برده و توضیحات کاملی از آن ها را بیان کرده است. از ویژگی های قابل توجه کتاب این است که نویسنده در تحلیل رویدادها نگاهی همه جانبه به اوضاع داخلی کشور داشته و عوامل درون جامعه ای را به خوبی تحلیل کرده است. ضمن این که جریانات اصلاحی بعد از انقلاب به خوبی در کتاب بازگو و به نحوی بیان شده که مخاطب متوجه روند و تاثیرات تغییرات سازنده خواهد شد. نکته ی دیگر این که نویسنده فارغ از تعصب و نگرشی تک بعدی، وقایع را بررسی کرده و نگاهی سلیقه ای به آنان نداشته است. از این رو کتاب می تواند منبع مفیدی در خصوص تاریخ سیاسی و اجتماعی کشورمان باشد.

کتاب دیباچه ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران نوشته دکتر بشیریه در نشر نگاه معاصر به چاپ رسیده است.

نویسنده

حسین بشیریه جامعه شناس و پژوهشگر علوم سیاسی که اغلب او را پدر جامعه شناسی ایران می دانند، در سال 1332 در همدان متولد شد. وی پس از تحصیل در مقطع کارشناسی علوم سیاسی در دانشگاه تهران، برای ادامه تحصیل به انگستان رفت و توانست مدرک کارشناسی ارشد رفتار شناسی سیاسی و دکترای تئوری سیاسی را در خارج از کشور دریافت کند. در ده ی 1370 با بازگشت به ایران، مشغول تدریس در دانشگاه تهران شد. وی در اثرات متفاوت خود چه ترجمه ها و چه تالیفات، نظرات و تفکرات اندیشمندان غربی را معرفی و تحلیل و بررسی می کند. وی سابقه ی تدریس علوم سیاسی در دانشگاه تهران و دانشگاه سیراکیوز دانشگاه نیویورک را در کارنامه ی کاری خود دارد. از جمله آثار او عبارتند از: 1- انقلاب و بسیج سیاسی. 2- درس های دموکراسی برای همه. 3- آموزش دانش سیاسی. 4- جامعه شناسی تجدد. 5- گذار به مردم سالاری و ... .

برشی از متن کتاب

" سنت گرایی تجدد ستیزی که در طی چند دهه ی گذشته در ایران تکوین یافته بود پس از انقلاب اسلامی به جریان فکری و سیاسی مسلط تبدیل شده است. در این جا لازم است به زمینه های تاریخی و اجتماعی و روان شناختی این جریان فکری اشاره ای بکنیم. جنبش سال های 7_1356 چنانکه قبلا اشاره شد، طبعا چنبشی پیچیده و دارای گرایش های گوناگون در درون خود بود. ما بخش عمده ای از آن جنبش پس از انقلاب به نحو فزاینده ای ویژگی سنت گرایی و تجدد ستیزی آشکاری پیدا کرد و مواضع فرهنگی و سیاسی خود را استیلا بخشید و از جمله به کنترل و تهذیب اخلاقی و فرهنگی بر حسب معیارهای سنتی، نظارت همه جانبه بر شیوه ی زندگی خصوصی، اعمال اصل گزینش ایدئولوژیک در دستگاه های مختلف کشوری، مقابله با سنت روشنفکری جدید، کوشش در راه یکسان سازی شیوه های فکر و زندگی، مبارزه با مظاهر مختلف لیبرالیسم، ایجاد نوعی پدر سالاری سیاسی و روحانی، اعمال سلطه ی ایدئولوژیک بر رسانه ها و دستگاه های آموزش عمومی، تاکید بر اصالت رهبری در قابل نهاد ولایت مطلقه ی فقیه و به طور کلی مبارزه با شیوه ی زندگی دموکراتیک پرداخت. در این جا در مروری کلی بر سرنوشت و خاستگاه اجتماعی سنت گرایی به عنوان یکی از پایه های اصلی دولت ایدئولوژیک باید ویژگی های فکری، زمینه های تاریخی و روان شناسی اجتماعی آن را مختصرا توضیح دهیم. سنت گرایی به عنوان یک جنبش فکری، حرکتی اجتماعی و سیاسی بوده و تحت شرایط خاص تاریخی پدید آمده است. برخی از مفسران از این جنبش به عنوان بنیاد گرایی اسلامی یاد می کنند و آن را همراه با حرکت های مشابه در مذاهب دیگر مورد مطالعه ی تطبیقی قرار می دهند. با این حال باید گفت که این جنبش ها صرفا مذهبی نیستند بلکه مبانی اجتماعی، تاریخی و فکری خاصی دارند. از سوی دیگر طبعا جنبش های مذهبی معاصر تنها به این نوع محدود نمی شوند و بنابر این باید آن را از جنبش های مذهبی لیبرال، مدرنیست، رفرمیست و رادیکالی که می کوشند تعبیری تجدد پسند، دموکراتیک و نوگرایانه از مذهب و سنت عرضه کنند، متمایز ساخت. هم چنین سنت گرایی فعال و تهاجمی با سنت گرایی منفعلانه و تدافعی تفاوت هایی دارد. بالاخره این نکته قابل ذکر است که سنت گرایی همواره ماهیت مذهبی ندارد بلکه به عنوان یک خانواده ی فکری، اعضای غیر مذهبی هم دارد. جنبش های اساسا محافظه کارانه راست رادیکال از این نوع اند. بهر حال سنت گرایی چه ازنوع مذهبی و چه از نوع غیرمذهبی جنبشی است که در شرایط خاص تاریخی در واکنش به جهان مدرن و تجدد ظاهر می شود و در پی محافظت از نهادها و اندیشه هایی بر می آید که در جهان مدرن در معرض خطر و تهدید قرار می گیرند. "

فهرست

 دیباچه  مقدمه  گفتار یکم: دولت و نیروهای اجتماعی: 1) نیروهای اجتماعی در ایران:  تصویر کلی: الف: طبقات و نیروهای اجتماعی سنتی: اشرافیت زمین دار  روحانیت  طبقات بازاری  دهقانان  ب: طبقات و نیرهای اجتماعی مدرن: طبقه متوسط جدید  طبقه کارگر  2) نیروها و سازمان های سیاسی در سال های پس از انقلاب: احزاب و گروه های بنیاد گرای اسلامی  احزاب و گروه های لیبرال طبقه ی متوسط  احزاب چپ گرای اسلامی  احزاب و گروه های سوسیالیست و مارکسیست  3) منازعات سیاسی و شکل گیری بلوک قدرت  4) ماهیت دولت در سال های 1360 تا 1376: الف) ویژگی های ایدئولوژیک دولت جامع القوا  ب) عناصر دموکراسی نمایشی  ج) عناصر شبه دموکراسی  5) توزیع اجتماعی قدرت در ساختار حقوقی و قانونی جمهوری اسلامی  گفتار دوم: گفتمان های سیاسی عمده در تاریخ معاصر ایران: 1) گفتمان پاتریمونیالیسم سنتی  2) گفتمان مدرنیسم مطلقه ی پهلوی  3) گفتمان سنت گرایی ایدئولوژیک  4) گفتمان دموکراسی  گفتار سوم: بحران های دولت ایدئولوژیک: 1) بحران مشارکت سیاسی  2) بحران مشروعیت سیاسی  سیاست و اقتدار کاریزمایی: 68_1358  سیاست و اقتدار سنتی: 76_1368  گرایش به اقتدار قانونی و دموکراتیک و تشدید بحران مشروعیت  3) بحران سلطه ی سیاسی  گفتار چهارم: مبانی ثبات و استمرار دولت ایدئولوژیک( تا سال 1376): 1) جامعه ی توده ای  2) طبقه ی روحانیت  3) سنت گرایی  گفتار پنجم: زمینه های تحول در دولت ایدئولوژیک( از سال 1376 به بعد)  1) زمینه های اجتماعی: نیروی طبقه ی متوسط جدید و خواسته های سیاسی آن  2) زمینه های سیاسی: سازمان ها و احزاب سیاسی جدید  3) زمینه های فکری کثرت گرایی عقیدتی و ارزشی  مسئله ی آمیزش دین و سیاست  4) فرآیند جهانی شدن و موقعیت ایران  موقعیت ایران  جمع بندی و نتیجه گیری: اصلاحات سیاسی و فرایند گذار به دموکراسی: 1) گذار به دموکراسی  2) اصلاحات سیاسی  3) ویژگی های کلی اصلاحات و ضد اصلاحات در ایران  ویژگی های اصلی دولت ایدئولوژیک  ویژگی های اصلی جنبش اصلاحات  واکنش های ضد اصلاحی  نمایه  

(دوره جمهوری اسلامی) مجموعه دانش سیاسی (3) نویسنده: حسین بشیریه انتشارات: نگاه معاصر