کتاب چرا عقب مانده‌ایم؟

کتاب چرا عقب مانده‌ایم؟ اثر دکتر علی محمد ایزدی در نشر علم به چاپ رسیده است.

فرهنگ هر جامعه از دوران کهن همواره نقش مثبتی در نگاه سایر ملل به آن جامعه و ملت داشته، به طوری‌که امروزه حتی با مطالعه‌ی تاریخ و سرگذشت اقوام و ملل، آن‌ها که متمدن‌تر و بافرهنگ‌تر بوده‌اند را با نگاهی مثبت می‌بینیم و اقوام متوحش و بی‌فرهنگ همواره برای‌مان اعجاب‌برانگیز می‌نماید. فرهنگ داشتن یک جامعه می‌تواند در رشد و ترقی اخلاقی آن و سپس در ابعاد مختلفی از جامعه‌شناسی مؤثر واقع شده و جای بسی شکرگزاری است که ایرانیان، باگذشته‌ی پربار خود، که سرشار از آثار متمدنانه‌ی اخلاقی و فرهنگی است؛ به جهانیان معرفی شده‌اند. در کتاب «چرا عقب‌مانده‌ایم؟»، نویسنده با تکیه بر پیشینه و بررسی تخصصی رفتار ایرانیان در حیطه‌ی جامعه‌شناسانه، این موضوع را که چرا ایرانیان از پیشرفت‌های اخلاقی، با سرعت لازم، بازمانده و در این زمینه، مسیری را اختیار کرده‌اند که عامل این بازماندگی و عقب افتادگی است. او که خود را وطن‌پرست و وطن‌دوست و خود را جزئی از مردم این مرز و بوم می‌شمارد، با مشاهده‌ی این مشکلات و معایب که عیناً در جامعه شاهدش است؛ به تنگ آمده و با نگارش این اثر در پی رفع این معایب برآمده است؛ تا با این حرکت خود و همکاری هموطنان، قدمی در راه رساندن ایران به جایگاهی که سزاوار آن است؛ بردارد. وی وجود این مشکل بزرگ و ریشه‌ای را به دلایلی چون وجود جهل، ظلم و فقر می‌داند که آسیب‌های فراوانی را از نظر روانی به افراد وارد کرده و عامل تغییر خلقیات و عقب‌ماندگی‌ها هستند؛ اما آنچه که مهم است؛ علاج پذیر بودن این آسیب‌دیدگی است که پس از شرح تفصیلی این مشکل و یافتن عوامل اصلی در ایجاد این امر، به ارائه‌ی راه‌کاری کاربردی می‌پردازد تا هدفش از نگارش کتاب را به سرانجام برساند. شیوه‌ی جامعه‌شناسی مؤلف به این صورت است که ابتدا عواملی را که سایرین در ایجاد این مشکل مؤثر می‌دانند؛ برشمرده و با بررسی تک به تک آن‌ها به این نتیجه می‌رسد که آب از سرچشمه گل‌آلود است و باید دلیل اصلی را در خودمان و شخصیت اخلاقی خودمان جست‌وجو کنیم. او برای اثبات این مهم، به بیان نظرات بزرگان، اندیشه‌مندان و صاحب‌نظرانی از ایرانی و غیرایرانی پرداخته و بسیاری از ویژگی‌های خلق و خو و فرهنگ ایرانی را بیان کرده و به تحلیل آن‌ها می‌پردازد؛ تا کتابش را با تمام شواهد و قرائن نگاشته و اثری مستند و علمی را ارائه کند. او معتقد است در کنار تمام خصوصیات مثبتی که ایرانی و ایرانیان دارند؛ اما نباید معایب موجود را نادیده گرفت و با هم‌بستگی همیشگی در رفع این نواقص هم‌گام شده و ایرانی آبادتر را بسازیم.

برشی از متن کتاب

عللی که برای عقب‌افتادگی جامعه‌ی ایرانی تا قبل از انقلاب 57 و حتی بعد از آن، توسط روشن‌فکران و متفکران جامعه‌ی ما ذکر شده، متفاوت است. بعضی وجود استعمارگران را دلیل اصلی دانسته‌اند، گروهی سیستم سلطنت، دسته‌ای حکومت هزار فامیل، عده‌ای وجود چاه‌های نفت، برخی موقعیت جغرافیایی و سوق‌الجیشی کشور، جمعی بی‌سوادی مردم و بعضی هم دین اسلام را علت اساسی معرفی کرده‌اند. موضوعی که در متن تمام این نظرات نسبت به علل گرفتاری‌های ایرانیان به خوبی ملاحظه می‌شود؛ این است که همه می‌خواهند عوامل و علل خارج از وجود ایرانیان را مقصر معرفی کنند؛ و در حقیقت کمتر کسی می‌خواهد حتی برای یک لحظه هم که شده نظرش را به خود ایرانیان و خلقیات فرد فرد ساکنان این مملکت معطوف کند و یا لااقل این فرضیه را به ذهن بیاورد که شاید تمام گناهان به گردن دیگران نباشد. در اینجا ما عامل «خلقیات ایرانیان» را به عنوان یکی از عوامل «ممکن» عقب افتادگی اضافه می‌کنیم و آن را تحلیل می‌کنیم. به منظور روشن شدن موضوع، کلیه‌ی عوامل ذکر شده را به ترتیب زیر می‌نویسیم: عواملی که ممکن است باعث عقب افتادگی ما ایرانیان باشند: استعمارگران، سیستم سلطنتی، حاکمیت هزار فامیل، ذخایر نفتی، موقعیت سوق‌الجیشی، بی‌سوادی مردم، دین اسلام، شخصیت اخلاقی ما ایرانیان. حال فرض می‌کنیم تمام عقب افتادگی‌های ما از جهات اقتصادی و اجتماعی و سیاسی معلول و تابعی است از متغیرهای هشت‌گانه‌ی بالا. بنابراین، علل مذکور را یکی‌یکی مورد بحث قرار می‌دهیم؛ تا معلوم شود کدام‌یک از آن‌ها واقعاً می‌تواند عامل اصلی گرفتاری‌های ما تلقی شود. در مطالب بعد از این، برای درک اثر هریک از متغیرها به طور جداگانه، در هر نوبت یکی را مؤثر و بقیه را ثابت و یا بی‌اثر می‌گیریم و فقط اثرات متغیر یا عامل مورد نظر را مطالعه و تحلیل می‌کنیم تا میزان اهمیت و اثر هر متغیر را بر تغییرات تابع در اجتماعات مختلف بسنجیم. البته ممکن است؛ بسیاری از متغیرهای مورد بحث به تنهایی اثر بارزی بر تابع نداشته باشند؛ اما وقتی باهم، توأماً کار کنند؛ اثرشان مشخص شود. با قبول این واقعیت چون تحقیق عکس‌العمل متقابل متغیرها برهم و اثر توأمان‌شان بر تابع کاری است دشوار، در اینجا به تجزیه و تحلیل اثر مستقیم هر یک از متغیرها به طور جداگانه اکتفا می‌شود و دنباله‌ی این تحقیق و تعیین اثرات متقابل سایر متغیرها را به محققان بعدی وامی‌گذاریم.

فهرست

سخنی با خوانندگان مقدمه فصل اول: چرا عقب افتاده‌ایم؟ استعمارگران سیستم سلطنتی حاکمیت هزار فامیل منابع نفتی موقعیت سوق‌الجیشی کشور بی‌سوادی مردم دین اسلام شخصیت اخلاقی ما ایرانیان فصل دوم: شخصیت اخلاقی ما ایرانیان نظریات خارجیان درباره ما ایرانیان

1. هرودوت
2. گزنفون
3. آمی‌ین مارسلین
4. گرنت واتسون
5. جیمس موریه
6. شاردن
7. الکسی سولتیکوف
8. گوبینو
9. سر جان مکدونال
10. جیمس موریه
11. سرپرستی سایکس
12. ونسان مونتی
13. ژان لارتگی
14. هانری گوبلو

    نظریات خودمان درباره‌ی خلقیاتمان

1. سعدی
2. فردوسی
3. قائم‌مقام فراهانی
4. ارسلان پویا
5. ابوالقاسم حالت
6. میرزا آقاخان کرمانی
7. رحیم نامور
8. سید محمدعلی جمال‌زاده
9. سیمین بهبهانی
10. جلال آل‌احمد
11. مجله فردوسی
12. شهید مرتضی مطهری
13. فریدون توللی
14. مهدی بازرگان
15. آواره تهرانی

مشاهدات و ملاحظات بر آنچه می‌گوییم و می‌کنیم با محبت، آبرو دوست و مهمان‌نواز عزت نفس یا فیس و افاده گاهی به من چه و به تو چه، گاهی دایه مهربان‌تر از مادر تجسس و دخالت در کار همه علامه دهر، احترام به شؤونات اصل و نسب استهزاء، غیبت، بدگمانی عجله، بی‌بند و باری، سمبل‌کاری فرار از نظم و برنامه رشاء و ارتشاء لجبازی و انتقام‌جویی متجاوز، ترسو، کج‌دار و مریزکن دروغ‌گویی عدم اطاعت و یاغی‌گری دردهای دیگرمان رانندگی‌مان آیینه تمام‌نمای خلقیات‌مان تجاوز یا تسلیم مرز حق در برابر مرز قلدری کج‌دار و مریز بی‌اعتنا به قانون و مقررات بی‌خبری یا بی‌اعتنایی نتیجه فصل سوم: تحلیل شخصیت اخلاقی‌مان بخش اول. شناخت انسان کامپیوتر مغز جراحی مغز به عنوان راه‌گشا واحد علمی «داد و ستد» (ارتباط مردم با یکدیگر) سه شخصیت انسان شخصیت والدینی شخصیت کودکی شخصیت بالغی علائم و شوهاد شخصیت‌های سه‌گانه مکانیزم مراوده‌ی افراد با یکدیگر مراوده‌ی مسالمت‌آمیز مراوده‌ی جدل‌خیز چرا افراد مختلف‌اند خلط‌شدگی حذف شدگی اختلاف بین ماهیت شخصیت‌های سه‌گانه نتیجه بخش دوم: دروغ علت‌العلل عقب‌افتادگی‌هایمان است ضعف شخصیت بالغیمان علت اصلی ضعف سایر عوامل ضایع کننده شخصیت بالغی شخصیت رفاقتی چگونگی پیدایش شخصیت فاقتی خصوصیات شخصیت رفاقتی شخصیت والدینی - رفاقتی شخصیت کودکی - رفاقتی تفاوت در کجاست؟ روابط به جای ضوابط سمبل پدر طالب اقتدار و مهربانی مراد یا دیکتاتور دیکتاتور کیست؟ حق به معنای واقعی کلمه برای ما مطرح نیست تابلوهای جاده‌ها و شهرها انتخاب اسم برای محل کار نتیجه فرضیه ارائه شده

(جامعه شناسی مردم ایران) نویسنده: علی محمد ایزدی انتشارات: علم