کتاب نظریه های جامعه شناسی هنر و ادبیات

درباره‌ی کتاب نظریه های جامعه شناسی هنر و ادبیات

جامعه‌شناسی هنر نسبت به شاخه‌های دیگر جامعه‌شناسی جدیدتر است. به همین دلیل در ایران منابع زیادی برای مطالعه آن موجود نیست. با توجه به گسترش و توسعه این حوزه از جامعه‌شناسی، مباحث بسیار زیادی به آن اضافه شده است که در منابع سابق پیدا نمی‌شوند. با اینکه پس از سال 1369 تعداد زیادی کتاب این حوزه به‌خصوص حوزه جامعه‌شناسی ادبیات ترجمه شده و در اختیار دانشجویان و علا‌مندان قرار گرفته است، اما کتابی که مجموعه‌ای از نظریه‌ها را به صورت طبقه‌بندی شده و منظم شرح دهد و با هم مقایسه کند تالیف نشده است. با توجه به آنچه گفته شد نویسنده کوشیده اثری کاربردی و مفید تهیه کند.

کتاب حاضر که حاصل بخشی از مطالعه شخصی مولف در دوران تحصیل و تدریس دانشگاه است به معرفی و نقد افکار مهم نظریه‌پردازان کلاسیک هنر اختصاص یافته است. در فصل‌ پایانی کتاب، با به‌کارگیری نظریه جامعه‌شناسی معرفتی ماکس شلر آلمانی، رویکرد تازه‌ای در حوزه هنر پیشنهاد شده است.

باید توجه داشت که جامعه‌شناسی هنر یکی از شاخه‌های جامعه‌شناسی است و  ارتباطش با هنر، همانند سایر حوزه‌های معرفت مثل علم، مذهب و اخلاق است.  به این ترتیب که هنر را مطالعه می‌کند و در جست وجوی تاثیرات اجتماعی بر آن است.

مطالعه هنرمندان و نقش عوامل اجتماعی در هنرمند شدن آن‌ها، بررسی مخاطبان هنر و نقش آن‌ها در شکل‌گیری و توسعه انواع هنرها، مطالعه خود آثار هنری و تبیین چگونگی تاثیرپذیری آن‌ها از جامعه و بازنمایی جامعه توسط آن‌ها و... موضوعاتیب است که در حوزه جامعه‌شناسی هنر قابل مطالعه می‌باشد. موضوع کتاب حاضر نیز شرح و بسط نظریه‌های جامعه‌شناسی هنر است و کوشیده به موارد ذکر شده بپردازد.

 

بخشی از کتاب نظریه‌های جامعه‌شناسی هنر و ادبیات

معیار تعریف جامعه‌شناختی هنر

با توضیحات بالا روشن می‌شود که هنر بودن یا علم بودن یک اثر (اثر هنری یا ابزار علمی) بستگی دارد به میزان غلبه هر یک از مولفه‌های اصلی هنری و علمی (یعنی میزان تفکر یا احساس موجده) در آن اثر. آنچه تا بدین جا گفته شد درباره هنر به‌طور کلی است. اما بحث اصلی که دغدغه فکری من است، بحث تعریفی از هنر است که در جامعه‌شناسی هنر کاربرد داشته باشد. یعنی تعریفی عملیاتی از این که هنر چیست. این که چقدر تفکر در اثر هنری به کار گرفته شده و چقدر احساس، چیزی نیست که قابل اندازه‌گیری و تعیین باشد. بنابراین برای تشخیص این‌که اثری علمی است (یعنی مبتنی بر کشف و بیان عقلانی است) یا هنری (یعنی مبتنی بر کشف و بیان احساسی است) نمی‌توان از این معیار استفاده کرد.

به نظر می‌توان یک معیار اندازه‌گیری را برای اثر هنری در دوران معاصر طرح کرد. این معیار عبارت است از قصد و انگیزه آفرینش هنری. بدین معنا که اگر فردی به قصد آفرینش اثر هنری دست به خلاقیت زد، صرف نظر از خوب یا بد بودن حاصل کار، می‌توان وی را هنرمند نامید. این هنرمند ممکن است ضعیف یا قوی و کوچک و بزرگ باشد. با این معیار، آثاری که امروز در موردشان صحبت می‌کنیم اما مربوط به گذشته‌های دور هستند، به شرطی می‌توانند به‌عنوان آثار هنری (از نظر سازندگان آن‌ها) مطرح باشند که کاربرد علمی برای رفع نیازهای روزمره مادی گذشتگان نداشته بوده باشند. در غیر این صورت این آثار از نظر ما (که وجه زیباشناسانه آنها برایمان اهمیت دارد) هنر و برای معاصران آنها علم است.

کتاب نظریه‌های جامعه‌شناسی هنر و ادبیات به قلم اعظم راودراد، توسط انتشارات دانشگاه تهران به چاپ رسیده است.

• نویسنده: اعظم راودراد
• انتشارات: نشر دانشگاه تهران