کتاب فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت | فریدون آدمیت

درباره کتاب فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت ایران

جنبش مشروطه مجموعه رویدادهایی است که منجر به امضای فرمان مشروطیت در سال 1285 توسط مظفرالدین شاه قاجار شد. طی این نهضت، حکومت استبدادی به حکومت مشروطه تبدیل شد و مجلس شورای ملی تشکیل و نخستین قانون اساسی کشور نیز تصویب شد. کتاب پیش رو به منظور ریشه یابی جنبش مشروطه و کشف علت های آن به رشته تحریر درآمده است. کتاب در سال 1340 به چاپ رسیده است، لذا طبیعی است که طبق شرایط و ملاحظات فکری آن دوره نگاشته شده و نقدهایی بر آن وارد باشد؛ از این رو در بخش مقدمه این نقد ها و ایرادات وارده بر کتاب آورده شده تا مخاطب بتواند برای اطلاع بیشتر به آن ها رجوع کند. نویسنده تاریخ مشروطیت ایران را در دو قسم تقسیم بندی کرده است: ابتدا زمانِ فرا رسیدن هشیاری و آگاهی ملت و بیان آزادانه عقاید سیاسی و مدنی آن ها و دوم شرح انقلاب مشروطه از زمان صدور فرمان مشروطیت تا قیام ملی. نویسنده در این کتاب بر مورد اول تمرکز جدی داشته و به شرح و بسط آن پرداخته است؛ چیزی که در کمتر مکتابی بدان پرداخته شده است، چرا که اغلب گمان می کنند بدون درنظر گرفتن پایه های فکری و زمینه ی سازی انقلاب، تاریخ آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. نکته لازم به ذکر این است که آدمیت در ذکر اطلاعات از منابع دست اول بهره گرفته که بیشتر آن ها تا کنون در هیچ کتابی ذکر نشده اند، که این ویژگی دلیلی است بر ارزشمندی تاریخی این کتاب. علاوه بر این رویکرد او در ذکر رویدادها واطلاعات، تنها به نقل اکتفا نمی کند بلکه به تحلیل آن ها نیز پرداخته و واکنش های مردمی و سران کشور را در آن ها بررسی کرده است. کتاب در 6 فصل تدوین شده که فصل اول مربوط به اصول دموکراسی است و فصل دوم و سوم به ترتیب به ذکر عقاید میرزا ملکم خان ناظم الدوله و میرزا یوسف خان مستشار الدوله اختصاص دارد. فصل ششم در خصوص جامع آدمیّت است و در نهایت فصل آخر کتاب به بحران آزادی پرداخته است.

نویسنده

دکتر فریدون آدمیت نویسنده و تاریخ نگار در سال 1299 متولد شد. او پس از اتمام تحصیلات ابتدایی اش، در دارالفنون به ادامه تحصیل پرداخت و سپس در رشته حقوق و علوم سیاسی وارد دانشگاه شد. موضوع پایان نامه او در مورد امیرکبیر و عقاید او بود که دوسال بعد از تحویل آن در دانشگاه، به چاپ رسید. ادمیت برای ادامه تحصیل به لندن رفت و در آن جا در سفارت ایران مشغول به کار شد و ضمن آن به تحصیل در رشته دکتری تاریخ و فلسفه سیاسی پرداخت. او در زمان دکتر مصدق نماینده ایران در سازمان ملل متحد بود و هم چنین عنوان جوان ترین سفیر ایران در سازمان ملل متحد را ازآن خود کرد. پس از بازنشستگی تمام وقت خود را صرف مطالعه و پژوهش کرد که حاصل آن ایام در قالب 25 کتاب به چاپ رسیده است. از مطرح ترین کتاب های او عبارتند از: 1. ایدئولوژی نهضت مشروطیت. 2. جزایر بحرین. 3. فکر دموکراسی در نهضت مشروطیت ایران. 4. تاریخ فکر از سومر تا یونان و روم. 5. آشفتگی در فکر تاریخی و ... .

برشی از متن کتاب فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت ایران

" نظری به سیر فلسفه آزادی و اصول دمکراسی: « حکومت دمکراسی» یا« حکومت مردم» نوعی از حکومت است که در آن اداره ی امور هیئت اجتماع بر عهده ی یک فرد یا اقلیت محدود ممتاز نباشد، بلکه همه افراد در تعیین سرنوشت جامعه شریک و سهیم باشند. در چنین حکومتی منشأ قدرت دولت اداره ی مردم است و آنچه مربوط به عموم است، از طریق حکومت انتخابی به تصویب اکثریت صورت می پذیرد. به عبارت دیگر حکومت دمکراسی مظهر اراده ی جمهور ملت است. تاریخ مدنیت بشر اقسام مختلف حکومت را آزموده است. نتیجه ای که از تجارب عملی حکومت اقوام و ملل گرفته شده، این است که حکومت ها به هر شَکل و صورتی که درآیند اگر پایه ی آن ها بر آراء ملی بنا نشده باشد، به خودکامگی و استبداد رای فردی و یا استبداد اقلیت محدود می رسد و استبداد هرگونه باشد، چه فردی و چه دست جمعی، به فساد می انجامد. به قول یکی از متفکران سیاست در جایی که ماکوس اورلیوس قیصر حکیم روم در کار ملک و ملت به خطا رفته باشد، به طریق اولی دیگر فرمان روایان مطلق از ارتکاب خطاهای بزرگ تر مصون نخواهند بود. در شیوه ی حکومت مطلق افراد آلت بی اراده ی زورمندان هستند و خداوندان قدرت به دلخواه خود بر مقدرات افراد فرمان روایی دارند. در چنین حکومتی فرد محکوم و زبون قدرت دولت است و بر اثر آن نه ممیزات حقیقی انسانی نموّ می کند و نه شخصیت او فرصت تجلی می یابد. جوهر دمکراسی« آزادی» و « مساوات» است. در تعریف« آزادی» گفته اند: نبودن مانع و قید و بند است درآنچه لازمه ی نموّ شخصیت آدمی و نیکبختی اوست.« مساوات» آن است که افراد در حقوق برابر باشند تا همه مردم متساویاً بتوانند استعداد ها و قوای نهفته ی خود را پرورش دهند و بر آن اساس از نعمات اجتماع بهره مند گردند. گفته اند مبنای آزادی و مساوات حقوق طبیعی انسانی است. یعنی آدمی آزاد و از لحاظ حقوق مساوی آفریده شده و بدین سبب هیئت اجتماع باید نگهبان و محافظ آن مواهب الهی باشد. و نیز گفته اند آزادی و مساوات زاده ی« حقوق مثبت» است که مبنای آن پیمان اجتماعی است. و چون آزادی و مساوات از شرایط اصلی ترقی و تکامل فرد و اجتماع هستند، اجتماع باید در به دست آوردن و نگهداری این دو نعمت کوشا باشد. در هر صورت اگر معتقد به رجحان نسبی آئین دمکراسی بر دیگر انواع حکومت باشیم، باید بپذیریم که تحقق حکومت ملی منوط بدان است که افراد آزاد باشند و متساویاً در تعیین مقدرات جامعه شرکت کنند."

فهرست

یادداشت مقدمه فصل اول: نظری به سیر فلسفه ی آزادی و اصول دمکراسی فصل دوم: آشنایی ایران با تمدن غربی و پیشروان تجدد و ترقی [بخش اول] مقدمه بیداری افکار شاگردان ایرانی در« ولایت آزادی» [بخش دوم] اصلاحات اجتماعی و مدنی میرزا تقی خان امیرکبیر [بخش سوم] میرزا حسین خان سپهسالار و حکومت قانون فصل سوم: میرزا ملکم خان ناظم الدوله: آثار و افکار او بخش اول: شمه ای از احوال میرزا ملکم خان بخش دوم: عقاید سیاسی بخش سوم: عقاید اقتصادی بخش چهارم:  بحث و انتقاد اجتماعی فصل چهارم: میرزا یوسف خان مستشارالدوله فصل پنجم: جامع آدمیّت [بخش اول] روشنفکران یا عامل بیداری افکار [بخش دوم] تاسیس جامع آدمیّت [بخش سوم] اصول جامع آدمیّت [بخش چهار] تشکیلات و سران جامع آدمیّت [بخش پنجم] فلسفه ی سیاسی جامع آدمیّت [بخش ششم] کارنامه ی جامع آدمیّت [بخش هفتم] جامع آدمیّت و میرزا علی اصغر خان اتابک [بخش هشتم] جامع آدمیّت و محمد علی شاه [بخش نهم] انشعاب جامع آدمیّت فصل ششم: بحران آزادی ضمائم ضمیمه 1 ضمیمه 2 ضمیمه 3 فهارس اشخاص اماکن کتب و رسائل منابع اصلی منابع و مآخذ

نویسنده: فریدون آدمیت به اهتمام: سید ابراهیم اشک شیرین انتشارات: گستره