درباره‌ی کتاب نای 7 بند

کتاب نای هفت بند دربرگیرنده‌ی مجموعه‌ای از مقالات تاریخی و ادبی "محمدابراهیم باستانی پاریزی" می‌باشد. مردی بزرگ و مشهور که نویسنده، پژوهشگر، تاریخ‌دان و استاد دانشگاه تهران بوده است. وی در طول حیات خود آثار فراوانی را به نگارش درآورد که مورد توجه طیف وسیعی از مخاطب قرار گرفت.

نای هفت بند، پس از انتشار، بارها به چاپ مجدد رسیده و به دفعات مطالب موجود در آن مورد تجدیدنظر قرار گرفته است. این تجدیدنظرها شامل اصلاح اشتباهات نگارشی، و هم‌چنین افزوده شدن مطالبی، جهت تکمیل مقالات موجود در کتاب و رفع نواقص آن‌ها می‌باشد. در نتیجه، حجم اثر، پس از هر بار ویرایش، افزایش یافته و قطورتر از گذشته شده است. قابل ذکر می‌باشد که برخی از مقاله‌ها بدون هیچ تغییری، مجددا به همان صورت ارائه گردیده است؛ در واقع این مقاله‌ها، دربرگیرنده‌ی مسائل روز زمانه‌ی خود می‌باشند. هدف نویسنده از عدم تغییر آن‌ها، تشریح و توصیف واضح و روشن و به دور از تحریف اوضاع و احوال تاریخ مربوطه است.

نویسنده، همواره، در طی مقالات موجود در نای 7 بند، از زبان طنز و بسیار شیرین و دلکش خود استفاده کرده است؛ زبانی روان و بی‌پرده که علاوه بر تفهیم موضوع و مطلب مورد نظر خود، با مخاطب ارتباط نزدیکی نیز برقرار می‌کند. ارتباطی صمیمانه همراه با لذت از مطالعه‌ی بند بند کتاب. بنا بر اظهارات نگارنده، برخی از منتقدان بارها به همین موضوع ایراد گرفته اند و استفاده از طنز و کنایه در پرداختن به مسائل جدی را نادرست خوانده اند.

اما از آن جایی که باستانی پاریزی خود شخصا، استفاده از این روش را لازم و کارآمد می‌دانسته، بنابراین بدون توجه به انتقادات ذکر شده، به نگارش و انتشار آثار خود پرداخته است؛ آثاری بسیار ارزشمند و علمی که از شیوایی و جذابیت خاصی بهره مندند و نظر علاقه مندان و خوانندگان زیادی را به خود معطوف می‌کنند.

بخشی از کتاب نای 7 بند

از آغل چوپانی تا بارگاه سبحانی

گویا یک موسیقی دان نی نواز بزرگ ایران گفته است: «من، نی را، از آغل گوسفندان به درگاه پادشاه بردم ...»

این حرف را آدمی زده که خودش به کائنات اعتنایی نداشته: «بی ریا، ساز می‌زد و همه را مستفیض می‌کرد. پیرمردی بود، بر خلاف بعضی امثال و اقران خود، بسیار متواضع و بی تکبر و درویش و خوش طینت، که همه را فریفته ی اخلاق خویش می‌کرد. در آخرای شب که جلسه‌های دوستانه از رونق می‌افتاد ... او در گوشه ای می‌نشست و برای خود ساعت‌ها نی می‌زد، و همه با نوای آرام و مطبوع او به خواب می‌رفتند ...»

این مرد نایب اسدالله نی زن نام داشت. البته خالقی که این حرف را نوشته، از مجلسی یاد می‌کند که در جشن باغ نو اصفهان، گویا برای معتمدالدوله پسر ظل السلطان در عروسی با دختر یکی از رجال تهران، بر پا شده بوده است.

نایب اسدالله از این حرف چند منظور داشت که اگر به بعض جوانب آن اشاره ای بشود بی مورد نیست. او خواسته بگوید تا حالا، نواختن نی، کاری ابتدایی و بدوی، و مخصوص چواپانان و گوسفند داران بوده، من آن را متعالی کردم و رشد دادم تا حدی که درخور نواختن دربار پادشاهان و بزرگان شد، و بالنتیجه آن را به کاخ سلطنت رساندم.

باید ببینیم که آیا اصولا این رفتن به دربار شاهی، شان و مقامی تازه برای نی و نی نواز حاصل کرده است؛ و در ثانی، آیا واقعا، نی، تا قبل از نایب، به دربارها راه نیافته بود؟

چطور است به قول رشتی‌ها از دوم شروع کنیم! لابد خواهید پرسید که شروع مطلب با نایب اسدالله نی زن، چه تناسبی دارد با بحث میان کهنه و نو در هنر، و چیزی که من باید امروز در باب آن حرف بزنم؟

سخن نو آر

اگر حوصله داشته باشید و به دقت گوش کنید، به آن مطالب هم خواهیم رسید، به شرط آن که قبول داشته باشید که «هنر گوش کردن، بالاتر از هنر نواختن است».

من ابتداء کلام خود را شروع می‌کنم به نام آن که قدیم است و کلامش حدیث – حدیثی که از قدم حدوث عالم سخن می‌گوید، و فی کل جدید لذه را در تجدید حیات عالم و آدم سریان و جریان می‌بخشد، پس متن سخن را تقدیم می‌کنم به پیشگاه یکی از ارباب هنر، که امروز، درست یک سال تمام از مرگ او گذشته است، و هم اکنون که ما در اینجا سخن هنر را به میان کشیده ایم، گروهی در امامزاده طاهر مهر شهر کرج بر مزار او فاتحه می‌خوانند، و او مرحوم غلامحسین بنان، خواننده‌ی بزرگ روزگار ماست.

سخنی گرچه نمانده است در دهنی / زنده یادی چو بمیرد به لب آید سخنی

مرگ هر چند پریشانگر جمع است، ولی / از عزیزان پراکنده کند انجمنی

هزار سال پیش فرخی گفته بود:

فسانه گشت و کهن شد حدیث اسکندر / سخن نو آر حلاوتی است دگر

فسانه ی کهن و کارنامه ی به دروغ / به کار ناید رو در دروغ رنج مبر

این حرف دو قسمت دارد: قسمت اول آن کهن شدن

فهرست
1) نوای درآمد
باز شب آمد. (شعر)
2) آهنگ توسعه ی مملکت ها
گل می ریخت (شعر)
3) سرهنگی سرهنگ زاده
4) نمکدان سه خانه
رامسر (شعر)
شب یلدا (شعر)
5) چراغی در تاریکی
6) شاهنشاهی عضدالدوله
ناتمامی ها (شعر)
7) باستانی پاکستانی
نگاهی به آلبوم (شعر)
8) نای هفت بند
9) حافظ چندین هنر
10) حدیث کهنه و نو