کتاب کودتا - یرواند آبراهامیان

کتاب کودتا اثر یرواند آبراهامیان با ترجمه ی محمدابراهیم فتاحی توسط نشر نی به چاپ رسیده است.

کودتا تازه ترین اثر پرفسور یرواند آبراهامان نویسنده ی سرشناس تارخ ایران معاصر است که با استفاده از تازه ترین اسناد موجود،به موضوع کودتای 28 مرداد 1332 و تاثیر آن بر روند روابط ایران و امریکا در عصر مدرن پرداخته است. این کتاب چنین استدلال می کند که ایالات متحده ی امریکا و بریتانیا برای توجیه کودتا از زبان جنگ سرد - گفتمان مسلط زمانه - استفاده کردند، اما نگرانی عمده ی آنان تهدید کمونیسم نبود بلکه آنها بیش تر به پیامدهای ملی شدن صنعت نفت در سراسر جهان توجه داشتند. دقیقا به همین دلیل بوده که بسیاری از ایرانیان، مصدق را تحسین می کردند و می کنند. آنان مصدق را یک بت ملی می دانند که هم تراز با گاندی در هند، ناصر در مصر، سوکارنو در اندونزی، تیتو در یوگسلاوی نکرومه در غنا و لومبومبا در کنگو قرار می گیرد. در عصر ناسیونالیسم ضد استعماری پس از جنگ جهانی دوم، مصدق در کنار گاندی و ناصر به مثابه چهره هایی پیشگام در جهان سوم ظاهر شد. آن دیدگاه هنوز هم به قوت خود باقی است. ماجرای بحران سال های 32- 1330 را می توان از منابعی متنوع - که بعضی هایشان در سال های اخیر و به ویژه پس از انقلاب 1357 ایران در دسترس قرار گرفته اند - استخراج و بازسازی کرد. شرکت نفت انگلیس - ایران که بعدها بریتش پترولیوم نامیده شد، اسناد مشروح خود را در اختیار دانشگاه وارویک انگلستان گذاشته است. این اسناد حاوی اطلاعاتی ارزشمند نه تنها درباره ی مواضع شرکت در خصوص مذاکرات، بلکه در مورد عملکرد داخلی صنعت نفت و به ویژه روابط کاری و کارگری در آن است.

فهرست

سپاسگزاری یادداشت ناشر بر ویراست دوم گاهشمار فهرست چهره های سرشناس پیشگفتار

1. ملی شدن صنعت نفت
2. مذاکرات انگلیس و ایران
3. کودتا
4. میراث کودتا

کتابشناسی نمایه

برشی از متن

سرگذشت نفت در ایران با امتیاز پر آوازه  - یا در واقع ننگین دارسی آغاز می شود. در سال 1280/1901 ویلیام ناکس دارسی - اهل استرالیا و متولد بریتانا که بعد از سوداگری طلا سر از کارآفرینی در بخش نفت درآورده بود، حقوق انحصاری 60 ساله اکتشاف، استخراج، پالایش و صادرات تمامی فراورده های نفتی از هر نقطه ی کشور، به استثنای استان های هم مرز با روسیه را از شاه ایران خریداری کرد. او در مقابل این امتیازات 50 هزار لیره ی انگلیسی را به شکل نقد به شاه می پرداخت و 20 هزار لیره دیگر را به شکل سهام در اختیار سایر چهره های مهم می گذاشت و به دو لت وعده می داد که 16 درصد از سود خالص سالانه را هم پرداخت کند. ظاهرا دارسی پیرو آن نقل قول مشهور از شاه لئوپولد بود که تاکید می کرد«معاهدات باید تا حد امکان مختصر باشند و محلی ها باید طی چند بند، همه چیز به ما اعطا کنند». بعدها یکی از مدیران عالی رتبه شرکت، دارسی را در رده ی بزرگ ترین قهرمانان پادشاهی بریتانیا در تمام دوران و کنار سیسیل رودس، بنجامین دیزرائیلی و وینستون چرچیل قرار دارد. در سال 1287/1908 نخستین چاه نفت ایران در مسجد سلیمان - در استانی در جنوب شرقی ایران که در آن زمان عربستان نامیده می شد و بعدها به خوزستان تغییر نام داد - فوران کرد. طولی نکشید که دارسی حقوق خود در شرکت نفت برمه را که از موفقیت اندکی در آن کشور برخوردار شده بود، فروخت و این در حالی بود که دریاسالار جان فیشر سرفرمانده ی نیروی دریایی بریتانیا تلاش داشت این شرکت را به سهم گیری فعال در ایران ترغیب کند.

• ۲۸ مرداد، سازمان سیا و ریشه های روابط ایران و امریکا در عصر مدرن
• نویسنده: یرواند آبراهامیان
• مترجم: محمدابراهیم فتاحی
• انتشارات: نی