کتاب قلب سلیم اثر آیت‌الله دستغیب

درباره‌ کتاب قلب سلیم

نویسنده در کتاب قلب سلیم، راه تزکیه و تهذیب نفس و دوری از رذائل اخلاقی و گناهان قلبی را به مخاطب آموخته است. این کتاب که شامل دو جلد در یک مجلد است با تدوین و تصحیح آیت‌الله سید محمدهاشم، فرزند شهید دستغیب به چاپ رسیده است.

از آنجایی که هدف از فرستادن رسولان و انبیاء برای مردم، تعلیم و تزکیه‌ی نفوس بوده است تا به این ترتیب، انسان‌ها بعد از گرفتن برنامه‌ی زندگی از طریق ایشان، بتوانند به کمالات انسانی برسند؛ بنابراین پرداختن به این دو مهم (تعلیم و تزکیه)، امری ضروری است، چراکه این دو لازم و ملزوم یکدیگرند. منظور از تعلیم، همان برنامه‌ی تبلیغی انبیاء است که در اسلام، همه‌ی این برنامه در قرآن آورده شده است، پس هر فردی که مشتاق به دریافت این دستورات و به کار بستن آن‌ها می‌باشد، حتماً باید قرآن را بخواند، بفهمد و به کار بندد.

مرحله‌ی دوم این حرکت تبلیغی پیامبران،پاک نمودن انسان‌ها از رذائل اخلاقی و فراهم کردن زمینه برای رشد کمالات انسانی در افراد بشر می‌باشد تا به این ترتیب، نفس را برای بارور شدن اعتقاد و عمل آماده نمایند. به همین دلیل است که تعلیم باید همواره در کنار تزکیه‌ی نفس صورت بگیرد؛ چراکه تا رذائل اخلاقی زدوده نشود، کمال انسانیت و نجات حقیقی، نصیب نمی‌گردد. با بیان این مطالب به راحتی می‌توان هدف نویسنده‌ی محترم را از تألیف این کتاب ارزشمند دریافت، که در آن تمام نکات مربوط به تزکیه‌ی نفس آورده شده و در کتاب دیگری با عنوان «گناهان کبیره» که اثری بزرگ در زمینه‌ی تعلیم بوده، به این دو هدف مهم انبیاء پرداخته است.

شهید دستغیب (ره) در این اثر پر حجم و پر محتوا در بخشی مفصل به قلب و جایگاه آن و تأثیری که بر انسانیت انسان دارد و نیز تأثیراتی که عوامل نیک یا سوء بر آن دارند که می‌تواند با این اثر پذیرفتن‌ها، عاقبت انسان را به خیر یا به شر برساند، پرداخته و سخن‌ها رانده است. در این زمینه برای استناد بحث‌هایی که مطرح می‌شود، از آیات و روایات فراوانی بهره گرفته و انسان را به تأمل وا می‌دارد که سلامتی و یا بیماری دل و قلب تا چه حد و میزانی بر سرنوشت فرد مؤثر است.

نویسنده معتقد است که «یقین» لازمه‌ی وجود قلب سلیم بوده و اساس اعتقادات و چاره‌ی بیماری‌هاست؛ بنابراین در بخش بعدی که بخش «عقاید» است، ابتدا به بیماری‌های بی‌ایمانی مانند کفر، نفاق، شرک، شک پرداخته و راه‌درمان و چاره‌ی آن‌ها را بیان نموده و بعد از آماده کردن فرد، در بخش سوم به اخلاقیات می‌پردازد. در این بخش، به نکات مهم اخلاقی با آوردن ضدّ آن‌ها پرداخته و هر ضدّ اخلاقی را که بیان نموده و آثارش را با آیات و روایات و حکایات متذکر می‌شود، به راه درمان آن نیز می‌پردازد مثلاً وقتی سخن از قساوت قلب آورده شده، لزوم علاج این بیماری را با دلایل متقن ذکر کرده و یا زمانی که از «ریا» به عنوان یک ضدّ اخلاق یاد می‌کند و حقیقت این خصیصه را یادآور می‌شود.

حکایت‌ها و رخدادهایی که با ریاکاری آغاز شده‌اند تشریح می‌کند و اذعان می‌دارد که نیت باید خالصانه باشد و نیت ساختگی هم ریاکاری است. جلد دوم این اثر  به ادامه‌ی همین مباحث اخلاقی و ضد اخلاقی مانند کبر، سوء ظن، حسد، دنیادوستی و... پرداخته و راه را از بیراه به‌طور شفاف و مشخص به خواننده نشان می‌دهد، به امید اینکه تأثیر گذار باشد.

بخشی از کتاب قلب سلیم

چون «دل» سلطان تن است و گفته‌های زبان و تمام کردارهای اختیاری، وابسته به خواسته‌های دل است، آشکار است که هرگاه دل، بیمار باشد، گفتارها و کردارها، طبق آن انجام می‌گیرد. از این است که گفتارش ناهنجار و کردارش نارواست و تمام بر خلاف فطرت انسانی و ضدّ صراط مستقیم دیانت خواهد بود. خلاصه هر گناهی از شخصی سر می‌زند؛ در اثر بیماری دلش می‌باشد. پس بر هر فردی عقلاً و شرعاً واجب است در معالجه‌ی بیماری دلش بکوشد و در نگهداری سلامتی دل، بیش از سلامتی تن، اهمیت دهد:

بد بود تن چه دل تباه بود                           ظلم لشکر ز ضعف شاه بود

امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: «صاحبان معرفت می‌بینند اهل دنیا را که مرگ بدن‌هایشان را بزرگ می‌شمارند و ایشان، مرگ دل‌هایشان را بزرگ‌تر و سخت‌تر می‌دانند.»