کتاب ایران در عصر قاجاریه (چراهای تاریخ ایران 9)

کتاب ایران در عصر قاجاریه نهمین جلد از مجموعه ی چراهای تاریخ ایران نوشته ی زهرا مروتی و تصویرگری فرهاد جمشیدی توسط انتشارات قدیانی به چاپ رسیده است.

کتاب فوق در چهار فصل به چگونگی تاسیس سلسله‌ی قاجار و روی کار آمدن محمد شاه تا پایان پادشاهی ناصرالدین شاه و از سلطنت مظفرالدین شاه تا پایان حکومت قاجاریه پرداخته و با رعایت ترتیب تاریخی هر یک از رویدادها، آنها را بیان کرده است. پس از دستگیری و کور شدن لطفعلی خان زند و خیانت ابراهیم خان کلانتر، بساط سلطنت زندیه برچیده شد. در همین اوضاع آشفته، آقا محمد خان قاجار که همیشه سودای قدرت در سر داشت کنترل شهرهای بزرگ ایران را به دست گرفت و سپس در تهران به نام شاه ایران تاجگذاری کرد اما، از بر سر گذاشتن تاج نادری خودداری کرد و سوگند خورد تا زمانی که همه‌ی سرزمین های از دست رفته‌ی نادر شاه را پس نگیرد، تاج او را بر سر نخواهد گذاشت؛ تا اینکه یک سال بعد از سلطنت، به دست چند تن از نزدیکانش کشته شد و به آرزویش نرسید. بعد از او، فتحعلی شاه قاجار بر تخت نشست و پسرش عباس میرزا برای اولین بار تعلیمات نظامی جدیدی به سبک اروپایی ها را برای سربازان در نظر گرفت و به اجرا در آورد و برای این کار از مشاوران و ژنرال های فرانسوی کمک گرفت. البته لازم به ذکر است که در این دوره بی تدبیری های زیادی هم قابل مشاهده است، مثلا یکی از نقاط تاریک حکومت فتحعلی شاه را می توان قرارداد ترکمن چای نامید که طی آن شهرهای نخجوان، ایروان، قره باغ، طالش و شوره گل به روس ها واگذار شد و موجب افزایش قدرت آنها گردید؛  متاسفانه در دوران قاجار از این دست قراردادها کم نبوده؛ این اثر با استفاده از تصاویر مستندی از چهره‌ی پادشاهان و افراد مهم دیگر و همچنین آثار و بناهای مهم تاریخی دوره‌ی قاجار به جذابیت و کشش مطالب افزوده و اوضاع اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور را نیز مورد بررسی قرار می دهد.

مجموعه‌ی چراهای تاریخ ایران در جلدهای ایران در عصر باستان، ایران از اسلام تا آل بویه، ایران در عصر غزنویان و سلجوقیان، ایران در عصر مغولان و ایلخانان، ایران در عصر تیموریه، ایران در عصر صفویه، ایران در عصر افشاریه، ایران در عصر زندیه، ایران در عصر قاجاریه و ایران از کودتای رضاخان تا پیروزی انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است. در هر یک از کتاب های این مجموعه تصویری کلی از اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران در مقطعی تاریخی به تصویر کشیده شده و مورد بررسی قرار گرفته است. ضمن اینکه در هر جلد به شکل گیری، به قدرت رسیدن، افراد و حوادث تاثیرگذار و زوال یک یا چند سلسله پرداخته است.

 

فهرست

پیشگفتار

• دوره ی اول، تاسیس قاجاریه از تاسیس تا دوره ی محمدشاه
• دوره ی دوم، سلطنت قاجاریه از محمدشاه تا مظفرالدین شاه
• دوره ی سوم، سلطنت قاجاریه؛ از مظفر الدین شاه تا سقوط سلسله ی قاجاریه
• اوضاع اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره ی قاجاریه

منابع

برشی از متن کتاب

نخستین روزنامه در ایران به وسیله ی چه کسی منتشر شد؟ نخستین روزنامه در ایران در اوایل سلطنت محمد شاه انتشار یافت. آن روزنامه نام مخصوصی نداشت و میرزا صالح شیرازی آن را انتشار داد. میرزا صالح شیرازی از محصلینی بود که همراه چهار نفر دیگر، به فرمان عباس میرزا، در سال 1230 ه.ق از تبریز به انگلستان رفت. وی به مدت چهار سال در آن کشور تحصیل کرد و به ایران بازگشت و بعدها اولین روزنامه ی ایران را در تاریخ شنبه 25 محرم 1253 ه.ق انتشار داد. این روزنامه با چاپ سنگی به قطع یک ورق بزرگ از کاغذ خانبالیق چاپ می شد. البته بر خلاف اسمش، روزنامه نبود، بلکه ماهیانه چاپ می شد و چندان عالی هم نبود. همان طور که گفتیم روزنامه ی مزبور نام مخصوصی نداشت و فقط در آخر صفحه ی اول، نشان دولتی ایران دیده می شد. همین روزنامه بود که بعداً پس از تغییراتی محسوس، به صورت روزنامه ی وقایع اتفاقیه به دستور میرزا تقی خان امیرکبیر به عنوان روزنامه ی رسمی و هفتگی انتشار یافت. اصلاحات امیرکبیر چه بود؟ یکی از خوشبختی های ناصرالدین شاه در آغاز سلطنت، وجود میرزا تقی خان امیرکبیر بود که در فضای آشفته و خصومت آمیز آن ایام، با عزمی راسخ به تحکیم اساس سلطنت ناصرالدین شاه کوشید. میرزا تقی خان در هزاوه و یکی از روستاهای فراهان اراک، در حدود سال 1210 ه.ق متولد شد. پدرش کربلایی محمد قربان در آشپزخانه ی قائم مقام فراهانی بود. میرزا تقی  از همان دوران کودکی استعداد فوق العاده ی خود را آشکار کرد، به طوری  که روزی ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، صدر اعظم محمد شاه، به کربلایی قربان گفت: "فرزند تو در آتیه مشاغل بزرگی را اشغال خواهد کرد!" میرزا تقی خان پس از رسیدن به سن جوانی ابتدا به دستگاه میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی راه یافت و به سمت منشیگری او انتخاب شد. وی در زمان محمدشاه،‌ چند بار به ماموریت های سیاسی مهمی به کشور های روسیه و عثمانی اعزام شد که یکی از آنها امضای معاهده ی ارزنه الروم در عثمانی بود. در سال 1262 ه.ق زمانی که ناصرالدین میرزای ولیعهد ماموریت اقامت در تبریز گردید میرزا تقی خان به ریاست سپاهیان آذربایجان و پیشکاری ولیعهد منصوب گردید و لقب "امیر نظام" گرفت. چون محمد شاه در گذشت، ناصرالدین شاه جانشین او شد و با جلوس بر تخت سلطنت، امیر نظام را به مقام صدر اعظمی انتخاب کرد و به او لقب امیرکبیر داد. امیرکبیر پس از رسیدن به مقام صدارت، با ملکزاده خانم (ملقب به عزت الدوله) خواهر شاه، ازدواج کرد. امیر در آغاز صدارت خود، علاوه بر روبه رو شدن با مشکلات سیاسی و شورش های داخلی، با خزانه ی تهی کشور نیز مواجه بود. به طوری که بودجه ی کشور نیز مواجه بود. به طوری که بودجه ی کشور دو کرور، یعنی در حدود یک میلیون تومان کسر درآمد داشت...            

نویسنده: زهرا مروتی تصویرگر: فرهاد جمشیدی انتشارات: قدیانی