کتاب سرگذشت نمایش در ایران (فرهنگ و تمدن ایرانی)

کتاب سرگذشت نمایش در ایران از مجموعه فرهنگ و تمدن ایرانی اثر رضا آشفته از سوی نشر افق به چاپ رسیده است.

قدمت نمایش در ایران به دوره ی باستان برمی گردد. در کتاب های تاریخی آمده که مردم هر ساله روز قتل سیاوش را به عزاداری پرداخته و نمایش های گوناگونی که روایت کننده ی این ماجرا بوده را اجرا می کردند. بعدها هنر نمایش در ایران به صورت نقالی ظهور کرد. نقالی هنر داستان گویی نمایش یا نقل یک قصه و واقعه است که به صورت شعر و یا نثر در برابر جمع اجرا می شود. از نگاه پژوهشگران، نقالی یکی از عوامل مهم پیدایش تئاتر در ایران بوده است. بعد از ظهور اسلام در ایران نوعی از نمایش به نام تعزیه رواج یافت. در تعزیه ها داستان مصیبت های امام حسین و خانواده اش در واقعه عاشورا به تصویر کشیده می شوند. در دوره ی قاجار،  ناصرالدین شاه در سفرهایش به فرنگ با سالن هایی به نام تماشاخانه آشنا شد و بعد از بازگشت به ایران دستور ساخت اولین تماشاخانه به نام تکیه دولت را داد که در آن تعزیه های بسیاری اجرا می شد. در سرآغاز نهضت مشروطه، شاگردان مدارس فرانسوی در تبریز برخی از نمایش نامه های کوتاه را روی صحنه بردند و نمایش نامه های خارجی بسیاری ترجمه شد. مدتی بعد عبدالحسین نوشین، کاگردان مطرح تئاتر و فعال سیاسی، اولین کتاب آموزشی تئاتر را با عنوان "هنر تئاتر" نوشت؛ همچنین او تئاتر ملی را پایه گذاری کرد. آن چه در تئاتر ملی روی صحنه می رفت منطبق با اوضاع و احوال روز کشور و ملت بود. پس از راه اندازی دو دانشکده ی هنرهای دراماتیک و دانشکده ی هنرهای زیبا، جمعی از تحصیل کنندگان تئاتر در خارج از کشور جذب این دانشکده ها شدند. این تحولات شکل رسمی و اجتماعی تری به تئاتر داد. چند سال بعد "تالار سنگلج" از سوی وزارت فرهنگ و هنر افتتاح  شد. در این تالار فقط آثار نویسندگان ایرانی به نمایش درمی آمد، همچنین کارگاه هایی برای آموزش تئاتر در مناطق مختلف راه اندازی شد که باعث تربیت شاگردان بزرگی در این زمینه شدند.

فرهنگ تمدن ایرانی مجموعه کتاب هایی است که درباره ی عناصر سازنده ی فرهنگ و تمدن در ایران امروز برای نوجوانان تالیف شده است. هر کتاب از این مجموعه به موضوعی خاص مرتبط با فرهنگ و هنر این مرز و بوم می پردازد و گزارش جذابی از سیر تکامل و تاریخی آن از گذشته تا امروز ارائه می دهد. کتاب حاضر به بررسی سرگذشت نمایش می پردازد و می کوشد با نثری روان و تصویرهایی گویا با عموم خوانندگان ارتباط برقرار کند.

 

فهرست

فصل اول: ریشه های نمایش فصل دوم: اسلام و نمایش فصل سوم: سفر فرنگ و نوشتن از روی دست دیگران فصل چهارم: مشروطه و مردمی شدن نمایش فصل پنجم: رضاخان و جوانمرگی بزرگان نمایش فصل ششم: ترور محمدرضا پهلوی و مزار عبدالحسین نوشین فصل هفتم: کودتای 32 و ملی شدن نمایش فصل هشتم: دانشگاه و علمی شدن نمایش فصل نهم: مردان طلایی نمایشنامه نویس ایران فصل دهم: کارگاه و نمایش پیشرو فصل یازدهم: انقلاب و استقبال از نمایش فصل دوازدهم: پایان جنگ و توجه به نمایش منابع و مراجع

برشی از متن کتاب

تب تماشاخانه سازی تصور این که ناگهان قهوه خانه ها، انبارها، درشکه خانه ها و هر چهار دیواری ای به تماشاخانه و محل اجرای تئاتر شود برای ناآشنایان به تاریخ تئاتر ایران عجیب و باور نکردنی است اما حقیقت این است که در فاصله ی 1288 تا 1295 هجری شمسی مردم چنان به تاثیر تئاتر روی آورده بودند که هر کس هر جای مناسب را برای اجرای تئاتر پیدا می کرد، با تغییر کاربری آن را در اختیار گروه های نمایش قرار می داد. فضای باز سیاسی خوراک اصلی تئاتر زمانی که بنابر تشخیص استعمار انگلیس رضاشاه از قدرت برکنار شد، فرزندش محمدرضا شاه به جای او روی کار آمد. در این بحبوحه ی جنگ جهانی دوم هم در شرف پایان بود. همین جا به جایی انگیزه ای شد تا قدرت یافتن پهلوی دوم، گروه های سیاسی احساس کنند که در یک فضای باز امکان فعالیت دارند و هر یک بنا بر ذوق و سلیقه و مرام سیاسی شان به دنبال جذب نیروهای مردمی باشند. فعالیت های فرهنگی، و به ویژه تئاتر بهترین وسیله برای نزدیک شدن به مردم بود. در سال های 1320 تا 1332 که کودتای بزرگی رخ داد و تمام حال و هوای سیاسی کاملا تغییر کرد، سه گروه عمده ی فکری و سیاسی فعالیت های فرهنگی را تحت الشعاع خود قرار دادند. اول گروه های به اصطلاح چپ، دوم گروهای وابسته به دربار پهلوی و سوم گروه های بی طرف بودند که با هدف هنرنمایی کار می کردند. تالارهای فرهنگ، فردوسی و سعدی تحت اختیار گروه های تئاتر چپ بودند که سر گروهشان عبدالحسین نوشین بود. او در سال 1324 تئاتر فرهنگ و پس از دو سال تئاتر فردوسی را تاسیس کرد و پس از ان که در سال 1327 به زندان افتاد، از طریق ارتباط با همسرش لرتا، آثارش در تئاتر سعدی اجرا می شدند. به عبارتی او از زندان تمام فعالیت های این تالار را تحت کنترل خود داشت. آن ها با این شیوه توانستند مردم و روشنفکران را جذب تئاتر کنند.  

(فرهنگ تمدن ایرانی) نویسنده: رضا آشفته انتشارات: افق