کتاب سرگذشت نقاشی در ایران (فرهنگ و تمدن ایرانی)

معرفی کتاب سرگذشت نقاشی در ایران 

نقاشی از گذشته تا به امروز زبان مشترک انسان ها بوده است و در سرزمین های مختلف با سبک های گوناگون به آن پرداخته اند. کتاب سرگذشت نقاشی در ایران همان طور که از نامش پیداست به بررسی تاریخچه ی نقاشی از گذشته تا به امروز می پردازد. سال 1327، ایران شناس آمریکایی به نام فیلد در یکی از غارهای لرستان نقاشی های دیواری را کشف کرد؛ وجود این نقاشی ها نشان می داد هنر پیشینه ای کهن در این سرزمین دارد. بعد از دوران غارنشینی، نقاشی راه تکامل خود را پیمود و  نقش ها و طرح های زیبا روی سفالینه ها و مفرغ ها ایجاد شد که بعدها در دوره ی هخامنشی این نوع نقاشی به سبک درباری معروف شد. دوره ی ساسانیان به دلیل توجه "اردشیر اول" به هنر، خصوصا نقاشی و ارزشی که برای هنرمندان قائل بود به دوره ی نوزایی هنر شهرت یافت. سال ها بعد در دوره ی ایلخانان، سبک نقاشی چینی وارد ایران شد با آمیختن این سبک و نقاشی سنتی ایرانی "مکتب تبریز" (مکتب به معنی نوع شیوه و اسلوب مشخص است که بین هنرمندان رواج می یابد) شکل گرفت.

در فصل ششم این کتاب می خوانیم که در زمان حمله ی مغول با درایت اتابک حاکم شیراز و امان نامه ای که توانست از چنگیزخان مغول بگیرد، شیراز به جایی امن برای هنرمندان تبدیل شد و در همان زمان "مکتب شیراز" شکل گرفت در این مکتب بر خلاف "مکتب تبریز" که دقت چندانی در ترسیم چهره و اندام انسان ها نمی شد، به ظرافت های ظاهری اهمیت داده شد. در بخش های بعدی اطلاعاتی در مورد به وجود آمدن مکتب های مختلف نقاشی چون مکتب بهزاد در هرات که توسط کمال الدین بهزاد یکی از بزرگان نقاشی ایران در سال 886 هجری شکل گرفت یا مکتب اصفهان که توسط صادق بیک در زمان شاه عباس ایجاد شد و ... ارائه شده است.

همچنین در دوره های مختلف تاریخی هنر نقاشی شاهد فراز و فرودهایی نیز بوده است، به عنوان مثال در دوره ی پادشاهی نادر به دلیل بی توجهی او به هنر ایرانی نقاشی در ایران رو به افول رفت اما در دوره ی قاجار به خاطر علاقه ی زیاد فتحعلی شاه به نقاشی، خصوصا پورتره، دوباره هنر نقاشی رونق گرفت. بعدها با شکل گیری مدرسه ی مستظرفه به ریاست کمال الملک نقاش بزرگ ایرانی، نقاشی به صورت آکادمیک تدریس شد و هنرمندان بزرگی را در این عرصه به جامعه تحویل داد. فصل پایانی کتاب به معرفی نقاشانی چون جوادی پور، حسین کاظمی، جلیل ضیایی پور و ... می پردازد همچنین به چگونگی ظهور نقاشی مدرن در ایران و جدال آن با نقاشی سنتی پرداخته است.

فرهنگ تمدن ایرانی مجموعه کتاب هایی است که درباره ی عناصر سازنده ی فرهنگ و تمدن در ایران امروز برای نوجوانان تالیف شده است. هر کتاب از این مجموعه به موضوعی خاص مرتبط با فرهنگ و هنر این مرز و بوم می پردازد و گزارش جذابی از سیر تکامل و تاریخی آن از گذشته تا امروز ارائه می دهد. کتاب حاضر به بررسی سرگذشت نقاشی می پردازد و می کوشد با نثری روان و تصویرهایی گویا با عموم خوانندگان ارتباط برقرار کند.

فهرست

• فصل اول: غارنشینان نقاشی
• فصل دوم: نقاشی در دوران کهن
• فصل سوم: ساسانیان: نوزایی در هنر
• فصل چهارم: ظهور اسلام، هزار و یک شب نقاشی
• فصل پنجم: پیدایش مکتب تبریز
• فصل ششم: شیراز، جزیره ی امن هنر
• فصل هفتم: هرات، پایتخت هنر
• فصل هشتم: تبریز، وارثان قام موی بهزاد
• فصل نهم: نقش پردازان مکتب اصفهان
• فصل دهم: پادشاهی نادر: افول نقاشی
• فصل یازدهم: نقاش باشی های قاجار
• فصل دوازدهم: نقش پردازان دنیای جدید
• فصل سیزدهم: نقاشان نوگرای ایران
• منابع و مراجع

برشی از متن کتاب

خلفای عباسی هم مانند خلفای بنی امیه دلبستگی خاصی به هنر ایران داشتند. پس از آن که خاندان عباسی پایتخت خود را از دمشق به بغداد انتقال داد، توجه به هنر ایرانی برای فاتحان جدید اهمیت بیش تری پیدا کرد. بخشی از این توجه ویژه به هنر ایرانی، ناشی از عوامل ایرانی بود که در دستگاه خلافت عباسی نفوذ کرده بودند. از قدیمی ترین نقاشی های دوران عباسی، می توان به آثاری اشاره کرد که در دیوارهای کاخ معروف معتصم به نام «جوسق الخاقانی» باقی مانده است. ویرانه های این کاخ هم اکنون در سامرا باقی مانده و هرتسفلد با مطالعه روی آن ها معتقد بود این نقاشی ها متاثر از هنر ساسانی بوده اند. باید توجه داشته باشیم که بسیاری از کاخ های بنا شده در این عصر از روی نمونه های کهن تر ایرانی ساخته شده اند و حتی می توان از روی نام شان به ایرانی بودن آن ها پی برد.

همین کاخ جوسق از کلمه ی کوشک فارسی تقلید شده که علاقه مندی خلفای عباسی را به تقلید از هنر ساسانی می رساند. بعید نیست که این خلفا از نقاشان و معماران ایرانی برای ساختن قصرهای خود استفاده می کرده اند. نقاشی های «کوشک خاقانی» تنوع زیادی دارند و در میان آن ها نقش های انسان و انواع حیوانات از جمله روباه، سگ، ببر و پرندگانی چون عقاب، کبوتر، کبک و تصاویر گیاهان دیده می شود. شیوه ی این نقاشی ها به همان شیوه ی هنر ساسانی است، یعنی به کاربردن رنگ بدون سایه روشن و تحرک میان آن ها از طریق قلم گیری. یکی از زیباترین نقاشی های این دوره، زنی را نشان می دهد که گوساله ای بر دوش دارد. این نقاشی به نقاشی های اشکانیان شبیه است و آن چه به اهمیت آن می افزاید این است که به احتمال زیاد از داستان مشهور ایرانی «بهرام و فتنه» الهام گرفته شده است.

فرهاد، نقاش گمنام مدت زمان زیادی از سفر فرهاد نقاش به سواحل جنوب ایران می گذشت. دو شاگرد کارگاه کتاب نگاری او طی مدتی که استادشان در سفر به می برد، تحولات بسیاری را در شیراز دیده بودند. آن ها شاهد کنار رفتن تیموریان و تسلط ترکمنان بر این شهر بودند. غروب یکی از روزهای پاییزی بود که درب کارگاه به صدا درآمد. شاگرد ارشد کارگاه وقتی در را باز کرد، باور نمی کرد استادش فرهاد به سلامت بازگشته و مقابل او ایستاده است. او از سفری طولانی باز می گشت، سفری که در طی آن چین، ماچین و هند و جزایر وقواق را با کشتی درنوردیده بود. فرهاد به داخل کارگاه که آمد، لحظه ای ایستاد به در و دیوار پر نقش و نگار کارگاه خیره شد، نگاهش را به نخسه های نقاشی شده ی کف کارگاه دوخت و ناگهان زیر گریه زد، او بریده بریده گفت: «هیچ گاه در تصورم نمی گنجید که دوباره به شیراز برگردم. دوباره پا به کارگاه کتاب نگاری بگذارم.»      

(فرهنگ و تمدن ایرانی) نویسنده: پرویز براتی انتشارات: افق