کتاب آفرینش فرم جعفر اعرابی

درباره‌ی کتاب آفرینش فرم جعفر اعرابی

هیچ هنری به اندازه ی معماری با زندگی روزمره ی ما درگیر نیست، در واقع تمامی اشیاء و موجودات اطرافمان معماری های خاص و منحصر به فرد خود را دارند.

معماری، شیوه ی دیدن، تفکر و سئوال پرسیدن ما از جهان هستی است و مکان زندگی ما در آن را مشخص می کند. بسیاری از مهندسان معتقدند که معماری یک هنر است و این در حالی است که برخی آن را یک مسئولیت عظیم اجتماعی می دانند. اما اساساً معماری می تواند یک هنر بهینه سازی باشد، چرا که اگر معمار علاوه بر زیبایی و ساختار ساختمان ها از مصالح کارآمدتری استفاده کند در مصرف انرژی های گوناگون به شدت صرفه جویی می شود.

کتاب "آفرینش فرم" با دارا بودنِ پنجاه فصل مجزا به کمک دانشجویان و اساتید رشته مهندسی معماری آمده است که عبارتند از: 

1‐ ادراک محیط

2- جا و مکان

3- نشانه و شناسه

4- عناصر بصری (نقطه، خط، شکل سطح و حجم)

5- ترکیب بندی

6- تعادل و تقارن

7- فضا یا خلاء

8- مورفولوژی فضا

9- ساخت حجمی

10- طنین نقاط

11- برش فضا

12- گردش خطوط

13- شکل و فرم

14- انگاره های اشکال

15- تجزیه سطح

16- تغییر سطح

17- همخوانی

18- پیوستاری و تداوم

19- تکرار و تکثیر

20- پوشش فضا

21- برهم کنش سطوح

22- دگردیسی

23- آزادی فضا

24- کاهش جرم

25- تغییر فرم

26- فرم زدایی

27- شبکه 

28- حجم سازی مبتنی بر هندسه مربع پایه

29- زمینه گرایی

30- ترکیب احجام

31- کمپوزسیون سایه ها

32- چیدمان

33- آرایش و تزیین

34- همزیستی (عناصر طبیعی و مصنوع)

35- نقش عوامل طبیعی و محیطی بر فرم

36- بازنمایی یک پدیده طبیعی

37- حجم سازی با عناصر و اشیای متعارف 

38- تغییر ماهیت

39- معنای فرم

40- ایستایی فرم

41- جنسیت فرم

42- کارایی فرم

43- حرکت

44- سیرکولاسیون

45- فرم متحرک

46- سازماندهی فضا و فرم

47- فضای مفهومی

48- فضا وتناسبات انسانی

49- برنامه، کارکرد و فضا

50- فضای غیر منتظره

کتاب مذکور نزدیک ترین سرفصل ها را به سرفصل های ارائه شده ی وزارت علوم و تحقیقات دارا می باشد، که به همین دلیل در بیشتر دانشگاه های برتر به عنوان منبع اصلی از آن استفاده می شود. و نکته ی آخر این که این اثر، با ارائه ی تصاویر و اشکال متعدد و متنوع یادگیری برخی از مباحث و درک آن ها را به شدت آسان گردانیده است.

برشی از متن کتاب آفرینش فرم جعفر اعرابی

فصل سوم: نشانه و شناسه برای معرفی و بیان هر موضوع باید نشانه ها و اطلاعاتی از آن موضوع  را در دست داشت، نشانه ها هرکدام معرف نوعی از اطلاعات در رابطه با یک پدیده می باشند. این نشانه ها گاه آشنا و گاه ناآشنا، گاه بسیار پیچیده، یا گنگ و مبهم و گاه خوانا می باشند، گاه به یک موضوع و گاه به موضوعات بیشتری دلالت دارند. از آنجا که چیز های بی شماری ورای حد ادراک ما وجود دارد، ما ناگریز به کمک اصطلاح ها و عناصر نمادین برداشت هایی از آن ها ارائه می کنیم که گاه نه می توانیم تعریفشان کنیم و نه به درستی آن ها را بفهمیم. نشانه در سیستم های ارتباطی چیزی است که به چیز دیگری دلالت کند.

نگاه هنرمندانه انسان به سنگ آن را درحالت و صورت دیگری غیر از آن چیزی که در ابتدا می نمایاند معرفی کرد، به عبارت دیگر با دادن چهره انسانی به سنگ، قدرت بیانی آن بیش از آنچه طبیعت و تصادف به آن داده می شود، یعنی به موضوعات بیشتری دلالت می کند. استفاده از یک استخوان به عنوان ابزار و چاقو، به همین ترتیب به انسان فهماند که یک استخوان چیزی غیر از خود نیز می تواند باشد و پس از پذیرفتن جمعی این موضوع، این امر به یک توافق و قرارداد تبدیل گشت. یعنی نشانه ها به شناسه ها تبدیل می شوند. در این حالت با دیدن مناره، تصور مسجد و با رویت دود، آتش در ذهن تداعی می شود و تصویر ایفل،  نام پاریس را بیانگر است.

امروزه ما در دنیایی از نشانه ها به سر می بریم و از طریق آشنایی با این نشانه ها با پدیده ها و محیط ارتباط برقرار می کنیم. نشانه ها انوع مختلفی دارند که در این میان جفری براد بنت دسته بندی پیرس به شمایل، نمایه و نماد را در معماری مطرح می کند. شمایل نشان از شباهت تصویری بین دو چیز است به مانند برخی از آثار کالاتراوا، نمایه نوعی رابطه علت و معلولی را مطرح می کند به مانند بو، دود و آتش یا عملکرد و فرم در معماری، پمپ بنزین، پالایشگاه و ... ونماد که  یک محتوای معنایی را به زبان فرم بیان می کند‌. (کلیسا، مسجد). ارنست کاسیرر می گوید هرگاه معنایی به هرشکل در پس حجاب شکل یا مورد محسوس پنهان شود شکلی از نماد ایجاد می گردد، یعنی نماد ها به چیزیبیش از معنی آشکار و مستقیم خود دلالت دارند، مانند چلیپای مسیحی، ماندلا، دایره و گنبد، اعداد نمادین مانند چارطاقی، چهار ایوانی، چهارسو، چهار باغ و ... . نماد ها وابسته به فرهنگ بوده و مفهوم آن ها بیش از ظاهر آن حائز اهمیت می باشد.

لذا گاه فاقد ارزش های زیبایی شناختی می باشند. فضای معماری به جز اینکه میدانی است برای فعالیت های فیزیکی انسان دارای جنبه های احساسی و متا فیزیکی نیز بوده و دنیای از معانی برای برقراری ارتباطات به شیوه نمادگرایانه می باشند، حصار، شهر را از قوای اهریمنی جدا می ساخت و صفه نیز آن را به آسمان نزدیک تر می کرد، باغ ها یادگاری از بهشت گمشده و ارگ، تجسمی از بارگاه سلطنتی ایزدان بوده است.
(مقدمات طراحی معماری، ریخت شناسی معماری، زیبا شناسی فضا و فرم) تألیف: جعفر اعرابی انتشارات: کتابکده کسری