کتاب جستارهایی در چیستی هنر اسلامی

درباره کتاب جستارهایی در چیستی هنر اسلامی

این کتاب شامل 14 مقاله و درس گفتار از پژوهشگرانی است که هر یک از منظر و رویکردی خاص به بحث درباره ی هنر اسلامی و ماهیت آن پرداخته اند. لازم به ذکر می باشد که نام هر یک از این بزرگان در قسمت فهرست ابتداییِ کتاب در کنار عنوان هر نوشتار، آمده است. در ذیل به بیان مختصری از مقاله ها و درس گفتارهای ارائه شده ی هر یک از این اندیشمندان در چهارده جستارِ کتاب، می پردازیم:

در گفتار مروری بر تاریخ موسیقی ایرانی – اسلامی با اشاره به جایگاه موسیقی در تقسیم بندی های فلسفی که زیرمجموعه ی فلسفه وسطی قرار می گیرد، این بحث مطرح می شود که چگونه تباین بین موسیقی، که موضوع آن صوت است، با موضوع علم تعلیمی (یعنی فلسفه ی وسطی) که «کمّ» است، قابل توجیه است. در گفتار مروری بر تاریخ نگارگری ایرانی – اسلامی با بررسی رویکرد اسلام و اهل بیت به هنر، این بحث مطرح می شود که اسلام قلمرو هنر را قلمرو خلاقیت انسان می داند و بشر به عنوان خلیفه ی خدا حق دارد که بیافریند. هم چنین با بررسی سابقه ی کهن فرهنگ دینی در ایران و تأثیر آن بر انواع هنرها، این همراهی فرهنگ ایرانی با حکمت و کتاب سبب می شود که شعر و موسیقی و نقاشی اش هم دینی شود.

در گفتار مروری بر تاریخ معماری ایرانی – اسلامی با توجه به اهمیت معماری ایران در دوره ی اسلامی، به وجوه این اهمیت می پردازد و با تعریف مفاهیمی چون معماری، اسلام، ایران، شرایط لازم برای معماری برشمرده می شود. در گفتار رویکرد عرفانی به هنر اسلامی با اشاره به شک معرفتی نسبت به مبحث ماهیت هنر اسلامی، تنها راه ممکن و صحیح برای برآمدن از پس سؤال درباره ی ماهیت هنر اسلامی، رویکرد عرفانی دانسته شده است که برخلاف متون کلامی و فقهی، در متون عرفانی و فلسفی بهای بسیاری به این مباحث داده شده است. در گفتار رویکرد حکمای مشاء مسلمان به هنر اسلامی با اشاره به ویژگی های ماهوی هنر اسلامی بر اساس رویکرد مشایی، از جمله مباحث تخیل هنری، لذت از اثر هنری، جنبه تربیتی هنر اسلامی و امر مورد محاکات در هنر اسلامی، این ویژگی ها با استناد به آثار علمای مشایی، از جمله ابن سینا و فارابی و ...، بررسی شده است.

در گفتار رویکرد حکمت اشراق به هنر اسلامی، متن سخنرانی دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی در سلسله نشست های تبیین ماهیت هنر اسلامی، در مرکز هنرپژوهی نقش جهان در روز سه شنبه 11 تیر 1387، ارائه شده است. در گفتار رویکرد حکمت متعالیه به هنر اسلامی، مبانی فلسفی ملاصدرا درباره ی هنر، حکمت هنر و زیبایی شناسی هنری مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد. در گفتار رویکرد اخوان الصفا هنر اسلامی، با توجه به بایسته های آموزش هنر در نزد اخوان الصفا و اشاره به بحثی از فتوت نامه های برخی حِرَف، مبحث زیبایی و موسیقی از منظر ایشان تشریح می گردد. در گفتار رویکرد سنت گرایان به هنر اسلامی، با اشاره به مفهوم سنت از دیدگاه های مختلف، منظور از هنر سنتی تبیین می شود و مشخصه های آن از جمله خواستگاهش، کاربردی بودنش، رمزپردازی اش و ... با استناد به آثار سنت گرایان تشریح می شود.

در گفتار رویکرد فقه شیعی به هنر اسلامی، با اشاره به تعریف هنر، رویکردی به موضوع علم فقه صورت گرفته و نشان داده می شود که این علم پرداخت مستقیم به تعریف هنر و مفاهیم فرعی آن را به عرف وانهاده است. در نوشتار رویکرد بینامتنی و ترامتنی به هنر اسلامی، سعی می شود با شناسایی چگونگی ارتباط میان هنر اسلامی با متن های دیگر یا با یکدیگر، ماهیت هنر اسلامی بررسی، و به چند پرسش اساسی در این زمینه پاسخ داده شود: چگونگی حضور متن های پیش از اسلام در هنر اسلامی، و یافتن عناصر مشترک در متن های گوناگون هنر اسلامی. در گفتار رویکرد نشانه شناسانه به هنر اسلامی، علی عباسی سعی دارد با استفاده از یکی از رویکردهای علمی در حوزه ی علم نشانه معناشناسی یعنی مکتب پاریس (گرماس، کورتز، فونتنی و ...) خوانشی گفتمانی از بنای مسجد داشته باشد.

در نوشتار رویکرد جامعه شناسانه به هنر اسلامی، نویسنده تعاریف زیادی از دانشمندان درباره ی مفهوم هنر ارائه کرده است. در گفتار رویکردهای هرمنوتیکی به هنر اسلامی، محمد سعید حنایی کاشانی در مقاله ی خود می کوشد که در دو رویکرد هرمنوتیکی به هنر اسلامی، دیدگاه دو تن از برجستگان آن ها را بیازماید.

برشی از متن کتاب جستارهایی در چیستی هنر اسلامی

مروری بر تاریخ موسیقی ایرانی – اسلامی عبدالله انوار در طبقه بندی فلسفی ای که از دیرباز در فرهنگ اسلامی منسوب به ارسطو است صناعت موسیقی زیرمجموعه ی فلسفه ی وسطی قرار می گیرد که فلسفه ی وسطی نیز زیرمجموعه ی فلسفه ی نظری می شود و فلسفه ی نظری خود یکی از دو قسم فلسفه در تقسیم اول می باشد؛ چه فلسفه بر حسب موضوعاتی که عوارض ذاتی آن ها در شاخه هایش مورد بحث واقع می شود، در وهله ی اول به دو قسمت تقسیم می گردد: قسمی نظری و قسمی عملی و در تقسیم به نظر و عمل هم چنان که خواهیم دید موسیقی باید زیرمجوعه ی فلسفه ی نظری و رشته ای از فلسفه ی وسطای فلسفه ی نظری قرار گیرد، زیرا فلسفه ی وسطی یا ریاضیات، و به قول متفلسفان اسلامی علم تعلیمی، از عوارض ذاتی کمّ بحث می کند؛ یعنی موضوع آن کمّ است.

و بر این پایه تقسیم موضوع یعنی کمّ فلسفه ی وسطی طبق قول این مقسّمین دارای چهار رشته می گردد که عبارت اند از: حساب و هندسه و موسیقی و مجسطی. با مشخص شدن این رشته ها و معین گشتن موضوع این شاخه ها به سرعت به ذهن پژوهشگر خطور می کند موسیقی که موضوع آن صوت است با موضوع علم تعلیمی (یعنی فلسفه ی وسطی) که کمّ است جز نسبت تباین رابطه ای دیگر ندارد چه فاصله ی بین «صوت» و «کمّ» فاصله بعدالمشرقین است و معلوم نیست چگونه در این طبقه بندی که بر پایه منفصله حقیقیه منطقی هاست این تباین قابل تحلیل و دفاع است. ...

فهرست

مقدمه مروری بر تاریخ موسیقی ایرانی – اسلامی/ عبدالله انوار مروری بر تاریخ نگارگری ایرانی – اسلامی/ حبیب الله آیت اللهی مروری بر تاریخ معماری ایرانی – اسلامی/ کامبیز حاجی قاسمی رویکرد عرفانی به هنر اسلامی/ شهرام پازوکی رویکرد حکمای مشاء مسلمان به هنر اسلامی/ هادی ربیعی رویکرد حکمت اشراق به هنر اسلامی/ غلامحسین ابراهیمی دینانی رویکرد حکمت متعالیه به هنر اسلامی/ سید مهدی امامی جمعه رویکرد اخوان الصفا ه هنر اسلامی/ حسن بلخاری قهی رویکرد سنت گرایان به هنر اسلامی/ ایرج داداشی رویکرد فقه شیعی به هنر اسلامی/ احمد پاکتچی رویکرد بینامتنی و ترامتنی به هنر اسلامی/ بهمن نامور مطلق رویکرد نشانه شناسانه به هنر اسلامی/ علی عباسی رویکرد جامعه شناسانه به هنر اسلامی/ اعظم راودراد رویکردهای هرمنوتیکی به هنر اسلامی/ محمد سعید حنایی کاشانی

(مجموعه مقالات و درس گفتارها) تألیف: هادی ربیعی انتشارات: موسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن