کتاب شاهنامه در دو بازخوانی - مهری بهفر

کتاب شاهنامه در دو بازخوانی نوشته مهری بهفر توسط نشر نو به چاپ رسیده است.

شاهرخ مسکوب شاهنامه خوان بزرگی است که هنگام خواندن شاهنامه در حاشیه کتاب یادداشت هایی از حس و تأثیری که در هر لحظه از شعرها می گرفت را می نوشته است. این کتاب شاهنامه با گرداوری و ویراست مهری بهفر، یادداشت های شاهرخ مسکوب بر شاهنامه فردوسی را بیان می کند. از آن جایی که مسکوب نظرش را در مورد همه ابیات ننوشته، مهری بهفر نیز کتاب حاضر را فقط با ابیاتی که او بر آن ها یادداشت نوشته تنظیم کرده است و همه ابیات شاهنامه در این کتاب موجود نیست. هدف اصلی گرداورنده این کتاب تنظیم و ارائه درست و امانت دارانه ی یادداشت های مسکوب به خوانندگان بوده است؛ یادداشت هایی که هر کدام طبعاً جای بحث فراوانی دارند و حتی خود مسکوب نیز گاهی یادداشت های قبلی خود را در حین بازخوانی های مجدد رد یا تصحیح کرده است.

شاهرخ مسکوب را اصولاً با عنوان شاهنامه پژوه می شناسند، به همین دلیل خواندن نظرات او در مورد این اثر فاخر فردوسی خالی از لطف نیست و می تواند جذابیت های بسیاری برای علاقه مندان به شعر داشته باشد. به خصوص این که مطالعه نظراتی که در مورد یک اثر نوشته می شود، گاهی می تواند از خواندن خود اثر نیز جذاب تر باشد. انتشار یادداشت های این اسطوره ی دنیای ادبیات صرفا برای افزودن اعتبار به شخص او نیست بلکه این مسئله در جهت فراهم آوردن تصویری کامل تر، از این استاد و درک و شناخت بهتر از افکار اوست.

برشی از متن کتاب

چو با گیو کیخسرو آمد به زم جهانی ازو شاد و چندی دژم نوندی به هر سو بر افگند گیو یکی نامه بنوشت از شاه نیو که آمد ز توران سپهدار شاد سر تخمه نامور کیقباد سرافراز کیسخرو نیک بخت که شد آب جیحون به زیرش چو تخت فرستاده چست و گرد و سوار خردمند و بینادل و هوشیار گزین کرد از آن نامداران زم پبگفت آنچه پیش آمد از بیش و کم بدو گفت از ایدر برو باصفهان بر آن مرز شاهان و جای مهان به گودرز گو ای جهان پهلوان بخفتی و بیدار بودت روان بگویش که کیخسرو آمد به زم که بادی بجست از بر او دژم یکی نامه نزدیک کاووس شاه فرستاده برجست و بگرفت آه عجیب و مضحک به نظر می رسد که کیخسرو از جیحون می‌ گذرد پا به مرز ایران می نهد و یکباره سر از اصفهان در می آورد. آیا فردوسی که خود در خراسان می زیسته نمی دانسته که از جیحون تا اصفهان چه راه دور و درازی است؟ باور کردنی نیست آیا فردوسی می خواسته است که نسخه اصل به شاهنامه منثور وفادار باشد و آن جا چنین آورده شده بود؟ ممکن است. ولی به نظر می‌ رسد که پیش ترها در ادبیات به رابطه منطقی و صحت واقعی این گونه امور کوچکترین اهمیتی نمی داده‌اند. اگر منظور حماسه سرایی بود دیگر اهمیتی نداشت که قهرمان داستان در این جا باشد یا در آنجا. باید کیخسرو به ایران برسد خواه سر از اصفهان در بیاورد یا خوزستان یا هر جای دیگر ایران. همچنان که وقتی قرار است گیو هنرنمایی کنند یک تنه لشکر را شکست می دهد حالا اگر هم این موضوع در دنیای واقعی درست در نیاید آن قدرها مهم نیست. حماسه سرا باید حماسه اش را بسراید دیگر تطبیق آن با واقعیت مهم نیست مردانگی باید در قهرمان داستان هرچه بی شتر باشد اگرچه دشمن باشد و گرچه دست و پا بسته به روی زمین راه درازی را بپیماید سوگند خود را نمی شکند می‌رود تا گلشهر بندهای او را بگشاید. حماسه سرا باید حماسه بگوید نه واقعیت و برای این که حماسه خود را هر چه کامل تر و تمام تر داشته باشد هرچه بیش تر از واقعیت دور می‌شود و این در نزد فردوسی زیاد دیده می شود نه تنها نزد فردوسی بلکه در سراسر ادبیات ما این دوری از واقعیت ها کمابیش دیده می‌ شود. عاشق در دریای اشک خود غرق می شود و دهان معشوقه حافظ همان جزء لایتجزاست و کمر معشوقان از مو باریکتر است و اندیشه وقتی نه کرسی فلک را زیر پا گذاشت می‌ تواند بر رکاب قزل ارسلان بوسه زند. شاید این گریز از واقعیت در ادبیات ما معمول و تظاهر زندگی بلندپرواز زیاده خواه و پرحجم السلاطین فئودال ها و شاهزادگان ما باشد زیرا ادبیات ایران در مجموع ادبیات دنیای این آدم ها و نماینده روح اغراق هستند و دور از واقعیت همین آدمهاست تمایلات بی بند و بار و بی حد و مرز فرمانروایان بر کشور ما طبقه حاکم است که اینطور در ادبیات معرفی کرده هر طبقه حاکم ایدئولوژی و هنر خود را بر اجتماع پاک می کند و آن را چون هنر و ایدئولوژی همه اجتماع می سازد همانطور که بورژوازی این کار را می کند.  حاکم در زمان فردوسی نیز همین کار را می‌ کرد فردوسی گیو را یک تنه به جنگ سپاه می فرستد و باز می گرداند ولی در حقیقت با این کار شوق و آتش جنگاوران زمان خودش را برای پهلوانی و هنرنمایی بیان می‌ کند.

فهرست

• سرآغاز
• پیشگفتار
• جلد یکم چاپ بروخیم
• جلد دوم چاپ بروخیم
• جلد سوم چاپ بروخیم
• جلد چهارم چاپ بروخیم
• جلد پنجم چاپ بروخیم
• جلد ششم چاپ بروخیم
• جلد هفتم چاپ بروخیم
• جلد هشتم چاپ بروخیم
• جلد نهم چاپ بروخیم
• جلد یکم چاپ مسکو
• جلد دوم چاپ مسکو
• جلد سوم چاپ مسکو
• جلد چهارم چاپ مسکو
• جلد پنجم چاپ مسکو
• جلد ششم چاپ مسکو
• جلد هفتم چاپ مسکو
• جلد هشتم چاپ مسکو
• جلد نهم چاپ مسکو
• بیت یاب
• نمایه
• نقد و نظر