کتاب محک قلمرو ادبی (آرایه های ادبی) مبتکران

کتاب محک قلمرو ادبی (آرایه های ادبی) مشترک کلیه رشته ها به قلم علی احمدنیا در انتشارات مبتکران به چاپ رسیده است.

لذت بردن مخاطب از نظم و نثر ادبی، نشانه قدرت و دانش ادبی شاعر یا نگارنده آن است؛ از آنجایی که ادبیات، علوم و فنون خاص خود را دارد، لذا شناختن این علوم و آگاهی از آنها می‌تواند منجر به سرایش یا نگارش یک محتوای ادبی اصولی و حرفه‌ای شود. در این میان علم «بلاغت» نیز دارای جایگاه و ارزش والایی است زیرا توسط آن می‌توان زیبایی‌های سخن را شناخت و حتی میزان تأثیر آن را بررسی کرد. در کتاب‌های درسی فارسی، از مقطع ابتدایی تا دبیرستان نیز آموزش‌هایی در حوزه بلاغی ارائه شده که از آن جمله می‌توان به معرفی آرایه‌های ادبی اشاره نمود. با توجه به اهمیت این بخش از ادبیات، سؤالاتی در آزمون‌های کنکوری طرح می‌شوند که غالباً محتوایی خارج از کتاب درسی دارند؛ لذا متقاضی شرکت در کنکور، نیاز به وجود منبعی کمکی را حس می‌کند که به اعتقاد نویسنده، کمبود منابع علمی در سطح سؤالات کنکور، به این مسئله دامن زده است، از این‌رو بر آن شده تا با نگارش کتاب حاضر در قلمرو ادبی، پاسخ‌گوی این نیاز باشد. محتوای کتاب، مبتنی بر موضوعات و قلمرو ادبی کتاب‌های ادبیات دهم تا دوازدهم، در سه بخش کلی تدوین شده است. آرایه‌های ادبی درابتدا در بستر متنی ساده و روان اما علمی و اصولی، همراه مثال‌ها و ذکر نکات مهم، تشریح و تدریس شده‌اند. این آرایه‌ها در سه سطح بلاغی آوایی ( قافیه، ردیف، واج‌آرایی، سجع و...)، بدیع معنوی (تضاد، ایهام، مراعات‌نظیر و...) و بیانی (تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه) مورد بررسی قرار گرفته‌اند. لازم به ذکر است این طریق وابستگی‌شان به منابع درسی محفوظ بماند. متناسب با هر بخش آموزشی، پرسش‌های چهارگزینه‌ای آورده شده که مخاطب بعد از انجام آنها می‌تواند به تطابق‌شان با پاسخ‌نامه‌های درس بپردازد، به این ترتیب میزان بهره‌مندی خویش از مباحث را درمی‌یابد. پایان‌بخش این کتاب پرمحتوا، تست‌های شناسنامه‌داری هستند که شمارشان به بیش از 450 عدد می‌رسد. این سؤالات برگرفته از منابع معتبری چون آزمون‌های کنکور سال‌های گذشته یا آزمون‌های آزمایشی است و با وجود پاسخ‌نامه‌های تشریحی، مفید و کاربردی خواهند بود.

فهرست

واج‌آرایی سجع ترصیع و موازنه جناس مراعات نظیر تلمیح تضمین تضاد متناقض نما حس‌آمیزی ایهام ایهام تناسب اغراق حسن تعلیل اسلوب معادله لفّ و نشر تشبیه استعاره کنایه مجاز تمثیل و نمادی قافیه و ردیف تست‌های جامع پاسخ‌ نامه تست‌های جامع

برشی از متن

مراعات نظیر: 1) ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند            تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری 2) ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد                  چشم نرگس به شقایق نگران خواهد شد 3) مجنونِ رخ لیلی چون قیس بنی‌عامر                   فرهاد لب شیرین جهان خسروپرویزم 4) مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو                    یادم از کشته خویش آمد و هنگام درو 5) بسی تیر و دی‌ماه و اردیبهشت                          برآید که ما خاک باشیم و خشت   - در بیت اول دقت کنید؛ کاربرد مناسب واژه‌های «ابر - باد - مه - خورشید و فلک» بر زیبایی و دل‌نشینی سخن افزوده است. به دلیل اینکه از نظر «همراهی» با هم تناسب دارند. - در بیت دوم: «ارغوان - سمن - نرگس و شقایق » نام گل‌هایی است که در بیت آمده‌اند. گویی هر یک نام دیگری را که نظیر و هم جنس آنان بوده به یاد شاعر آورده است. زیبایی و تناسبی که در بیت احساس می‌شود، از این نام‌ها پدید می‌آید. - در بیت سوم: هر مصراع، داستان عاشقانه‌ای را به یاد شما می‌آورد. نخستین مصراع نام «مجنون - لیلی و قیس بنی‌عامر» را در بر دارد. مجنون لقب قیس بنی‌عامر است که عاشق لیلی است و داستان لیلی و مجنون سرگذشت دل‌دادگی این دو است. درمصراع دوم، «فرهاد - شیرین و خسرو پرویز» قهرمانان داستان خسرو و شیرین‌اند . تناسبی که در مصراع اول و دوم احساس می‌شود، از آنجاست که نام‌هایی که در هر مصراع آمده‌اند نام قهرمانان یک داستان است و این تناسب، زیبایی می‌آفریند. - در بیت چهارم: واژه‌های «مزرع - داس - کشته - درو» چیزهایی هستند که در کشاورزی با هم به کار می‌روند و هر یک جزئی است از یک کل که در کنار هم به کار رفته‌اند؛ بی‌آنکه در نگاه اول این ارتباط و همکاری آشکار باشد. موسیقی معنوی بیت نیز که از عوامل زیبایی آن است، از این تناسب‌ها برمی‌خیزد. - در بیت پنجم: کلمات «تیر - دی ماه و اردیبهشت» از یک جنس هستند (نام ماه‌های سال) و لذا با هم متناسب‌اند. در مصراع دوم نیز دو واژه «خاک و خشت» نیز از یک جنس هستند و با هم تناسب دارند.   مراعات نظیر: آوردن واژه‌هایی از یک مجموعه است که با هم تناسب دارند. این تناسب می‌تواند از نظر جنس، نوع، مکان، زمان، همراهی و … باشد.   چند نکته درباره مراعات نظیر:

1. مراعات نظیر بیش از هر آرایه دیگری در شعر و نثر فارسی به کار رفته است که کاربرد مناسب این شبکه معنایی، در شعر و نثر، ضمن آنکه به تداعی معانی کمک می‌کند، سبب زیبایی و دل‌نشینی سخن می‌شود.
2. مراعات نظیر به‌نام‌های دیگر نیز خوانده می‌شود که یکی از مهم‌ترین آنها «تناسب» است.
3. هر جا، دو واژه به یک داستان خاص اشاره کنند، علاوه بر تلمیح، مراعات نظیر(=تناسب ) هم داریم؛ مثلاً «سلیمان» و «سبا» در بیت زیر:

«ای پیک صبا حال پری‌چهره ما چیست ؟       وه مرغ سلیمان خبر آخر ز سبا چیست؟»

• دهم، یازدهم و دوازدهم مشترک کلیه رشته ها
• مولف: دکتر علی احمدنیا
• انتشارات: مبتکران