کتاب بامداد اسلام | عبدالحسین زرین کوب

معرفی کتاب بامداد اسلام

این کتاب تاریخی که روایت‌گر تاریخ صدر اسلام تا پایان دوره‌‌ی امویان است؛ جهت الگوگیری جوانان و دانشجویان از آموزه‌های پیامبر اکرم(ص)  نوشته شده است. گفتنی است که دکتر زرین کوب تمام این اثر را مستند به منابع اهل سنت و نوشته‌های مستشرقین نموده است تا بدین ترتیب رسالت خود را درقبال تاریخ با بی‌طرف بودنش در این‌اثر به انجام رساند.

کتاب بامداد اسلام که در واقع و طبق گفته‌ی نویسنده قصد دارد داستان مردی حماسه آفرین را که یک تنه دنیایی را تکان داده اما جاهلیت مردمانی پس از او، این حماسه را مبدل به تراژدی و فاجعه نمود؛ بیان کند؛  بنوعی حماسه و تراژدی را در هم آمیخته و داستان‌وار نقل می‌کند. کتاب در عین کم حجم بودنش اما، سرشار از مطالب و اتفاقاتی است که به دست نویسنده‌‌ی توانایی چون زرین کوب به رشته‌ی تحریر درآمده است.

این کتاب نشر امیرکبیر شامل هجده سر فصل بوده که در فصل ابتدایی با عنوان «اعراب و مکه» به زیبایی هر چه تمام‌تر وضعیت مکه را از نظر جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی در قالب نوشتاری توصیفی به تصویر کشیده است. مطالعه‌ی همین چند صفحه‌ی نخست، خواننده را با وجود اینکه بحثی تاریخی و طبیعتاً تکراری در پیش روی دارد، اما مجذوب کرده و خواهان ادامه‌ی مطالعه‌اش می‌کند.

در فصل «پیغمبر(ص) در مکه» شرح حال کوتاهی از تولد تا زمان رسیدن به پیامبریِ رسول اکرم(ص) و سپس ماجراها و اتفاقاتی که بعد از مبعوث شدن ایشان در مکه رخ داد را قلم می‌زند. در فصل‌های بعدی با عناوین: «پیغمبر(ص) در مدینه» و « محمد(ص) فاتح مکه» به ماجراهایی می‌پردازد که پس از هجرت ایشان به مدینه اتفاق افتاده و سپس عوامل و شرایطی که منجر به فتح مکه توسط سپاه اسلام می‌شود را برشمرده و این تاریخ نویسی داستان‌وار را با قلم شیوای خود ادامه می‌دهد.

در فصل «پیام محمد (ص)»، جنبه‌های اجتماعی، اخلاقی، قوانین و مقررات اسلامی را بیان داشته و تصریح می‌کند که این دین و فرهنگ غنی چه انقلابی بین اعراب جاهلیت ایجاد کرده و اسلام را تسلیم قواعد الهی بودن می‌داند که محمد(ص) رسالت داشت تا مردم را به این تسلیم، دعوت کند.

در فصل «بیماری و مرگ» ضمن پرداختن به ماجرای بیماری‌ای که عامل مرگ پیامبر(ص)  شد؛ ماجرای حجه الوداع را پیش کشیده و غدیر خم را یادآوری می‌کند. با وجود اینکه نویسنده بر اساس مستنداتی غیر از منابع شیعی مطالبش را نگاشته اما اندیشه‌های شیعی او و اذعان به انتخاب علی (ع) به عنوان جانشین توسط پیامبر(ص)، در این بخش به‌خوبی قابل مشاهده است.

در فصل «یادگار محمد(ص)» به قرآن و سنت که یادگارهای با ارزش پیامبر(ص) هستند اشاره کرده و روزگار پس از او را جدا از اختلافی که بین مسلمانان بر سر خلافت ایجاد شده بود؛ در قالب کلمات به تصویر می‌کشد. پس از آن را  به دو تن از اصحاب آن پیام‌آور عظیم الشأن‌تحت عنوان«دو پیر» اختصاص داده که در همین‌دوران فتوحات اسلام آغاز می‌شود و این جریان را در فصل « شام و اسکندریه» بیان می‌دارد.

نویسنده در یازدهمین فصل این اثر، با عنوان «اسلام در ایران» شرایط اجتماعی و اوضاع سیاسی ایران را قبل از ورود اسلام، تشریح کرده و از آماده کردن لشکری برای حمله به ایران توسط عمر بن خطاب و چگونگی گسترش اسلام در این سرزمین، سخن به میان می‌آورد. «دوره‌ی آشوب» عنوان فصلی است که به‌خاطر اتفاقات و جنجال‌هایی که در زمان خلافت عثمان پدید آمد؛ به این نام، نامیده شده است و اتفاقات آن دوره را تشریح می‌کند. در فصل بعدی با عنوان «درباره‌ی علی» به بیان و تشریح چگونگی به خلافت رسیدن حضرت علی(ع) می‌پردازد و چنین می‌نویسد که: « با این همه وی بازگشت به سیرت رسول را بدون ذره‌ای انعطاف لازم می‌شمرد و این را برای اصلاح فسادی که طی این سال‌ها در احوال مردم رخ داده بود؛ واجب می‌دانست.» نویسنده در فصل بعدی، زمان حکومت بنی امیه را که بعد از شهادت حضرت‌علی(ع) رسماً آغاز می‌شود، با نام «آغاز حکومت‌عربی» به بررسی می‌نشیند. طی فصلی با عنوان « کارنامه یزید» از این خلیفه شوم و نفرت انگیز نام برده؛ جریان و واقعه کربلا را پیش می‌کشد. سپس در بخش «خاندان پیغمبر(ص)» به بیان خصومتی که بنی هاشم با بنی امیه داشتند؛ پرداخته و سعی در شناساندن این خاندان بزرگ به مخاطب دارد. دو فصل پایانی کتاب : « مروانیان» و « انحطاط و سقوط دولت عربی» همانطور که از نامشان پیداست؛ ماجرای روی کار آمدن عبدالملک بن مروان و سپس دلایل سقوط این دولت و حکومت را بیان می‌کند و اثر را به پایان می‌رساند؛ تا بدین وسیله نویسنده در خواست برادرش، مبنی بر نگاشتن چنین کتابی را اجابت نماید؛ هرچند دست روزگار مجال بهره بردن وی از شاهکار برادر را نداد.

برشی از متن کتاب

وجود کعبه نیز که از قدیم پرستشگاه اعراب به شمار می‌آمد؛ از اسباب عمده‌ی رونق تجارت و امنیت طرق در مکه بود و قریش که متولی این معبد بودند؛ بیش از سایر اعراب از مواهب و عواید آن بهره می‌بردند. با این همه، کعبه اختصاص به قریش نداشت و زیارت‌گاه اعراب به شمار می‌آمد. هر قبیله‌ای در آنجا بتی داشت و بالغ بر سیصد بت در این خانه بود. حتی نصاری هم آنجا بر روی ستون‌ها و دیوارها صورت مریم و عیسی و تصویر فرشتگان و داستان ابراهیم را نقش کرده بودند. در این پانتئون جاهلی، الله خدایی بزرگ به شمار می‌آمد اما نه یکتا بود و نه بی‌همتا. خدایان دیگر نیز در ردیف او بیش و کم پرستش می‌شدند. از جمله، وجود لات، منات و عزی که قریش آن‌ها را دختران خدا می‌شمردند؛ مورد پرستش خاص آن‌ها بود.

فهرست کتاب بامداد اسلام:

• یادداشت
• اعراب و مکه
• پیغمبر(ص) در مکه
• پیغمبر(ص) در مدینه
• محمد(ص) فاتح مکه
• پیام محمد(ص)
• بیماری و مرگ
• یادگار محمد(ص)
• یاران پیغمبر(ص)
• دو پیر
• شام و اسکندریه
• اسلام در ایران
• دوره‌ی آشوب
• درباره‌ی علی (ع)
• آغاز حکومت عربی
• کارنامه یزید
• خاندان پیغمبر(ص)
• مروانیان
• انحطاط و سقوط دولت عربی
• گزیده‌ی مآخذ
• نمایه

(داستان آغاز اسلام و انتشار آن تا پایان دولت اموی) نویسنده: عبدالحسین زرین کوب انتشارات: امیرکبیر