کتاب روشهای تحقیق در علوم اجتماعی (جلد اول) | ساروخانی

درباره کتاب روش های تحقیق در علوم اجتماعی« اصول و مبانی» (جلد 1) 

علوم اجتماعی، بخشی از علوم انسانی می باشد که به بعد اجتماعی انسان می پردازد. بررسی تحول حیات اجتماعی انسان در طول تاریخ، در جوامع مختلف و روابط خاصی که در تاریخ هر جامعه شکل گرفته، همچنین دگرگونی های ایجاد شده در جوامع و آثار و نتایج حاصل از زندگی دسته جمعی که نظام های اجتماعی مختلف را به وجود آورده است، موضوع علوم اجتماعی را تشکیل می دهد. با این اوصاف، موضوع علوم اجتماعی شناخت علمی پدیده های اجتماعی می باشد که در زمانی کم و بیش طولانی شکل گرفته است و حول محور انسان اجتماعی و ویژگی های آن دور می زند.

مجموعه ای دوجلدی (اصول و مبانی، بینش ها و فنون) تحت عنوان روش های تحقیق در علوم اجتماعی، جهت آشنا ساختن خوانندگان با نحوه و اصول تحقیق در علوم اجتماعی به تالیف رسیده است که کتاب حاضر جلد اول از این مجموعه می باشد و به اصول و مبانی روش های تحقیق می پردازد. کتاب حاضر شامل پنج بخش و بیست و یک فصل است که عبارتند از:

بخش نخست: شناخت، علم، روش...

1. شناخت و شیوه های آن: کسب شناخت شیوه هایی بسیار دارد که شیوه مبتنی بر حجیت یکی از آنان می باشد؛ در این صورت دانش از طریق استناد یا مراجعه به آنانی که از نظر علمی و اجتماعی تولیدکنندگان صاحب صلاحیت علم به شمار می آیند، به دست می آید...
2. علم، هدف ها و کارکرد هایش: چنانچه قرار باشد رابطه علّی، تعمیم کلی یا جهانی یابد، باید آزمایش یا تحقیق در بین نمونه های معرف صورت پذیرد، چنانچه نتیجه یکسان بود، دستیابی به قانون کلی صورت پذیر خواهد بود...
3. روش شناسی: از دیدگاهی، روش شناسی مطالعه منتظم و منطقی اصولی است که تفحص علمی را راهبری می کنند. از این دیدگاه، روش شناسی به عنوان شاخه ای از منطق و یا حتی فلسفه است...
4. انواع روش: هر تحقیق که به منظور ایجاد دگرگونی های اجتماعی مخصوصا در جهت تحقق ایدئولوژی خاص محقق صورت گیرد، با تحقیق کاربردی از طرفی و پژوهش های عملکردی از سوی دیگر، متفاوت است...

بخش دوم: عناصر اساسی تحقیق...

1. مفاهیم: در هر تحقیق، خواه ناخواه، باید مفاهیم با شاخص ها یا معرف هایی مشخص شوند. مثلا اگر تحقیق در رابطه با هوش کودکان صورت می گیرد، باید مشخص شود چه کسی باهوش است و در این تحقیق با چه معرف هایی شناخته می شود...
2. فرضیه: هنگامی که تحقیق در حد جامعه نگاری یا جامعه شناسی وصفی است و هدف در سطح ماندن و صرفا ارائه تصویر واقعیت است، فرضیه ها نیز سطحی و به تعبیر دیگر وصفی است...
3. متغیر ها: هدف شناخت علت یا عوامل پیدایی یا تغییر موضوع مورد تحقیق است و چون این عوامل تغییرپذیرند و قابل سنجش، آنان را متغیر می خوانند...
4. طرح تحقیق: زمانی که محقق موضوعی را برای تحقیق برمی گزیند، یا پیشنهادی را می پذیرد، به ارزش کار واقف است، اصولا در این برهه از تحقیق ارزش ها در کار تحقیق بسیار دخالت دارند...
5. نمونه گیری: در نمونه گیری تصادفی، هر یک از اجزاء یا عناصر جامعه آماری دارای شانس مساوی در جای یافتن در جمعیت نمونه است. بنابراین، این نوع نمونه گیری با شیوه های اتفاقی بسیار متفاوت است...

بخش سوم: روش های جمع آوری یا تنسیق اطلاعات...

1. مشاهده و انواع آن: مشاهده از مهمترین، طبیعی ترین و پرکاربرد ترین شیوه ها و ابزار تحقیق است. در همه دانش ها جای دارد، اما در دانش انسان از اهمیتی خاص برخوردار است... فصل های بعدی نیز عبارتند از:
2. مصاحبه و انواع آن... 3. روش های اسنادی... 4. تحلیل محتوی... 5. روش های موردی... 6. تک نگاری... بخش چهارم: سنجش و اندازه گیری... 1. مقیاس ها... 2. طیف ها... بخش پنجم: پردازش و تحلیل داده ها... 1. کدگذاری... 2. جدول سازی... 3. فنون ترسیمی... 4. تبیین و نظریه سازی... مجموعه "روش های تحقیق در علوم اجتماعی"، سعی نموده است تا مباحثی نسبتا وسیع ارائه دهد؛ جلد نخست آن برای دانشجویان دوره کارشناسی و جلد دوم آن برای دوره های کارشناسی ارشد و دکتری مناسب می باشد.

فهرست

بخش نخست: شناخت، علم، روش  1. شناخت و شیوه های آن 2. علم، هدف ها و کارکرد هایش 3. روش شناسی 4. انواع روش

بخش دوم: عناصر اساسی تحقیق 1. مفاهیم 2. فرضیه ها 3. متغیر ها 4. طرح تحقیق 5. نمونه گیری

 بخش سوم: روش های جمع آوری یا تنسیق اطلاعات  1. مشاهده و انواع آن 2. مصاحبه و انواع آن 3. روش های اسنادی 4. تحلیل محتوی 5. روش های موردی 6. تک نگاری

 بخش چهارم: سنجش و اندازه گیری  1. مقیاس ها 2. طیف ها  

بخش پنجم: پردازش و تحلیل داده ها  1. کدگذاری 2. جدول سازی 3. فنون ترسیمی 4. تبیین و نظریه سازی

(اصول و مبانی) مولف: دکتر باقر ساروخانی انتشارات: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی