کتاب بابک خرم دین دلاور آذربایجان - سعید نفیسی

کتاب بابک خرّم‌دین دلاور آذربایجان، اثر استاد سعید نفیسی می‌باشد که توسط انتشارات اساطیر به چاپ رسیده است.

تاریخ همواره پر از شرح دلاورمردی‌های کسانی است که به پاس داشت اهداف بزرگ، از جان و مال خود گذشتند تا آرمان‌ها و اهدافشان را متجلی سازند و در این راه قهرمانانه هراس و ترس را از خود دور ساخته، تنها به هدف می‌اندیشیدند. در سرزمین قهرمان‌پرور ایران، شرح این از خودگذشتگی‌ها کم نبوده و مردان مرد زیادی در پاسداری از تمامیت ارضی آن کمر همت بسته و کارستان‌هایی به وسعت یک تاریخ از خود به یادگار نهاده‌اند تا آیندگان با آگاهی از آن‌ها به حفظ مقدسات میهن‌شان، تشویق شوند. شرح قهرمانی‌های کوروش بزرگ، سورنای جنگ‌جو، آرش کمان‌گیر، آریو برزن و... همگی باعث ایجاد افتخار در وجود هر ایرانی وطن‌پرست می‌شود که در این میان جان‌فشانی‌های بابک که او را بابک خرّم‌دین هم می‌گویند؛ مثال‌زدنی است. اقدامات بیست‌ساله‌ی او در برابر حمله‌ی تازیان و تعصب و غیرتی که دراین راه از خود به خرج داد؛ باید برای نسل‌های بعد از او بازگو شود تا همگان بدانند که در راه حفظ این مرز و بوم چه خون‌ها ریخته شده و چه بزرگانی جان فدا کرده‌اند. او و هم‌سنگرانش که از آذربایجان برخاسته بودند؛ جنبشی را ترتیب دادند که گوشه گوشه‌ی ایران را در بر گرفت و ایرانیان زیادی را با خود همراه کرد تا به جهان نشان دهند، غیرت ایرانی از حمله‌ی دشمن ولو با نیروهای بی‌شمار نمی‌هراسد و تا سر حدّ مرگ برای دستیابی به آرمان‌هایش می‌جنگد. بیان این دلاورمردی‌ها و قهرمانی‌ها، همراه با شرح حال این بزرگ مرد ایرانی، جنبشی که توسط او آغاز شد و جنگ‌های پرشمار و مفصلی که با عباسیان نمود تا واقعه‌ی اسارت و قتلش و پایان کار خرم‌دینان در کتاب «بابک خرّم‌دین، دلاور آذربایجان» به قلم شیوا و رسای استاد نفیسی، این بزرگ‌مرد ادیب و پژوهش‌گر معاصر تشریح گشته است. نویسنده هدف از نگارش این اثر را چنین بیان می‌دارد که: «در میان این گروه مردان بزرگ، بابک خرم‌دین از حیث مردانگی‌های بسیار و دلاوری‌های شگفت و سرسختی و پایداری و استواری مردانه‌ی خویش، جایگاه بلندی دارد و تنها کسانی که می‌توانند تا اندازه‌ای با وی برابری کنند، مقنع و مازیارند. بدبختانه جزئیات زندگی این مرد بسیار بزرگ در پس پرده‌ی تعصب و خودخواهی و خویشتن‌بینی مورخان از ما پنهان مانده و این کتاب برای آن است که آنچه تا این روزگاران به ما رسیده است؛ در جایی گرد آمده بماند تا در روزهای حاجت، ایرانیان را به کار آید و اگر خدای ناکرده روزی ایران را باز چنین دشواری‌ها پیش آمد؛ سرمشقی و راهنمایی برای از نو پروردن چون بابک کسی در میان باشد».

برشی از متن کتاب

ابن العبری در مختصرالدول می‌نویسد: شماره‌ی پیروان بابک به جز پیادگان، بیست هزار بود و پیروانش هیچ زن و مرد و جوان و کودکی از مسلمانان نمی‌یافتند؛ مگر آنکه پاره پاره کنند و بکشند و شماره‌ی کسانی که به دستشان کشته شدند به دویست و پنجاه و پنج هزار و پانصد تن رسید. عوفی در جوامع‌الحکایات می‌گوید: «در تاریخ مقدسی آورده است که حساب کردند کشتگان او را با هزار بار هزار (یک میلیون) مسلمان را کشته بود». ابومنصور بغدادی در کتاب الفرق بین الفرق می‌نویسد: شماره‌ی پیروان بابک از مردم آذربایجان و دیلمانی که بدو پیوسته بودند به سیصد هزار تن می‌رسد. نظام‌الملک طوسی در سیاست‌نامه می‌گوید: «از جلادان او یک جلادگرفتار آمده بود؛ از او پرسیدند که: تو چند کس کشته‌ای؟ گفت: او را جلادان بسیار بوده‌اند؛ اما آنچه من کشته‌ام سی و شش هزار مسلمان است، بیرون از جلادان دیگر و آنچه در حرب‌ها کشته‌اند». حمدالله مستوفی در تاریخ گزیده و قاضی احمد غفاری در نگارستان نوشته‌اند که این جلاد گفت: ما ده تن بودیم و آنچه به دست من کشته شد، بیست هزار کس بوده‌اند. مؤلف روضه‌الصفا نیز همین نکته را آورده و در پایان آن گوید: «و در بعضی روایات وارد شده والعهده علی‌الراوی که عدد مقتولان بابک در معارک و غیر آن به هزار هزار (یک میلیون) رسید». آغاز ظهور دین خرمیان معلوم نیست و مورخان را درباره‌ی آن که این کیش را بابک رواج داده یا پیش از آن هم بوده است و وی بدان گرویده؛ اختلاف است. اما چیزی که در این میان تقریباً مسلم می‌شود این است که پیش از بابک این دین در میان بوده و بابک در ترویج آن کوشیده و آن را به منتهای شکوه و نیروی خود رسانیده است. نخستین بار که نامی از خرّمیان در تاریخ پیدا می‌شود در سال 162 هجری است که به گفته‌ی نظام‌الملک د سیاست‌نامه «در ایام خلیفه مهدی باطنیان گرگان که ایشان را سرخ علمان خوانند با خرم‌دینان دست یکی کردند و گفتند ابومسلم زنده است؛ ما ملک بستانیم و پسر او ابوالغرا را مقدم خویش کردند و تا ری آمدند و حلال و حرام را یکی کردند و زنان را مباح کردند و مهدی نامه نبشت به اطراف به عمرو‌بن العلاء که والی طبرستان بود: دست یکی کنید و به حرب ایشان روید؛ برفتند و آن جمع پراکنده شدند». و بار دوم در زمانی که هارون‌الرشیددر خراسان بود (یعنی از سال 192 تا 193) «باردیگر خرم‌دینان خروج کردند، از ناحیت اصفهان».

فهرست

سخن ناشر جنبش‌های ایرانیان بابک خرمی جنبش بابک آغاز کار خرم‌دینان پایان کار خرم‌دینان خرم‌دینان جاویدان پسر شهرک سرزمین خرم‌دینان بابک و سرزمین وی کامروایی بابک زد و خوردهای بابک آغاز جنگ‌های بابک جنگ‌های 204- 211 جنگ‌های سال 212 جنگ‌های سال 214 جنگ‌های سال 217 و 218 جنگ‌های سال 219 جنگ‌های سال 220 جنگ‌های زمن معتصم جنگ‌های بابک با افشین جنگ‌های سال 221 جنگ‌های سال 222 سرانجام بابک در آذربایجان سبب گرفتاری و کشته شدن بابک سهل پسر سنباط بازپسین روزهای زندگی بابک سرانجام خرم‌دینان خاندان بابک بابک خرم‌دین در دیده خاور شناسان قفقازیات وضع عمومی ارتقای سهل جانشینان سهل عیسی بن اصطیفانوس مرزبان بن محمد بن مسافر علی بن جعفر وزیر قسمت‌های کتاب المسالک و الممالک ابن حوقل درباره ارمنستان و قفقاز شرح و تفسیر نتیجه تکمله مهم‌ترین مراجع درباره بابک و خرم‌دینان سعید نفیسی و بررسی نهضت خرم‌دینان نمایه نام‌های کسان اقوام، خاندان‌ها، گروه‌ها نام جای‌ها ادیان، فرق، نحله‌ها اصطلاحات خوردنی‌ها جانوران کتاب و مقاله به فارسی و عربی نام‌های فرنگی کتاب و مقاله به زبان‌های اروپایی

تالیف: سعید نفیسی به اهتمام: عبدالکریم جربزه دار انتشارات: اساطیر