کتاب نظریه های جامعه شناسی - توسلی

کتاب نظریه های جامعه شناسی تألیف دکتر غلامعباس توسلی توسط انتشارات سمت به چاپ رسیده است.

جامعه شناسی علمی است که حتی در تجربی ترین شکل خود نیز با نظریه سر و کار دارد. اگر چه تقریباً همه ی جامعه شناسان در این باره اتفاق نظر دارند؛ هر یک از مکاتب جامعه شناسی درباره ی معنای نظریه، رابطه آن با واقعیت و چگونگی کاربرد و آزمون آن، تعریف خاصی ارائه می دهند.

کتاب حاضر حاصل پژوهش، کنکاش، تدریس و مطالعه ی چندین ساله در متون جامعه شناسی و آثار مختلف می باشد که از دوازده فصل تشکیل شده و هر فصل از آن به چند بخش عمده تقسیم گردیده  است: در بخش اول مفاهیم، نظریه ها و اصول هر مکتب  و در بخش های دیگر معرفی آثار و آراء صاحب نظران به نام آن مکتب مطرح می شود. در پایان هر فصل، «مفاهیم کلیدی»، «پرسش ها»، «یادداشت ها» و «فهرست منابع و مآخذ» ارائه گردیده است. طرح مذکور تقریباً در تمامی فصل ها رعایت شده، به این امید که درک مطالب و فراگیری آن را تسهیل کند.

کتاب "نظریه های جامعه شناسی" مشتمل بر دوازده فصل می باشد که عناوین اصلی آن به ترتیب زیر می باشند:

1. کلیات 2. مثبت گرایی 3. نطور گرایی 4. ساخت گرایی 5. کارکرد گرایی 6. کنش متقابل نمادی 7. پدیدارشناسی و جامعه شناسی پدیدار شناختی 8. نظریه مبادله 9. روش شناسی مردمی : جامعه شناسی زندگی روزمره و معرفت عامیانه 10. دیدگاههای مکتب فرانکفورت 11. کارکردگرایی نو 12. فرانظریه پردازی در نظریه های جامعه شناسی معاصر

فهرست

فصل اول : کلیات تعریف نظریه کاربرد نظریه فایده نظریه رابطه فرظیه و قانون مفروضات زمینه ای و مفروضات مسام پیوستگی مکاتب و نظریه ها طبقه بندی نظریه ها و مکاتب جامعه شناسی الف ) طبقه بندی برحسب کشورها ب ) نامگذاری برحسب رشته علمی پیوسته به جامعه شناسی ج ) طبقه بندی براساس گرایشهای علمی و شقوق فرعی آن مفاهیم کلیدی پرسشها یادداشتها منابع برای مطالعه بیشتر فصل دوم : مثبت گرایی مقدمه بخش اول : اصول و مبانی 1 - مفهوم مثبت گرایی 2 - منشا و تکوین مثبت گرایی 3 - جنبه های مختلف مثبت گرایی 4 - شاخه های مثبت گرایی مثبت گرایی اجتماعی مثبت گرایی تکاملی مثبت گرایی منطقی بخش دوم : ارای صاحب نظران معروف جامعه شناسی اثباتی اگوست کنت قانون حالات سه گانه طرز بررسی و ارزیابی این قانون مبنای جامعه شناسی کنت مبنای جامعه شناسی امیل دور کیم گستره تفکر دور کیم روان شناسی دور کیم نقد و نظر نتیجه گیری مفاهیم کلیدی پرسشها یادداشتها منابع برای مطالعه بیشتر فصل سوم :نطور گرایی مقدمه بخش اول : زمینه پیمایش و توسعه نطور گرایی مطالعه تاریخی خاستگاه نطورگرایی در جامعه شناسی الف ) توسعه دانشهای جدید و علم گرایی قرن نوزدهم ب ) فلسفه تاریخ ج ) نظریه تکاملیون در زیست شناسی ه ) علم تاریخ بخش دوم : برخی نظریه ها و دیدگاههای نطور گرا در جامعه شناسی ابن خلدون مردم شناسان نطورگرا مورگان ادوارد تایلور فریزر اسپنسر داروینیسم اجتماعی والتر باگست لودویک گمپلویچ ناویکو کارل ماکس مکتب نطورگرایی در امریکا ( انتقال داروینیسم اجتماعی به امریکا ) سایر نطورگرایان راتزن هوفر آشیل لوریا بنیامین کید آدلف کست بخش سوم : نطور گرایی نوین نقد و نظر مفاهیم کلیدی پرسشها یادداشتها منابع برای مطالعه بیشتر فصل چهارم : ساخت گرایی مقدمه بخش اول : اصول و مبانی تاریخچه ساخت گرایی معنی ساخت راد کلیفت براون دورکیم و موس روانکاوی فروید ساخت و ناخودآگاه مفاهیم و اصول ساخت گرایی انتزاع منطقی و تجربی رابطه ساخت با مفاهیم نوع ؛ انگاره و الگو الگو چیست ؟ انواع الگوها رابطه ساخت و فرهنگ ساخت و سازمان مبانی ساخت گرایی در دوره جدید اصول اساسی زبان شناسی ساختی واج کاربردهای مدل ریاضی تقابلهای دوتایی بخش دوم : بررسی آرای صاحب نظران بررسی کاربرد مفهوم ساخت در آثار لوی اشتراوس ساخت خویشاوندی کاربرد ساخت در آثار دیگران رولان بارتز مارکسیسم ساختاری ساخت و دیالکتیک لویی آلتوسر نیکوس پولانزاس حوزه ساخت گرایی امریکایی تالکوت پارسونز تعمیم نظریه کنش نظام اجتماعی تفکیک نظامهای کنشی کنش متقابل اجتماعی ساخت و نهاد نهاد و نهادی شدن صفه بندی نهادها خصوصیات کلی ساخت گرایان نقد ساخت گرایی مفاهیم کلیدی پرسشها یادداشتها منابع برای مطالعه بیشتر فصل پنجم : کارکرد گرایی مقدمه الگوی کارکردی تعریف فونکسیون مفهوم کارکرد حدود و مرز یک نظام کلیت نظام و نحوه نطور آن اصول موضوعه کارکرد گرایی کارکردهای آشکار و پنهان تفکیک میان کارکرد ؛ علت و انگیزه نیاز افراد و نیاز نظام کارکردهای ضروری برای حداقل انسجام اجتماعی تعادل تبیین کارکردی چه نوع تبیینی است ؟ کارکرد گرایی و نظام ارزشی کارکرد گرایی و ایدوئولوژی بررسی آراء صاحب نظران 1 - رابرت مرتن 2 - تالکوت پارسونز تبیین نهادها نقد و نظر مفاهیم کلیدی پرسشها یادداشتها منابع برای مطالعه بیشتر فصل ششم : کنش متقابل نمادی مقدمه تفوت میان رفتار و عمل بخش اول : خطوط کلی مکتب رفتارگرایی و عمل گرایی الف ) رفتارگرایی ب ) عمل گرایی مسئله جسم و ذهن فرد و جامعه خطوط اصلی دیدگاه کنش متقابل نمادی الف ) خود ب ) فرایند معنی سازی ج ) عرصه یا زمینه اجتماعی د ) نقش ارتباطات نمادی ه ) سازمان اجتماعی و جامعه روشهای تحقیق در دیگاه کنش متقابل نمادی منطق رفتارگرایی طبیعت گرا الف ) کنش پیوسته ؛ واحد تحلیل ب ) جمع آوری نمونه های رفتاری ج ) الگو - نمونه ها د ) روشهای انتخاب نمونه بخش دوم : بررسی پاره ای از دیدگاه صاحب نظران چارزهرتن کولی 1 - ذهن 2 - خود 3 - فرد و نهاد جورج هربرت مید مفهوم نقش و تاثیر آن در روانشناسی شخصیت معانی مختلف نقش کاربرد نقش در تکوین شخصیت استفاده از مفهوم نقش در پذیرش عقاید تازه انتقال نقش به ناخودآگاه جمعی کاربرد روان درمانی نظرات هربرت بلومر 1 - ماهیت کنش متقابل اجتماعی 2 - ماهیت اشیاء 3 - متدولوژی برخی رهاوردهای کنش متقابل نمادی نقد و نظر مفاهیم کلیدی پرسشها یادداشتها منابع برای مطالعه بیشتر فصل هفتم : پدیدارشناسی و جامعه شناسی پدیدار شناختی مقدمه ضدیت یا علم گرایی شهود ماهیات تعلیق وجود و بحث در ماهیت وجهه نظرهای طبیعی مفاهیم اساسی پدیدار شناسی متعالی 1 - مفهوم آگاهی با وجدان 2 - نیت دار بودن یا جنبه ارادی آگاهی انسان 3 - نگرش طبیعی 4 - مفهوم جهان زندگی 5 - ذهن مشترک یا میان ذهنیت 6 - جهان فرهنگی جامعه شناسی پدیدار شناسانه آلفرد شوتز ساخت اجتماعی و جبر دانش ؛ معرفت و جامعه شناسی تجربی سایر جامعه شناسان مکتب پدیدار شناسی انواع جامعه شناسی نقد و نظر درباره امکان یک جامعه شناسی پدیدارشناسانه روشن نتیجه مفاهیم کلیدی پرسشها یادداشتها منابع برای مطالعه بیشتر فصل هشتم : نظریه مبادله مقدمه هومنز و نظریه مبادله قضایای عام قضیه موفقیت قضیه انگیزه قضیه ارزش ( تشویق و تنبیه ) قضیه محرومیت و اشباع هزینه و سود قضیه پرخاش ( تجاوز ) تایید جمع بندی قضایا با نظامی از قضایا تاریخ گرایی مستتر در این قضلیا قضیه عقلانیت دیدگاه هومنز درباره گروه تعمیم نظریه مبادله به سطح نهادها ساخت و سازمان اجتماعی : ساخت خرد و ساخت کلان همنوایی با گروه نظریه جان تیبو و هارولد کلی نظریه مبادله پیتر بلاو ارزشها ؛ هنجارها و منافع در مبادله اجتماعی قدرت و تمایز آن مشروعیت قدرت ناموزونی شناختی نتیجه گیری : هومنز و بلاو نقد و نظر پرسشها یادداشتها منابع برای مطالعه بیشتر فصل نهم : روش شناسی مردمی : جامعه شناسی زندگی روزمره و معرفت عامیانه مقدمه روش شناسی مردمی و پدیدارشناسی روش شناسی مردمی به عنوان موضوع و روش جستجوی ریشه های روش شناسی مردمی در پدیدارشناسی هدفهای زندگی روزمره و طرحهای روش شناسان مردمی رهیافتهای زندگی روزمره این نیز بگذرد ! روش شناسی مردمی و بررسی مطالعه زبان شیوه های پژوهش در روش شناسی مردمی الف ) روش شناسی مردمی و جامعه شناسی عینی ب ) یکتا بودن موقعیت ج ) زمینه ها و روشهای خاص مطالعه در روش شناسی مردمی نقد و ارزیابی روش شناسی مردمی مفاهیم کلیدی پرسشها یادداشتها منابع برای مطالعه بیشتر فصل دهم : دیدگاههای مکتب فرانکفورت تاریخچه پیدایش و تحولات مرحله اول : 1923-1933 مرحله دوم : 1933-1950 مرحله سوم : 1950-1970 مرحله چهارم : از 1970 به بعد پیش فرضهای مکتب انتقادی برخی نکات عمده مکتب فرانکفورت زیربنای روش شناختی روش دیالکتیک یادداشتها منابع برای مطالعه بیشتر فصل یازدهم : کارکردگرایی نو زمینه های پیدایش کارکردگرایی نو برخی اصول و ویژگیهای کارکردگرایی نو انتقادات ارزیابی جنبش نو کارکردگرایی در جامعه شناسی پایان تحلیل کارکردی مرتون نتیجه گیری یادداشت تاریخی : تحلیل معنا در مقولات Agil یادداشتها منابع برای مطالعه بیشتر فصل دوازدهم : فرانظریه پردازی در نظریه های جامعه شناسی معاصر تحلیلهای فراجامعه شناسی تاثیر اندیشه ورزی داخلی تاثیرات عقلانیت خارجی تاثیر اجتماعی داخلی تاثیر شرایط خارجی فرانظریه به عنوان یک فعالیت بازتابانه منابع برای مطالعه بیشتر واژه نامه ها    

برشی از متن کتاب

مبنای جامعه شناسی کنت به عقیده اگوست کنت وقوع قضایای تاریخی با مراحل مختلف زندگی اجتماعی مرتبط است و نظریاتی را که از دلایل و شواهد تاریخی استنباط می شود، باید با قوانین کلی طبیعی بشری سنجید و تطبیق نمود، زیرا جریان تحول سیاسی جامعه قانون معینی دارد و با به دست آوردن آن قانون است که می توان مطالعه تاریخ را به علم سیاست بدل ساخت و وقایع تاریخی را تحت نظم در آورد. موضوع جامعه شناسی مانند هر علم دیگر از امور ایستا و امور پویا تشکیل یافته است که هر دو جنبه به یکدیگر مربوط اند. در واقع ترقی بسته به نظم و نظم بسته به ترقی است. جامعه شناسی ایستا از سه عنصر اصلی تشکیل شده است: فرد خانواده وجامعه مدنی. حقیقت این است که در نهاد بشر دو تمایل وجود دارد: حس خودخواهی و حس نوع دوستی که هر دو از عوامل نیرومند فطرت بشری است: نخستین اثر حس نوع دوستی تمایل قلبی فرد به تشکیل خانواده است که یک اجتماع کوچک بشری را تشکیل می دهد و بنیان جامعه مدنی است. دراین اجتماع کوچک انسانی تمرین همکاری و همیاری صورت می گیرد و انسان برای زندگی اجتماعی آماده می گردد. به این امر باید لزوم تقسیم کار را نیز افزود. وسعت و گسترش جامعه بشری به تدریج به تشکیل دولت منجر شد و این فرایند که نیروی عقل نیز به آن منضم گشته بود، سرانجام به نوع دوستی و تضمین بقای جامعه بشری انجامید. دیگر اینکه امور مختلف در جامعه بشری با یکدیگر ارتباط دارند. افکار، اخلاق، آداب، قوانین و نهادها همگی بر یکدیگر تاثیر می گذارند و تحولات آنها در ارتباط با یکدیگر صورت می گیرد. اما درمورد جامعه شناسی پویا باید یادآور شویم که منظور اگوست کنت همان مراحل سه گانه ترقی فکر بشر یعنی مراحل ربانی، فلسفی و تحققی است که درباره ی کل بشریت صادق است.      

• نویسنده: دکتر غلامعباس توسلی
• انتشارات: سمت