کتاب نظام اقتصادی اسلام - میرمعزی

کتاب نظام اقتصادی اسلام اثر حسین میرمعزی توسط انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه ی اسلامی به چاپ رسیده است.

نظام، به مجموعه ای از عناصر منظم گفته می شود که جهت رسیدن به یک هدف مشخص، به صورت هماهنگ با یک دیگر فعالیت می کنند. بنابراین، نظام اقتصادی نیز، عبارت است از مجموعه ی مرتبط و منظم عناصر در یک جامعه که به ‌منظور کسب بیش ترین سود دهی، موفقیت و پیشرفت در زمینه های تولید، توزیع و مصرف به فعالیت می‌ پردازد؛ این نظام، از نهادهای اجتماعی و حقوقی هماهنگ تشکیل می گردد که موجب برقراری تعادل و ترقی در اقتصاد جامعه می شود. به طور کلی، نظام اقتصادی یکی از مهم ترین ارکان بنیان اقتصادی هر کشوری است که نقش بسزایی را در سطح فرهنگ، معیشت و پیشرفت جوامع ایفا می ‌کند. پدیده ‌هایی از قبیل فقر، ثروت، عدالت و بی‌عدالتی و ایجاد انگیزه ی فردی یا عدم وجود آن، همگی تحت تاثیر نظام اقتصادی بوده و در چهارچوب آن به‌ وجود می‌ آیند. امروزه بحث های ضد و نقیضی در رابطه با وجود ماهیت و ساختار اقتصادی در اسلام صورت گرفته که بعضی با قاطعیت آن را تایید کرده و برخی دیگر نیز معتقد هستند که اقتصاد اسلامی به هیچ وجه وجود نداشته و دین اسلام فقط اهداف و ارزش های کلی زندگی را تعیین کرده است. در همین راستا، ابتدا مولف تعاریف و مفهوم مرتبط با نظام و هم چنین نظام اقتصادی را به طور کامل تشریح کرده و سپس با بهره گیری از گفتاری ساده و روان، دلایل خویش، جهت اثبات وجود نظام اقتصادی در دین اسلام را نام برده و در ادامه به تفسیر و تحلیل هر یک از آن ها می پردازد. کلیه ی مطالب مذکور در 4 بخش و زیر فصل های مربوط به هر یک، تحت عناوین زیر گنجانده شده است:

فصل مقدماتی: مفهوم ها وکلیات 1. مبانی بینشی نظام اقتصادی: فصل اول: معرفت شناسی، فصل دوم: خداشناسی(رابطه خداوند با جهان، طبیعت و انسان)، فصل سوم: جهان شناسی، فصل چهارم: انسان شناسی، فصل پنجم: جامعه شناسی در نگرش اسلامی 2. هدف های کلان نظام اقتصادی اسلام: فصل اول: مفهوم سعادت و هدف غایی نظام اقتصادی اسلام، فصل دوم: هدف های میانی نظام اقتصادی اسلام، فصل سوم: هدف های عملیاتی نظام اقتصادی اسلام، فصل چهارم: ارتباط هدف ها و مقایسه آن با هدف های نظام سرمایه داری 3. اصول راهبردی: فصل اول: حاکمیت مصالح فرد و جامعه در حوزه اقتصاد، فصل دوم: آزادی ها و مسئولیت های اقتصادی مردم، فصل سوم: دولت در نظام اقتصادی اسلام، فصل چهارم: مالکیت مختلط، فصل پنجم: توزیع ثروت ها و درآمدها در نظام اقتصادی اسلام، فصل ششم: تحریم ربا(بهره)، فصل هفتم: رقابت و تعاون 4. اخلاق اقتصادی و کارکرد آن در نظام اقتصادی اسلام: فصل اول: مفهوم ها و کلیات، فصل دوم: اخلاق اقتصادی اسلام، فصل سوم: کارکرد اخلاق اقتصادی در نظام اقتصادی اسلام و فصل پایانی: مقایسه ی نتیجه ها

 

فهرست

پیش گفتار مقدمه فصل مقدماتی: مفهوم ها وکلیات تعریف نظام انواع نظام ها تعریف نظام اقتصادی دو نگرش به نظام اقتصادی روش های مطالعه ی نظام های اقتصادی

• روش برسی تاریخی
• روش برسی عملکردی
• روش برسی تحلیلی

رابطه ی نظام اقتصادی با سایر مقولات اقتصادی رابطه ی نظام اقتصادی، حقوق و اخلاق رابطه ی نظام اقتصادی و علم اقتصاد نظام اقتصادی اسلام یک. مفهوم الگو در تعریف نظام اقتصادی اسلام دو. الگوهای رفتاری و الگوهای روابط سه. شرکت کنندگان در نظام اقتصادی چهار. منابع پنج. مبانی بینشی شش. هدف ها هفت. اصول راهبردی دو ویژگی اساسی نظام اقتصادی اسلام یک. نظام اقتصادی اسلام نظامی دستوری دو. نظامی مبتنی بر مبانی بینشی اسلامی روش کشف نظام اقتصادی اسلام

1. منابع کشف نظام اقتصادی اسلام
2. عناصر نظام اقتصادی اسلام
3. روش استنباط مبانی بینشی، اصول راهبردی و هدف های نظام اقتصادی

بخش اول: مبانی بینشی نظام اقتصادی مقدمه فصل اول: معرفت شناسی

1. انواع واقعیت
2. انواع شناخت
3. مفهوم های ارزشی
4. ابزار شناخت
5. منابع شناخت
6. ارزش شناخت

فصل دوم: خداشناسی(رابطه ی خداوند با جهان، طبیعت و انسان) الف) رابطه ی خداوند با جهان هستی

1. خالق
2. محیی
3. مالک
4. ملک
5. رب
6. حافظ
7. مراقب
8. محیط
9. قیوم
10. فعال ما یشاء
11. هادی (تکوینی)
12. عادل

آفرینش موزون جهان هستی افاضه ی وجود بر اساس قابلیت ها عدالت در جزا و پاداش ب) رابطه ی خداوند با انسان ها

1. ولی
2. هادی (تشریعی)
3. رزاق
4. رحمان و رحیم

5.. غفار و تواب

6. شاکر
7. وکیل
8. نصیر
9. شهید
10. سریع الحساب و العقاب

تفوات خداشناسی در اسلام و لیبرالیزم فصل سوم: جهان شناسی الف) هدف داری ب) حرکت به سوی خداوند ج) اختصاص به انسان د) برخورداری از خزائن علمی ه) محل آزمایش و) برخورداری از نظام متقن علی و معلولی تفاوت جهان شناسی از دیدگاه اسلام و سرمایه داری فصل چهارم: انسان شناسی الف) هدف آفرینش انسان ب) دو بعدی بودن انسان ج) مختار بودن انسان د) ارزش های اخلاقی انسان ه) خلیفه بودن انسان تفاوت انسان شناسی از دیدگاه اسلام و سرمایه داری فصل پنجم: جامعه شناسی در نگرش اسلامی الف) فرد و جامعه از دیدگاه قرآن ب) سنت های الهی حاکم بر جوامع انسانی

1. سنت نیک بختی و بدبختی جوامع
2. تقوا، سبب نزول برکات الهی
3. شکر، سبب فزونی نعمت ها
4. عدل، سبب افزایش برکات

تفاوت نگرش اسلام و لیبرالیزم خاتمه ضمیمه بخش اول: مبانی معرفت شناختی از دیدگاه اسلامی اثبات واقعیت انواع واقعیت امکان شناخت انواع شناخت ابزار شناخت حس عقل قلب منابع شناخت ارزش شناخت معیار بازشناسی شناخت های حصولی ارزشیابی قضایای اخلاقی و حقوقی معیار بازشناسی علوم حضوری مناشی خطا در علوم حضوری تفسیر ناصحیح از علم حضوری خلط مثال متصل با مثال منفصل راه های پی بردن به خطا در علم حضوری

1. ارجاع شهود مشوب به خطا به شهود معصوم
2. توزین مشهود مشوب به خطا با اصول برهانی حکمت متعالیه و عرفان نظری

بخش دوم: هدف های کلان نظام اقتصادی اسلام مقدمه فصل اول: مفهوم سعادت و هدف غایی نظام اقتصادی اسلام سعادت فرد تحلیل لذت و سعادت سعادت جامعه زندگی گوارا فصل دوم: هدف های میانی نظام اقتصادی اسلام الف) عدالت اقتصادی اهمیت عدالت اجتماعی مفهوم عدالت اقتصادی مولفه های عدالت اقتصادی ب) امنیت اقتصادی

1. مفهوم امنیت و امنیت اقتصادی
2. ابعاد امنیت و امنیت اقتصادی

ج) بارور کردن استعدادهای طبیعت برای پیشرفت زندگی بشر فصل سوم: هدف های عملیاتی نظام اقتصادی اسلام وضعیت مطلوب متغیرهای کلان در اقتصاد متعارف وضعیت مطلوب متغیرهای کلان از دیدگاه اسلامی هدف های عملیاتی متناسب با عدالت اقتصادی هدف های عملیاتی متناسب با امنیت اقتصادی هدف های عملیاتی متناسب با امنیت اقتصادی داخلی هدف های عملیاتی متناسب با امنیت اقتصادی خارجی فصل چهارم: ارتباط هدف ها و مقایسه آن با هدف های نظام سرمایه داری هدف های اقتصادی و معنوی نظام اقتصادی اسلام هدف های نظام اقتصادی و هدف های سایر نظام های اسلامی تفاوت هدف های میانی نظام اقتصادی اسلام و سرمایه داری

1. تفوت در هدف غایی
2. تفاوت در هدف های غیر اقتصادی
3. تفاوت در مفهوم سعادت و رفاه مادی فرد
4. تفاوت در اهمیت عدالت در مقابل رشد

بخش سوم: اصول راهبردی مقدمه فصل اول: حاکمیت مصالح فرد و جامعه در حوزه اقتصاد مفهوم مصلحت مصلحت فرد تعریف نیاز و رابطه ی آن با مصلحت مصلحت جامعه نقش مصلحت در تنظیم رفتارها و روابط مردم نقش مصلحت در تنظیم روابط حکومت با مردم تزاحم احکام و مصالح

1. تزاحم احکام
2. تزاحم بین مصالح نظام
3. تزاحم احکام و مصالح

1-3. تزاحم بین مصالح نظام و احکام تکلیفی الزامی 2-3. تزاحم بین مصالح نظام و احکام تکلیفی غیر الزامی حکم حکومتی و مصلحت فصل دوم: آزادی ها و مسئولیت های اقتصادی مردم مفهوم آزادی از دیدگاه اسلام آزادی برای که؟ آزادی از چه؟ آزادی برای چه؟ قلمرو آزادی الف) قلمرو آزادی در نگاه هنجاری (دیدگاه اسلام) فلسفه ی آزادی در اسلام قلمرو آزادی های اقتصادی مردم نسبت آزادی با مسئولیت مسئولیت های اقتصادی مردم رعایت قوانین حکومتی اسلام کمک به تحقق هدف های نظام اقتصادی اسلام مسئولیت مردم نسبت به اموال خود مسئولیت مردم نسبت به اموال یک دیگر احترام مال مسلم برای دولت کمک به رفع فقر پرداخت حقوقی که به مال تعلق می گیرد مسئولیت آباد نمودن زمین فصل سوم: دولت در نظام اقتصادی اسلام جایگاه دولت در نظام اقتصادی اسلام (دولت مصالح) استدلال بر جایگاه دولت

1. فلسفه ی احکام و قوانین اسلام: تحقق مصلحت
2. اصل اولی: عدم ولایت

مبنای «انسان شناختی» اصل عدم ولایت

1. آزادی فطری
2. خلافت مطلق الهی انسان

تقریر فقهی اصل عدم ولایت

3. اصل ولایت دولت در محدوده ی مصالح

نتیجه: ولایت در محدوده ی مصالح نقش دولت و مردم در تحقق مصالح جامعه وظایف دولت اسلامی (تحلیل عقلی بر اساس مصلحت)

1. ارائه ی طرح عملی نظام اقتصادی اسلام
2. وضع قوانین و آیین نامه های اجرایی
3. سیاست گذاری
4. برنامه ریزی
5. اجرای قوانین و سیاست ها و برنامه ها
6. نظارت بر حسن اجرا و مجازات متخلفان
7. تصدی

اندازه ی دولت اسلامی منابع مالی دولت

1. انفال
2. خمس
3. زکات
4. جزیه
5. خراج
6. مالیات های حکومتی
7. سایر درآمدها

ویژگی های ساختار درآمدهای دولت اختیارات دولت اسلامی اول. گرفتن انواع مالیات دوم. اداره ی انفال و مشترکات سوم. تعیین مرزهای مالکیت دولتی و خصوصی

1. محدود یا ممنوع ساختن اسباب تملک
2. کنترل بازار
3. گرفتن مالیات های جدید

فصل چهارم: مالکیت مختلط تعریف مالکیت (لغت، فلسفه و حقوق) ویژگی های مالکیت فلسفه ی مالکیت اقسام مالکیت

1. مالکیت خصوصی، هدف ها، اسباب و حدود

دلایل پذیرش مالکیت خصوصی در اسلام اسباب مالکیت خصوصی حدود مالکیت خصوصی الف) حدود شرعی

1. حدود مالک
2. حدود ملک
3. حدود اسباب تملک
4. حدود آثار تملک
5. واجباتی که بر عهده ی مالک است

ب) حدود حکومتی فلسفه ی حدود مالکیت خصوصی

1. رعایت مصالح مالک
2. رعایت مصالح فرد یا افراد دیگر

ی) حرمت کم فروشی م) وجوب رعایت مصالح نظام نتیجه فصل پنجم: توزیع ثروت ها و درآمدها در نظام اقتصادی اسلام فصل ششم: تحریم ربا(بهره) فصل هفتم: رقابت و تعاون بخش چهارم: اخلاق اقتصادی و کارکرد آن در نظام اقتصادی اسلام مقدمه فصل اول: مفهوم ها و کلیات مفهوم اخلاق و فرق آن با حقوق اخلاق اقتصادی فرق اخلاق و حقوق مفهوم سعادت انگیزه ی رفتارهای اقتصادی الف) سعادت فرد و انگیزه ی کسب درآمد

1. حلال بودن
2. دوری از کنز
3. عدم تضییع
4. دوری از حب مال

ب) انگیزه های صرف درآمد ج) اصناف مردم از جهت انگیزه ی فعالیت اقتصادی فصل دوم: اخلاق اقتصادی اسلام الف) اخلاق اقتصادی در عرصه ی رابطه ی انسان با خدا

1. توکل بر خداوند در مقابل توکل بر غیر خدا

مفهوم اهمیت آثار پاسخ به یک شبهه تحلیل اقتصادی

2. شکر در مقابل کفران نعمت

مفهوم اهمیت آثار شکر تحلیل اقتصادی

3. رضا به قضای الهی

مفهوم قضا و قدر مفهوم رضا به قضای الهی اهمیت آثار قضا و قدر الهی در روزی آثار رضای به تقدیر روزی تحلیل اقتصادی

4. دعا و طلب خیر کردن از خداوند

اهمیت آثار تحلیل اقتصادی

5. رعایت تقوا

مفهوم و اهمیت اهمیت آثار تحلیل اقتصادی

6. سایر رفتارهای عبادی

ب) اخلاق اقتصادی در عرصه ی رابطه ی انسان با اموال

1. زهد در مقابل وابستگی به دنیا

مفهوم اهمیت آثار تحلیل اقتصادی     فصل سوم: کارکرد اخلاق اقتصادی در نظام اقتصادی اسلام

2. قناعت در مقابل حرص

مفهوم اهمیت آثار تحلیل اقتصادی

3. اقتصاد در معیشت در مقابل اسراف و تبذیر

مفهوم اهمیت آثار تحلیل اقتصادی

4. روحیه ی کار و تلاش و پرهیز از تنبلی

اهمیت آثار تحلیل اقتصادی ج) اخلاق اقتصادی در عرصه ی رابطه ی انسان با انسان های دیگر

1. انصاف

مفهوم اهمیت آثار تحلیل اقتصادی

2. رفق و مدارا

مفهوم اهمیت آثار تحلیل اقتصادی

3. احسان

مفهوم اهمیت فصل پایانی: مقایسه نتیجه ها

• مبانی، اهداف، اصول راهبردی و اخلاق
• مؤلف: حسین میرمعزی
• انتشارات: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی