کتاب مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی - حافظ نیا

کتاب مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی تالیف دکتر محمدرضا حافظ نیا توسط انتشارات سمت به چاپ رسیده است.

بشر در هر دوره ای از تاریخ به آگاهی از روش و ابزار کسب معلومات، به عبارتی روش های تحقیق نیاز داشته و دارد. این روش و ابزار به تناسب توسعه و تکامل معلومات بشری در حال تکامل و توسعه بوده است؛ به طوری که روش های امروز کامل تر و کارآمد تر از گذشته و طبعاً روش های آینده کامل تر از روش های امروز خواهد بود.

کتاب "مقدمه ای بر روش تحقیق" متشکل از 13 فصل مجزا است که عبارتند از: 1- کلیات 2- انواع تحقیقات علمی 3- انتخاب، تعریف و بیان مسئله و موضوع تحقیق 4- تدوین فرضیه 5- نمونه گیری 6- ابزار سنجش و گردآوری اطلاعات 7- روش های گردآوری اطلاعات 8- کدگذاری، استخراج و طبقه بندی داده ها 9- تجزیه و تحلیل داده ها و استنتاج 10- تنظیم و تدوین گزارش تحقیق 11- تهیه و تنظیم طرح تحقیق 12-تهیه و تنظیم مقاله علمی 13- روش ارجاع و استفاده از آثار دیگران

فصل اول کتاب، به تشریح مفاهیم کلی همچون نظریه، قانون علمی، روش های استدلال و متغیر پرداخته است. در فصل دوم انواع تحقیقات علمی را از حیث هدف و ماهیت و روش آن ها معرفی می کند. در فصل سوم به بیان مفهوم مسئله تحقیق و نحوه تعریف آن می پردازد. فصل چهارم مفهوم فرضیه، انواع و شیوه تدوین و گزارش آن را توضیح می دهد. فصل پنجم به بحث نمونه گیری پرداخته و فصل ششم ابزار سنجش و اندازه گیری را مورد بحث قرار می دهد. در فصل هفت مخاطب را با روش ها و ابزار گردآوری اطلاعات آشنا می کند. فصل هشت به بیان کدگذاری، استخراج و طبقه بندی داده ها می پردازد. در فصل نه تجزیه و تحلیل داده ها بررسی می شود و فصل ده نحوه تنظیم، تدوین و نگارش گزارش تحقیق و پایان نامه ها را شرح می دهد. در فصل یازدهم طرح تحقیق و نحوه تهیه و تنظیم آن مورد بررسی قرار می گیرد و فصل دوازده به مقوله تهیه و تنظیم مقاله علمی و ساختار آن می پردازد. و سرانجام در فصل سیزده روش ارجاع و استفاده از آثار دیگران را معرفی می کند.

اکثر علاقه مندان و دانشجویان رشته های گوناگون علوم انسانی و اجتماعی می توانند از کتاب مذکور که با هدف برداشتن گامی کوچک در راستای غنی شدن ادبیاتِ روش تحقیق نگاشته شده است، بهره ببرند.

 

برشی از متن کتاب

فصل 4:  تدوین فرضیه پس از انتخاب و تعریف و تبیین مسئله باید محقق تصویری ذهنی از چگونگی متغیر ها و نحوه ارتباط آن ها یا یکدیگر ارائه دها تا بر اساس آن تلاش کاوشگرانه خود را آغاز کندو از صحت و سقم آن اطمینان حاصل نماید؛ بنابراین، اقدام به تدوین و تبیین قضایای فرضی و پیشنهادی در چهارچوب مسئله تحقیق خود می نماید، به نحوی که چگونگی متغیر یا پدیده و نیز روابط آن هارا با یکدیگر توضیح دهد. فرضیه سازی یکی از مراحل حساس تحقیق را تشکیل می دهد؛ چرا که فرضیه ها نقش راهنما را دارند و به فعالیت های تحقیقاتی جهت می دهند. فرضیه ها به محقق کمک می کنند تا از بین طرق فراوان رسیدن به مقصد تنها چند مورد آن را که بیش از همه نزدیکتر به مقصد به نظر می رسد، برگزیند و سهل الوصول ترین راه ها و محتمل ترین جهت ها را برای رسیدن به هدفت تحقیق انتخاب کند. مبادی شکل گیری فرضیه فرضیه ها در ذهن محققان از منابع و مبادی زیر پدیدار می شوند:

• معلومات پیشین که در قالب گزاره های نظری مانند اصول و قوانین علمی، نظریه ها، حقایق، مفاهیم، مدل ها، و غیره وجد دارند و در شکل ادبیات نظری پژوهش تدوین می شوند.
• تجربیات دیگران، نظیر سوابق پژوهشی و تجربی سایرین که در باره موضوع یا مشابه آن وجود دارد.
• تجربیات پژوهشگر که به صورت پراکنده و اتفاقی در محیط واقعی یا آزمایشگاه با آن روبه رو شده است.
• تعامل با دیگران، گفتگو و مصاحبه با افراد دیگر به ویژه، صاحب نظران و اساتید ومتخصصان موضوع مورد مطالعه و استفاده از نظرات آن ها.

منابع و مبادی مزبورمی تواند به صورت انفرادی ویا ترکیبی (دو یا چند مورد) به عنوان سرچشمه پیدایش و شکل گیری فرضیه و گمان علمی در ذهن پژوهشگر عمل نماید. مفهوم ‌و تعریف فرضیه برای روشن شدن مفهوم فرضیه از مثال ساده و روزمره شروع می کنیم. فرض کنید برق خانه ای قطع شده و صاحب خانه با مشکل روبه رو گردیده است. مسئله او این است که علت قطع برق چیست؟ در عالم تفکر و با استفاده از معلومات کلی و شناخت های قبلی چند حدس یا گمان به ذهن او خطور می کند؛ مثلاً امکان دارد فیوز کنتور دچار مشکل شده باشد (پریدن یا سوختن). امکان دارد عیب از اتصال سیم های برق باشد. امکان دارد از کارخانه برق قطع شده باشد و نظایر آن. این ها همه تصورات ذهنی هستند که برای او به وجود می آید و منشا آن ها نیز معلومات قبلی و قضایای کلی هستند که نسبت به آن ها اگاهی دارد. تمام این تصورات ذهنی که برای او به وجود می آید، در واقع فرضیه هایی هستند که در ذهن او نقش می بندند و ذهن او را به سمت آن جهت می دهند تا تلاش کاوشگرانه خودش را برای حل مسئله قطع برق در راه های معدودی به کار گیرد.

فهرست

فصل 1: کلیات فصل 2:  انواع تحقیقات علمی فصل 3:  انتخاب، تعریف و بیان مسئله و موضوع تحقیق فصل 4:  تدوین فرضیه فصل 5:  نمونه گیری فصل 6: ابزار سنجش و گردآوری اطلاعات فصل 7: روش های گردآوری اطلاعات فصل 8: کدگذاری، استخراج و طبقه بندی داده ها فصل9: تجزیه و تحلیل داده ها و استنتاج فصل 10: تنظیم و تدوین گزارش تحقیق  فصل11:  تهیه و تنظیم طرح تحقیق فصل 12: تهیه و تنظیم مقاله علمی فصل 13: روش ارجاع و استفاده از آثار دیگران

• تالیف: دکتر محمدرضا حافظ نیا
• انتشارات: سمت