کتاب مقدمه ای بر جغرافیای روستایی ایران - مهدوی (جلد اول)

کتاب مقدمه ای بر جغرافیای روستایی ایران (جلد 1: شناخت مسائل جغرافیایی روستاها) به قلم مسعود مهدوی در انتشارات سمت به چاپ رسیده است.

آغاز مباحث روستایی و در نهایت طرح جغرافیای روستایی از نتایج عملکرد انقلاب صنعتی در کشورهای اروپایی است؛ زیرا در این دوره توجه به محیط های روستایی به منظور تأمین نیاز صنایع با توجه به دو عامل مهم مواد اولیه و نیروی انسانی ارزان بوده که هر دو در محیط روستایی وجود داشته اند. بنابراین از این مقطع زمانی به بعد شناخت روستاها به منظور بهره گیری هر چه بیشتر از توان آن ها مورد توجه قرار می گیرد و همین امر، باعث به وجود آمدن مبحث مهمی در مطالعات جغرافیایی تحت عنوان جغرافیای روستایی می گردد. امروزه از جغرافیایی روستایی به عنوان اهرمی در برنامه ریزی های ملی، منطقه ای و محلی به منظور توسعه ی روستا و در نهایت توسعه ی کشور، استفاده می شود. در کشور پهناور ایران، مطالعات روستایی سابقه ی طولانی ندارد و تنها در دو سه دهه ی اخیر است که کتب و مقالاتی چند در زمینه ی بررسی های علمی جغرافیایی روستایی منتشر گردیده است. از این رو این کتاب در راستای حل مشکل و رفع کمبود در منابع مطالعات جغرافیای روستایی در ایران در هفت فصل گردآوری و تألیف گردیده است: 1- نگاهی به گذشتۀ روستاهای ایران 2- گروهبندی روستاها به منظور بررسی های جغرافیایی روستاها 3- اصلاحات ارضی 4- نهادهای اداری، اجتماعی و اقتصادی در روستاهای کشور 5- ویژگی های جمعیتی روستاهای ایران 6- منابع آب روستاهای ایران 7- اقتصاد روستایی

فصل اول به مباحثی هم چون شکل گیری روستاها، روستاهای ایران بعد از تشکیل حکومت مادها و بعد از انقلاب مشروطیت و ... می پردازد. فصل دوم طبقه بندی روستاهای کشور را ارائه می دارد. فصل سوم به تعریف، سابقه ی تاریخی و اهداف اصلاحات ارضی در ایران، مالکیت در روستاها بعد از انقلاب اسلامی و ... می پردازد. فصل چهارم نظام های اقتصادی، اجتماعی و اداری را در قبل و بعد از اصلاحات ارضی و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مطرح می سازد. فصل پنجم تحولات تاریخی، اطلاعات جمعیتی، توزیع، ترکیب و حرکات جمعیت روستایی ایران و هم چنین تغییرات شهری و روستایی طی سه دوره سرشماری و وجوه تمایز روستا از شهر را مورد بررسی قرار می دهد. فصل ششم به بحث پیرامون منابع آب زیرزمینی و آب های سطح الارض می پردازد. فصل هفتم مخاطب را با کشاورزی، صنایع روستایی و درآمدهای متفرقه در روستا آشنا می کند.

برشی از متن کتاب

فصل سوم اصلاحات ارضی 1-3 تعریف اصلاحات ارضی با توجه به ساختار اقتصادی و اجتماعی ای که دارد، با فرایند توسعه  ی اقتصادی از یک طرف و تعالی و توسعه فرهنگی و اجتماعی اعم از مردم و یا دولتی از طرف دیگر همبستگی عمیقی دارد؛ بنابراین در بررسی اصلاحات ارضی هر جامعه ضروری است که مباحث توسعه اقتصادی و حتی توسعه و تعالی فرهنگی و مناسبات اجتماعی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. اندیشمندان در اجرای اصلاحات ارضی در ممالک مختلف جهان بر یک تفکر واحد نیستند. گروهی اجرای اصلاحات ارضی را (که بخش نخست آن واگذاری زمین به دهقانان است) نفی نموده، عقیده دارند واگذاری زمین به دهقان بی سواد و کم سرمایه جوامع را به فلاکت می کشاند؛ زیرا استدلال می نمایند که دهقانان فقط برای رفع حوایج خود به تولید می پردازند و قدرت تفکر و برنامه ریزی برای تولید بیشتر و با کیفیت بالاتر در این گروه وجود ندارد؛ در حالی که مالکان سرمایه دار و تحصیل کرده در بهره برداری بهتر از زمین مقبولتر عمل می نمایند. خوشبختانه تجارب تاریخی نشان داده است که این دیدگاه از اعتبار چندانی برخوردار نیست مشروط بر اینکه استعدادهای ناشناخته روستاییان پرورش یابد و راههای جدید بهره برداری بهینه به روستاییان و دهقانان آموزش داده شود؛ این اقدامات و به تبع آن حمایتهای دیگر اقتصادی و علمی از روستاییان به عهده اصلاحات ارضی می باشد؛ بنابراین باید توجه داشت که اجرای اصلاحات ارضی با واگذاری زمین و یا به عبارت دیگر با تغییر مالکیت خاتمه نمی یابد، بلکه تغییر مالکیت از جمله قدمهای اصلی و اولیه در اصلاحات ارضی کشور محسوب می شود. در مراحل نخست صنعتی شدن، کشاورزی قسمت اعظم فعالیت و اشتغال در اقتصاد جوامع را تشکیل می داد و در اغلب کشورهای صنعتی جهان بیش از نیمی از جمعیت از طریق بخش کشاورزی امرار معاش می نمودند. با گذشت زمان به اصطلاح توسعه اقتصادی به مفهوم «بسط امکانات و پرورش قابلیتهای بشری به منظور بهره گیری از امکانات» مطرح می گردد، در جوامعی که توسعه اقتصادی شکل گیرد، دامنه فقر عمومی، بیکاری و نابرابری که مغایر با توسعه اقتصادی است در جامعه تقلیل می پذیرد، چنانکه سرز در مقاله ای تحت عنوان «مفهوم توسعه» (1969) موضوع را به نحو مطلوبی چنین مطرح می نماید: «برای بررسی توسعه اقتصادی یک کشور باید وضعیت فقر، بیکاری و نابرابری در آن را مورد مطالعه قرار داد. هرگاه میزان این سه عامل نزول کرده باشد، بدون شک کشور مربوطه دوره ای از توسعه را پشت سر گذاشته و هرگاه میزان یک یا دو مورد و احتمالاً همه آنها افزایش یافته باشد، قطعاً چنین جامعه ای برای توسعه اقتصادی قدم برنداشته است.» بدیهی است در کشورهایی که اقتصاد آنها متکی بر درآمدهای کشاورزی است، توسعه اقتصادی ناگزیر با توسعه کشاورزی هماهنگ می شود؛ بنابراین نقش توسعه کشاورزی در توسعه اقتصادی اجتناب ناپذیر است. یکی از دیدگاههایی که اقتصاددانان روستایی به آن توجه دارند، این است که در جوامع کشاورزی برای نیل به توسعه اقتصادی، می بایست اصلاحات ارضی، به معنی واقعی آن مطرح گردد تا جوامع از فقر و بدبختی، بیکاری و نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی آزاد شده، روی سعادت و خوشبختی را ببینند؛ بنابراین اصلاحات ارضی در جوامع کمتر صنعتی شده به صورت یک ضرورت مطرح می گردد. در بسیاری از کشورها دهقانان طی قرون و اعصار به این واقعیت دست یافته اند که زمینی که آبا و اجداد آنها روی آن کار کرده اند متعلق به آنهاست و برای به دست آوردن آن پیوسته سر به شورش برداشته اند. با این توصیف اصلاحات ارضی به عنوان یک موضوع استراتژیک عمرانی و انسانی در چند دهه اخیر اهمیت زیادی کسب نموده، بخصوص بعد از جنگ جهانی دوم در سالهای 1950 تا 1970 وارد مرحله جدیدی گردیده است.

فهرست

فصل اول: نگاهی به گذشتۀ روستاهای ایران فصل دوم: گروهبندی روستاها به منظور بررسی های جغرافیایی روستاها فصل سوم: اصلاحات ارضی فصل چهارم: نهادهای اداری، اجتماعی و اقتصادی در روستاهای کشور فصل پنجم: ویژگی های جمعیتی روستاهای ایران فصل ششم: منابع آب روستاهای ایران فصل هفتم: اقتصاد روستایی منابع و مآخذ    

(جلد اول: شناخت مسائل جغرافیایی روستاها) مولف: دکتر مسعود مهدوی انتشارات: سمت