کتاب مقدمه ابن خلدون (2 جلدی)

کتاب مقدمه ابن خَلدون (دو جلدی) نوشته عبدالرحمن بن خلدون با ترجمه محمد پروین گنابادی توسط انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده است.

این کتاب از بزرگترین آثار تاریخی و علمی، در جهان اسلام است. مقدمه ابن خَلدون از زمره کتاب های مهم در پایتخت عثمانی بود، که رجال و روشنفکران عثمانی از آن بهره برده اند. این کتاب پس از انتشار، باعث جلب توجه دانشمندان حوزه های مختلف شد و همچنین در میان دانشمندان اروپایی این کتاب، اثری نوین شناخته شد. سپس دریافتند بسیاری از اصول و عقایدی که توسط دانشمندان، در حوزه های مختلف پایه گذاری شد، در مقدمه ابن خَلدون آمده است و همین موجب حیرت دانشمندان اروپایی شد. در واقع او مقدمه علم جدید را نوشت و راه را برای دانشمندان پس از خود هموار کرد. تاثیر او بر دانش مشرق زمین نیز، عمیق بوده است. کتاب شامل 104 فصل است.ودرباره هر یک از امور انسانی است که در زندگی ما کارآمد است. ابن خَلدون در باب حکومت مطلق می گوید که:جمعیت نیرومندتری که دیگر گروه های کشور را احاطه می کند و به این وسیله حکومت شکل می گیرد، که این امری طبیعی است. او معتقد است که اساس کشور داری بر خود کامگی است، چرا که با این شیوه، همه به تبعیت از آن فرمانروا بر می آیند و همه چیزشان تحت کنترل اوست. با این حال، چون که این شیوه از حکومت داری بر پایه ی تجمل خواهی است، مردم را به تباهی می کشاند و موجبات نابودی و فرسودگی کشور را فراهم می کند. وجه دیگر این قضیه، تن پروری در امر حکومت داری است، که این امر نیز موجبات پیری و فرسودگی و یکسان شدن همگان را پدید می آورد. ابن خَلدون در باب معاد روحانی و جسمانی می گوید که:وجود انسان از دو بعد روحانی و جسمانی تشکیل شده است. این دو بر هم تاثیر می گذارند. هنگامی که شادمان هستیم، این سبب لذت ما می شود. به سبب فراموشی جسم است که بسیاری از صوفیان از طریق ریاضت جسمانی به لذت و شادمانی در نفس برسند. ابن خَلدون بیشتر دانشوران اسلام را غیر عرب می داند و از میان آنها، از ایرانیان نام می برد. ایرانیان در محیطی رشد کرده بودند، که با زبان عربی آشنایی داشتند و آن را از طریق آموزش، نشر می دادند.

برشی از متن کتاب

"و جامعه ای را که در آن آنچه سزاوار است از این ((سیرت)) حاصل آید ((مدینه فاضله)) می نامند و قوانین مراعات شده در آن ((جامعه)) را سیاست مدنی می گویند و منظور حکیمان سیاستی نیست که اهل اجتماع را به عنوان مصالح عمومی بدان وا می دارند چه این سیاست به جز آن سیاست مدنی است. و این مدینه فاضله در نزد آنان نادر و نایاب است یا وقوع آن دور است و حکما تنها از لحاظ  فرضیه و به طور نظری درباره آن گفتگو می کنند." "و در آن عهد مردم شهری عبارت از عجمان (ایرانیان) یا کسانی مشابه و نظایر آنان بودند از قبیل موالی و اهالی شهرهای بزرگی که در آن روزگار در تمدن و کیفیات آن مانند: صنایع و پیشه ها از ایرانیان تبعیت می کردند. چه ایرانیان به علت تمدن راسخی که از آغاز تشکیل دولت فارس داشته اند بر این امور استوارتر و تواناتر بودند، چنان که صاحبت صناعت نحو سیبویه و پس از او فارسی و به دنبال آن زجاج بود و همه آنان از لحاظ نژاد ایرانی به شمار می رفتند." در کتاب حکیمانی که در احوال جهان مینگرند آمده است که: شکل زمین کروی است و عنصر آب آنرا فراگرفته چنانکه گویی زمین چون دانه ی انگوری بر روی آب است، آنگاه آب از برخی از جوانب آن زایل شده از آن سبب که خدا اراده کرد جانوران را د روی زمین بیافریند.

نویسنده

ابن خلدون به سال 732 هجری در خانواده ای آندلسی و در تونس متولد شد و به سال 808 درگذشت. او که یک عرب مسلمان بود، از کودکی به مطالعه ی علم و دانش پرداخت و در بزرگسالی مهم ترین کتاب خود، مقدمه ابن خَلدون را نوشت. از ابن خلدون به عنوان بنیان گذار علم تاریخ هم یاد می شود.

فهرست

مقدمه مترجم 1- آثار ابن خلدون: ارزش کتاب العبر- مقدمه ابن خلدون از نظر دیگران 2- احوال ابن خلدون: پرورش خاندان خلدون- مهاجرت خاندان خلدون بمغرب- کیفیت پرورش ابن خلدون- نظر اجمالی بزندگان خانوادگی ابن خلدون 3- عصر ابن خلدون: 1- عالم عربی- وحدت ادبی و فرهنگی عالم عربی  2- اروپا 4- مهمترین حوادث زندگانی ابن خلدون: درتونس- میان تونس و فاس- درفاس- در اندلس- در بجایه- در بیسکره- دوران احتضار زندگی سیاسی ابن خلدون- در قلعه ابن سلامه- در تونس- درمصر- خلاصه- ابن خلدون در خاطره ملت تونس. دیباچه مولف: مقدمه اول- در فضیلت دانش تاریخ و تحقیق روش های آن و اشاره به اغلاط و اوهام فصل- دربارهء تفسیر ارم ذات العماد و داستان عباسه و جعفر برمکی و علل سقوط برمکیان باب اول: در اجتماع بشری به طور کلی مقدمه دوم: دربارهء قسمت آباد و مسکون زمین و اشاره برخی از آنچه در آن هست گفتاری در تکمیل مقدمه دوم تفضیل سخن دربارهء جغرافی اقلیم نخستین اقلیم دوم اقلیم سوم اقلیم چهارم اقلیم پنجم اقلیم ششم اقلیم هفتم مقدمه سوم: در اقالیم معتدل و منحرف و تاثیر هوا در رنگ های بشر مقدمه چهارم: دربارهء تاثیر هوا در اخلاق بشر مقدمه پنجم: در اختلاف کیفیات عمران و تمدن از لحاظ فراوانی مقدمه ششم: در انواع کسانی که به فطرت یا از راه ریاضت از نهان خبر می دهد رویا چیست؟ فصل – درباره ی حالومیه فصل- غیبگویی فصل- دیوانگان و بهلول صفتان فصل- خط رمل فصل- غیبگویی – زایچه- تناسب میان اعداد باب دوم: در عمران (اجتماع) بادیه نشینی و جماعات وحشی و آنانکه بصورت قبایل می زیند فصل یکم- در اینکه زندگانی مردم بادیه نشین و شهر نشین به طور یکسان بر وفق عوامل طبیعی است فصل دوم- دراینکه زندگانی نژاد عرب در این جهان آفرینش کاملا طبیعی است فصل سوم- در اینکه زندگانی بادیه نشینی کهن تر و پیشتر از زندگانی شهر نشینی است فصل چهارم- در اینکه بادیه نشینان به خیر و نیکی نزدیک تراند فصل پنجم- در اینکه بادیه نشینان از شهر نشینان دلیرتراند فصل ششم- دراینکه ممارست دایم شهریان در پیروی از فرمانها موجب تباهی سرسختی و دلاوری ایشان می شود و حس سربلندی را از ایشان می زداید فصل هفتم- در اینکه بادیه نشینی جز برای قبایلی که دارای عصبیت اند میسر نیست فصل هشتم- در اینکه عصبیت از راه پیوند نسبی و وابستگی خاندانها به یکدیگر یا مفهومی مشابه آن حاصل می شود فصل نهم- در اینکه نسب خالص در میان وحشیان بیابان گرد دیده می شود از قبیل اعراب و قبایلی که مشابه آن حاصل می شود فصل دهم- درباره ی اینکه در آمیختگی انساب چگونه روی می دهد. فصل یازدهم- درباره ی اینکه ریاست همواره به گروهی فرمانروا از خداوندان عصبیت اختصاص دارد فصل دوازدهم- در اینکه ریاست بر خداوندان یک عصبیت برای کسی که از دودمان آنان نباشد امکان پذیر است فصل سیزدهم- در اینکه خاندان و شرف حقیقی و ریشه دار مخصوص خداوندان عصبیت است و از آن دیگران مجازی و غیر حقیقی است فصل چهاردهم- در اینکه خانواده و بزرگی موالی و تربیت یافتگان خانه زاد بسته به خواجگان آنهاست نه به انساب ایشان فصل پانزدهم- در اینکه نهایت حسب در اعقاب یک نیا چهار پشت است فصل شانزدهم- در اینکه اقوام وحشی در کار غلبه و تسلط از  دیگران تواناتراند فصل هفدهم- هدفی که عصبیت بدان متوجه است بدست آوردن فرمانروایی و کشورداری است فصل هجدهم- دراینکه حاصل آمدن فراخی معیشت و تجمل و فرورفتن در ناز و نعمت از موانع پادشاهی و کشورداری است فصل نوزدهم- در اینکه یکی از موانع رسیدن قبیله به پادشاهی و کشورداری اینست که مورد ستم و خواری واقع شود و مطیع و منقاد اراده ی دیگران گردد فصل بیستم- دراینکه شیفتگی بخصال پسندیده از نشانه های پادشاهی و کشورداری است و برعکس فصل بیست و یکم- درباره ی اینکه هرگاه ملتی وحشی باشد کشور او پهناورتر خواهد بود فصل بیست ودوم- هرگاه پادشاهی از دست بعضی از قبایل ملتی بیرون رود ناچار به قبیله دیگری از همان ملت بازمی گردد فصل بیست و سوم- در اینکه قوم مغلوب همواره شیفته تقلید از شعایر و آداب و طرز لباس و مذهب و دیگر عادات و رسوم ملت غالب است فصل بیست و چهارم- هرگاه ملتی مغلوب گردد و در زیر تسلط دیگران واقع شود به سرعت روبه نیستی و انقراض خواهد رفت فصل بیست و پنجم- در اینکه قوم عرب تنها بر سرزمین های هموار و جلگه های غیر کوهستانی دست می یابد فصل بیست و ششم- دراینکه هرگاه قوم عرب بر کشورهایی  دست یابد به سرعت آن ممالک روبه ویرانی می روند فصل بیست و هفتم- در اینکه پادشاهی و کشورداری برای تازیان حاصل نمی شود مگر به شیوه دینی از قبیل پیامبری یا ولایت یا به طور کلی به وسیله آثار بزرگ دینی فصل بیست و هشتم- در اینکه تازیان نسبت به همه ملتها از سیاست کشورداری دورترند فصل بیست و نهم- در اینکه قبایل و جمعیت های بادیه نشین مغلوب شهریان اند باب سوم: درباره ی سلسله های دولت ها و کیفیت پادشاهی و خلافت و مناسب دستگاه دولت و کیفیاتی که برای کلیه آنها روی می دهد و آنرا چندین قاعده و متمم است فصل اول- در اینکه تشکیل دادن کشور و دودمان دولت از راه قبیله و عصبیت حاصل می آید فصل دوم- دراینکه هرگاه دولت استقرار یابد و شالوده ی آن مستحکم شود دیگر از عصبیت بی نیاز است فصل سوم- دراینکه گاهی برای برخی از افراد طبقه مخصوص پادشاهی دولتی تشکیل می یابد که در بنیان گذاری آن نیازی به عصبیت ندراند فصل چهارم- دراینکه منشا دولت هایی که استیلا می یابند و کشورهای عظیم و پهناوری ایجاد می کنند اصول و عقاید دینی است که به وسیله نبوت یا دعوتی به حق حاصل می شود فصل پنجم- در اینکه دعوت دینی نیروی اساسی دیگر برنیروی عصبیتی می افزاید که از مایه ها و بسیج های تشکیل دولت به شمار می رفت فصل ششم- دراینکه دعوت دینی بی عصبیت انجام نمی یابد فصل هفتم- دراینکه هر دولتی را بهره معینی از مرزو بوم و کشورها است که به مرحله فزونتر از آن نمی رسد فصل هشتم- دراینکه عظمت دولت و وسعت فرمانروایی و درازی دوران آن به نسبت کمی و فزونی اعضای دستگاه فرمانروایی آن است فصل نهم- دراینکه در مرز و بوم هایی که دارای قبایل و جمعیت های فراوان و گوناگون است به ندرت ممکنست دولتی نیرومند دوام یابد فصل دهم- دراینکه خودکامگی از امور طبیعی کشور درای است فصل یازدهم- دراینکه توانگری و تجمل خواهی از امور طبیعی کشورداری است فصل دوازدهم- در اینکه تن آسایی و سکون از امور طبیعی کشورداری است فصل سیزدهم- دراینکه هرگاه امور طبیعی کشورداری فصل چهاردهم- دراینکه دولتها هم مانند مردم عمرهای طبیعی دارند فصل پانزدهم- در انتقال دولت از بادیه نشینی به شهر نشینی فصل شانزدهم- دراینکه نازو نعمت درآغاز نیرویی بر نیروی دولت می افزاید فصل هفدهم- در مرحله های دولت و اینکه چگونه احوال آن و اخلاق خداوندان دولت بر حسب اختلاف مرحله های مزبور تغییر می پذیرد فصل هجدهم- دراینکه کلیه یادگارها و آثار دولت به نسبت نیرومندی دولت در اساس و اصل آن است فصل نوزدهم- دریاری جستن رئیس دولت از اموالی و برگزیدگان دست پرورده برضد خویشاوندان و خداوندان عصبیت خویش فصل بیستم- در احوال موالی و نمک پروردگان در دولتها فصل بیست و یکم- دراینکه در دولت ها گاهی سلطان محجور می شود و توانایی ضبط کارها را از دست می دهد فصل بیست و دوم- دراینکه کسانی  که برسلطان مسلط می شوند و قدرت او را به دست می آورند درلقب خاص پادشاهی با او شرکت نمی کنند فصل بیست و سوم- در حقیقت سلطنت و انواع آن فصل  بیست و چهارم- در اینکه خشونت و شدت برای کشور زیان بخش است و اغلب مایه تباهی آن می شود فصل بیست و پنجم- در معنی امات و خلاقیت فصل بیست و ششم- در اختلاف نظر امت دربارهء احکام وشرایط منصب خلافت فصل بیست و هفتم- در مذاهب شیعه دربارهء حکم امامت فصل بیست و هشتم- در تحول و تبدیل خلافت به پادشاهی فصل بیست و نهم- در معنی بیعت فصل سی ام- در ولایت عهد فصل سی و یکم- در مشاغل و مناسب دینی مربوط به دستگاه خلافت پیشنمازی فصل سی و دوم- در لقب امیرالمومنین و اینکه آن لقب از نشانه های خلافت است و از آغاز عهد خلفا معممول شده است فصل سی و سوم- در چگونگی نام بابا و پطرک درمیان مسیحیان و نام کوهن در نزد یهود فصل سی و چهارم- در پایگاهها و مقامات در گاه پادشاه و سلطان و القاب آنها فصل سی و پنجم- در تفاوت میان مراتب شمشیر و قلم در دولتها فصل سی و ششم- در زیورو نشانه های ویژه پادشاه و سلطان فصل سی و هفتم- در جنگها و روش های ملتهای مختلف در ترتیب و چگونگی آن فصل سی و هشتم- در خراج ستانی و علت کمبودی و فزونی آن فصل سی و نهم- در باج نهادن در پایان دولت فصل چهلم – در اینکه بازرگانی سلطان برای رعایا زیان بخش و مایه تباهی خراج ستانی است فص چهل و یکم- در اینکه سلطان و کارکنان درگاه فرمانروایی او در اواسط یک دولت بتوانگری نایل می آیند فصل چهل و دوم- دراینکه اگر سلطان مستمری اندک بپردازد سبب کمبود خراج می شود فصل چهل و سوم- دراینکه ستم اعلام کننده ویرانی اجتماع و عمران است فصل چهل و چهارم- در اینکه چگونه در دولتها میان مردم و سلطان پرده هایی حایل می شود فصل چهل و پنجم- در تجزیه یافتن یک دولت به دو دولت فصل چهل و ششم- دراینکه اگر فرتوتی و فرسودگی به  دولتی راه یابد به هیچ رو برطرف نمی شود فصل چهل و هفتم- در اینکه چگونه بدولت خلل راه می یابد فصل چهل و هشتم- دراینکه چگونه دولتهای تازه تشکیل می یابند فصل چهل و نهم- دراینکه دولت نو بنیاد تنها از راه درنگ و به تاخیر انداختن هنگام نبرد و پیروزی بر دولت کهن واستقرار یافته استیلا می یابد فصل پنجاهم- دراینکه در اواخر دوران فرمانروایی دولت ها اجتماع توسعه می یابد و مرگ و میر و قحطی و گرسنگی روی می دهد فصل پنجاه و یکم- دراینکه در اجتماع بشری ناچار باید سیاستی به کار رود که بدان نظم و ترتیب امور اجتماع برقرار شود فصل پنجاه و دوم- دربارهء فاطمی و عقایدی که مردم آن دراین خصوص دارند و کشف حقیقت آن فصل پنجاه وسوم- درباره ی امور غیب بینی و فالگزاری دولت ها و ملتها

نویسنده: عبدالرحمن بن خلدون مترجم: محمد پروین گنابادی انتشارات: علمی و فرهنگی