کتاب متون فقه 3 | زراعت، مسجدسرایی

کتاب متون فقه (جلد سوم) به قلم دکتر عباس زراعت و دکتر حمید مسجد سرایی در نشر خط سوم به چاپ رسیده است.

فقه در اصطلاح، فهم احکام شرعی می باشد. وصیت و ارث دو موضوع اساسی و مهم در فقه هستند که کتب فقه اسلام به آن ها اهمیت فوق العاده و خاصی داده اند، از جمله کتاب "متون فقه (3)" به دو این دو مبحث مهم می پردازد. این کتاب به عنوان منبعی جامع و کامل که تمامی مطالب مرتبط با وصیت و ارث را با زبانی روان و ساده و مطابق با آخرین تغییرات ایجاد شده در قوانین فقهی جمهوری اسلامی ایران ارائه می دهد، شناخته شده است. مخاطبین اصلی این کتاب دانشجویان رشته های حقوق و فقه و مبانی حقوق اسلامی می باشند، اما سایر علاقه مندان، مجتهدان، حقوق دانان و وکلا نیز می توانند از آن بهره ببرند. کتاب مذکور متشکل از 2 باب مجزا می باشد که عبارتند از: 1‐ باب وصایا 2‐ باب ارث

باب اول (که خود متشکل از 4 فصل می باشد)، ابتدا به تعریف وصیت می پردازد و سپس وصیت تملیکی، وصیت بعد از خودکشی، وصیت فضولی، موجود نبودن و یا معلوم نبودن موصیٌ به را مورد بحث و بررسی قرار داده و نهایتاً احکام وصیت را به صورت جامع و کاربردی شرح می دهد.

باب دوم ( که خود متشکل از 4 فصل می باشد)، ابتدا به تعریف ارث می پردازد و سپس موانع و سهام ارث (تعصیب، عول، نحوه محاسبه باقی مانده به نسبت فرض، مسائل پنجگانه، ارث زوج و زوجه، ارث عمو ها، دایی ها و فرزندان آن ها) را مورد بحث و بررسی قرار داده و نهایتاً توابع ارث را بیان می دارد.

فهرست

• باب اول: باب وصایا

فصل اول: وصیت تملیکی فصل دوم: متعلق وصیت فصل سوم: احکام وصیت فصل چهارم: وصایت (وصیت عهدی)

• باب دوم: باب ارث

فصل اول: موجبات و موانع ارث فصل دوم: سهام ارث و صاحبان آن ها فصل سوم: ولاء فصل چهارم: توابع

برشی از متن کتاب

باب اول: باب وصایا فصل اول: وصیت تملیکی 《وصیت بعد از اقدام به خودکشی》 شرح 1‐ قایل شدن به بطلان وصیت در چنین حالتی، نظر مشهور فقه های امامیه است و برای مستند فتوای مشهور چند دلیل ذکر شده است: الف) صحیحه ابی ولاد است که نقل می کند از حضرت صادق (ع) شنیدم که فرمود:《هر کس خودش را عمداً بکشد برای همیشه در آتش دوزخ قرار خواهد گرفت. سوال کردم به نظر شما اگر این شخص وصیتی کند و سپس مبادرت به خود کشی نماید و همان ساعت بمیرد آیا وصیت او نافذ است؟ حضرت در پاسخ فرمود: اگر قبل از این که کاری بر سر خودش بیاورد مانند این که ضربه بر خویش وارد سازد وصیت کند به مقدار ثلث مالش وصیت او نافذ است‌. (وسایل الشیعه، ج 13 ، باب 52 و من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 202). ب) این عمل (خود کشی) دلالت بر سفاهت موصی می کند در حالی که در موصی رشد لازم است. ج) کسی که خود کشی می ‌کند در حکم میت است زیرا حیات مستقر ندارد و لذا احکام زنده در مورد او جاری نمی ‌شود. د)  برخی از فقها نظیر صاحب جواهر الکلام دلیل دیگری را نیز متذکر شده‌ اند: همان گونه که اگر کسی مورث خویش را بکشد از وی ارث نخواهد برد در این جا هم شخصی که به قتل خود مبادرت نموده، وصیت او نافذ نیست زیرا وصیت در حقیقت یک نوع بهره‌ مند شدن از مال خویش است. 2‐ با وجود فتوای مشهور فقها مبنی بر بطلان وصیت، بسیاری از فقیهان با تمسک به عمومات نهی از تبدیل وصیت و این که خبر واحد برای تخصیص عمومات مذکور کافی نیست وصیت را در صورتی که موصی، عاقل و رشید باشد صحیح دانسته اند. ابن ادریس از مخالفین سر سخت این نظریه است و ایشان معتقد است که وصیت در چنین حالتی صحیح است و دلیل ایشان آن است که شخصی که اقدام به خود کشی کرده اگر عقل و ادراک او صحیح و سالم است وصیت او نافذ خواهد بود زیرا این شخص، زنده و عاقل و مکلف است و واجد شرایط صحت وصیت می باشد و ثانیاً قرآن کریم از تبدیل وصیت و عدم اجرای مفاد آن نهی فرموده است و ثالثاً عمومات قرآن را با خبر واحد نمی ‌توان تخصیص زد. علامه حلی و شهید ثانی استدلال ابن ادریس و نظر ایشان را پسندیده اند ولی شهید ثانی پیروی از فتوای مشهور و خبر صحیح ابی ولاد را که نص بوده و اجتهاد در برابر نص، موجه نمی باشد قوی تر می شمارد. 3‐ قانون مدنی در ماده 836 به پیروی از نظر مشهور فقهای امامیه چنین گفته است: 《هر گاه کسی به قصد خود کشی، خود را مجروح یا مسموم کند یا اعمال دیگری از این قبیل که موجب هلاکت است مرتکب گردد و پس از آن وصیت نماید آن وصیت در صورت هلاک باطل است و هرگاه اتفاقاً منتهی به فوت نشد وصیت نافذ خواهد بود.》 در برخورد با این ماده دو دیدگاه متفاوت وجود دارد: الف) بسیاری از حقوق دانان کوشیده اند تا ... .

تألیف: دکتر عباس زراعت - دکتر حمید مسجد سرایی

انتشارات: خط سوم