کتاب مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی - دلاور

کتاب مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی تالیف دکتر علی دلاور توسط انتشارات رشد به چاپ رسیده است.

پژوهش مجموعه فرآیندهایی است که به منظور ایجاد پیوند نوین بین تجربه و نظریه به کار گرفته می‌شود. از این رو شناخت ریشه ای آن مستلزم شناخت اصولی و ریشه ای روش شناسی است. برای دستیابی به این هدف شیوه های متعددی وجود دارد و کمتر کتابی را می‌توان یافت که روش‌های مختلف را به صورت قابل استفاده‌ای مورد بحث و بررسی قرار داده باشد. در این کتاب تلاش شده است با توجه به رشد و توسعه ی علوم انسانی و اجتماعی، روش های موردنیاز جامعه ی پژوهشی به صورت منظم و قابل قبولی تدوین و مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

محتوای این کتاب بر اساس مبانی نظری و تجربی پژوهشی و به منظور کمک به کسب این مهارت ها تهیه و تنظیم شده است. در واقع هدف اصلی این اثر ارائه ی روش‌های مختلف پژوهشی با شرح و توصیف ویژگی ها و موارد استفاده ی هر یک از آن هاست؛ به نحوی که خواننده بتواند با توجه به نیاز پژوهشی خود مناسب ترین روش را انتخاب کند. کتاب مذکور برای استفاده ی استادان، محققان و دانشجویان رشته‌های مختلف علوم رفتاری و اجتماعی و کلیه ی کسانی که به پژوهش یا مطالعه ی یافته‌های پژوهشی علاقمندند، در 19 فصل تألیف شده است:  1- روش های علمی، مفهوم تحقیق  2- عناصر پژوهش (مفاهیم، متغیر، نظریه) 3- مسئله و فرضیه

  4- مطالعه ی منابع مربوط به موضوع مورد تحقیق (پیشینه یا تاریخچه تحقیق) 5- جامعه و نمونه  6- تحقیق زمینه یابی 7- مصاحبه  8- پرسش نامه  9- روش مشاهده  10- تحقیق همبستگی  11- پژوهش تاریخی  12- تحقیق قوم شناسی  13- تحقیق کیفی  14- تحلیل محتوا  15-فراتحلیل  16- تحقیق آزمایشی  17- طرح های تحقیق (بین گروهی)  18- طرح های تحقیقاتی برای رفتار کاربردی (درون گروهی)  19- روش علی - مقایسه ای

لازم به ذکر می باشد که در نگارش همه ی این فصول از منابع مختلف فارسی و انگلیسی که فهرست آن ها در آخر کتاب آمده، استفاده شده است.

برشی از متن کتاب

فصل اول: روش‌های علمی، مفهوم تحقیق کاوش برای کشف قواعد انسانی اندازه گیری پدیده های انسانی نخستین سنگ بنای علم، اندازه گیری و مشاهده منظم است. هیچ دلیل اساسی مبنی بر این که دانشمندان علوم انسانی نمی توانند پدیده‌های مورد تحقیق خود را اندازه‌گیری کنند، وجود ندارد. سن، جنس، محل تولد و وضعیت تأهل را‌ می توان به طرق مختلف مورد اندازه گیری قرار داد. رفتار اجتماعی توده‌ ای از مردم می تواند مورد اندازه گیری قرار گیرد. دانشمندان علوم سیاسی قادر است رفتار گروهی از رأی دهندگان یا هر یک از حوزه های اخذ رأی را در روز انتخابات معین کند. میزان تردد وسایل نقلیه را در محور معینی از یک بزرگراه می‌توان در زمان‌های مختلف اندازه گیری کرد. نگرش‌ها و برداشت‌ ها را نیز می توان اندازه گرفت. به عنوان مثال با تعیین اعتقاد یا عدم اعتقاد یک فرد به سازمان ملل متحد می توان میزان این اعتقاد را در فرد مورد نظر اندازه‌گیری کرد. به همین ترتیب اعتقادات مذهبی، آزادمنشی، محافظه‌کاری، خودکامگی و متغیرهای مشابه دیگر نیز قابل سنجش و اندازه گیری هستند. غالباً گفته می‌شود که اندازه گیری یک نگرش غیر علمی است. اما در اینجا بی مناسبت نیست چند کلمه‌ای در این باب بگوییم که این قبیل اندازه گیری ها (و در حقیقت کلیه سنجش ها و اندازه گیری ها) از اساس دارای ماهیتی اختیاری و قراردادی هستند. هیچ دانشمند علوم انسانی قادر نیست بگوید این فرد مذهبی و دیگری غیر مذهبی است. بلکه در توصیف افراد می‌توانند چنین بگوید که «نسبتاً و کم و بیش» مذهبی هستند. این مسئله یک وجه منحصر به علوم انسانی نیست، چنانچه که در مورد میزان سختی مواد که مورد استفاده دانشمندان علوم فیزیکی است، یا مقیاس "ریشتر" درباره اندازه گیری زمین لرزه و نظایر آن نیز همین امر صادق است. بالاخره، قضاوت در مورد درستی اندازه گیری علمی باید بر اساس سودمندی آن ها در پیشبرد تحقیق استوار باشد نه بر اساس حقیقت مطلق. دانشمند علوم انسانی هرگز نمی‌تواند یک فرد معمولی را به معنای مطلق کلمه مذهبی توصیف کند، همانطور که یک فیزیک دان نیز در توصیف یک عنصر معین قادر نیست مطلقاً بگوید سخت است. مفاهیمی نظیر مذهبی بودن یک فرد یا سخت بودن یک عنصر  تنها نسبت به سایر افراد و عناصر قابل درک است. گفته می شود که دانشمندان علوم انسانی مدام در حال تجدید نظر در شیوه های اندازه گیری متغیرها هستند و در یک زمان معین نمی توان دو دانشمند را یافت که روش‌های مشابهی برای اندازه گیری به کار برده باشند. اما این مسئله تنها منحصر به علوم انسانی نیست و برای گشوده ماندن باب همه ی علوم که دائماً در حال تغییر و تحول هستند، لازم است. کشف قوانین اجتماعی باور عمومی بر این است که موضوع علوم فیزیکی بیش از موضوع علوم انسانی دارای نظم و قاعده است. هنگامی که یک شئ سنگین از بلندی رها می شود، سقوط می کند. در صورتی که یک رأی دهنده ممکن است در یک انتخابات به نفع یک نامزد رأی بدهد و در انتخابات دیگر علیه او. به همین ترتیب، هرگاه یخ را حرارت بدهند ذوب می شود، در حالی که افراد مسیحی همیشه به کلیسا نمی روند. مثال های فوق به صورت کلی درست است، اما باید به قواعد اجتماعی نیز توجه داشت. هنجارهای اجتماعی قابل مشاهده و موجود، اینگونه نتیجه‌گیری ها را رد می‌کند. برخی از هنجارهای اجتماعی توسط نهادهای رسمی جامعه تعیین می‌شود. به عنوان مثال، تنها افرادی که به سن معینی رسیده باشند می توانند در انتخابات شرکت کنند. ...

فهرست

فصل 1- روش های علمی، مفهوم تحقیق فصل 2- عناصر پژوهش (مفاهیم، متغیر، نظریه) فصل 3- مسئله و فرضیه  فصل 4- مطالعه ی منابع مربوط به موضوع مورد تحقیق (پیشینه یا تاریخچه تحقیق) فصل 5- جامعه و نمونه فصل 6- تحقیق زمینه یابی فصل 7- مصاحبه فصل 8- پرسش نامه فصل 9- روش مشاهده فصل 10- تحقیق همبستگی فصل 11- پژوهش تاریخی فصل 12- تحقیق قوم شناسی فصل 13- تحقیق کیفی فصل 14- تحلیل محتوا فصل 15-فراتحلیل فصل 16- تحقیق آزمایشی فصل 17- طرح های تحقیق (بین گروهی) فصل 18- طرح های تحقیقاتی برای رفتار کاربردی (درون گروهی) فصل 19- روش علی - مقایسه ای

• مولف: دکتر علی دلاور
• انتشارات: رشد