کتاب قوت دل و نوش جان - نصرالله پورجوادی

کتاب قوت دل و نوش جان اثر نصرالله پورجوادی در نشر نو به چاپ رسیده است.

کتاب حاضر مجموعه‌ای است از سیزده مقاله که در آنها به ویژگی‌ها و راه و رسم صوفیان با نگاهی تاریخی می‌پردازد. عنوان کتاب نیز بر اساس سه مقاله اول این اثر، انتخاب شده است زیرا در این مقالات مسائل غذا خوردن اعم از غذای جسم  و غذای روح تشریح شده‌اند. مراد از قوت دل، همان غذای روح و یاد خداست که نویسنده آن را از طریق اتصال انسان به خداوند، دست یافتنی می‌داند. مواردی چون پرهیز از گوشت‌خواری و اهمیت گیاه‌خواری در تصوف نیز مورد بررسی قرار گرفته است. به عنوان مثال پرداختن به این موضوع که با توجه به توصیه‌های دینی و عقلی پیرامون آزار نرساندن به حیوانات، حقی برای کشتن آنها و استفاده از گوشت‌شان  وجود دارد یا خیر؟؛ در این میان این دیدگاه و دیدگاه مخالف آن مورد نقد و بحث قرار گرفته که در جای خود مفید و خواندنی می‌نماید. پس از این سه مقاله به موضوعات دیگری پیرامون تصوف و صوفیان می‌پردازد. تصور خداوند در جایگاه معشوق که طبق حدیث نبوی، مطالبی در مورد آن بیان می‌شود و جایگاهی که مولانا و احمد غزالی در آثارشان به این مهم پرداخته‌اند، نیز تشریح می‌گردد. اهمیت «ذکر» در این گروه، تقسیم‌ بندی صوفیان در دو گروه توسط بزرگانی چون  «پژدوی» و «هجویری»، و قبول و رد آنها توسط متشرعان، معرفی شخصیتی به نام «ابوالغریب اصفهانی» و مسلک و اعتقاداتش که حتی منجر به اتهاماتی به وی شد از دیگر موضوعاتی هستند که این کتاب به آنها می‌پردازد. شاهدبازی و شاهد پرستی از عناوینی هستند که در تصوف مطرح است و برای خود پیروان و مخالفانی دارد، در این مقالات، خواننده با نظریات و اعتقادات احمد غزالی و به دنبال آن، شمس تبریزی پیرامون این مهم، آشنا می‌شود و می‌تواند اطلاعاتی را به دست آورد که زمینه تأمل وی را در این موضوع ایجاد کند. هم‌چنین به نمادها و اصطلاحات صوفیانه با محوریت قرار دادن اشعاری از «حافظ» پرداخته شده است. ریشه‌های عرفان ایرانی، و ارتباط اشعار عاشقانه حافظ با عقاید احمد غزّالی نیز در این کتاب، تبیین شده که برای مخاطبان و علاقه‌مندان منبع کسب اطلاعات مفیدی خواهد بود.

برشی از متن کتاب

تصوری که ما از غذا یا طعام داریم معمولاً تصور چیزی است محسوس و ملموس که می‌توان آن را در دهان گذاشت و چشید و جوید و فروبرد و به دست هاضمه و جاذبه سپرد. بدیهی است که بدن انسان برای قوام و دوام حیات خود به غذا نیاز دارد و اگر آن نباشد جان هم در بدن نخواهد ماند. اما این که جان ما هم به نوبه خود غذایی داشته باشد غیرمحسوس و با آن تغذیه کند و بتواند با خوردن آن «جان بگیرد» و به زندگانی خود ادامه دهد تصوری است مبهم و عجیب. با این حال بسیاری از صوفیان و عارفان از قوت و غذایی سخن گفته‌اند که نه فقط جان‌ها از آن تغذیه می‌کنند، بلکه فرشتگان نیز از آن می‌خورند. در این موارد قوت و غذا معمولاً به معانی مجازی به کار رفته است. ولی مواردی نیز هست که شاعر یا نویسنده این الفاظ را در معنی حقیقی به کار برده است و همین خود باعث می‌شود که ما نتوانیم تصور روشنی از ماهیت غذای جان داشته باشیم.   افطار پیامبر نزد خدا یکی از صوفیانی که بارها در آثار خود از قوت یا غذای جان سخن گفته مولانا جلال‌الدین رومی است. مثلاً در مثنوی، در ضمن داستان ابلیس و معاویه، در یک مصراع هم از قوت نفس یادکرده و هم از قوت جان و سپس درباره هر یک از آنها گفته است: گر غذای نفس جوید ابتر است      ور غذای روح خواهد سَرور است در فیه ما فیه نیز مولانا به دو نوع غذا اشاره کرده است و خطاب به کسانی که می‌پندارند که قوت و غذا فقط مخصوص جسم و تن است گفته است: تو را غیر این غذای خواب و خور غذای دیگر است، که «أبیتُ عِندَ ربّی یُطعِمُنی و یَسقینی». در این عالم آن غذا را فراموش کرده‌ای و به این (غذا) و مشغول شده‌ای و شب و روز، تن را می‌پروری. آخر این تن، اسب توست و این عالم آخور اوست و غذای اسب، غذای سوار نباشد. مولانا برای تأیید نظر خود درباره غذا خوردن جان، هم در فیه ما فیه و هم در مثنوی، به حدیثی استناد کرده است که بنابر آن پیغمبر (ص) فرمود: « أبیتُ عِندَ ربّی یُطعِمُنی و یَسقینی...»، یعنی من شب را نزد پروردگارم می‌گذرانم و او مرا غذا و نوشیدنی می‌دهد. چون چون أبیتُ عِندَ ربّی فاش شد      یُطعِمُ و یَسقی کنایت ز آش شد این حدیث که به چند وجه در کتاب‌های حدیث، از جمله در صحیح بخاری و صحیح مسلم و مسند احمد، روایت شده در کتاب‌های صوفیان برای اثبات غذاخوردن باطنی مورد استناد واقع شده است و معمولاً مراد از این غذا همان چیزی است که قوت یا غذای جان یا روح نامیده شده است. در حدیث فوق هم می‌خواهند بگویند که پیامبر (ص) وقتی در نزد خدا شب را به سر برده بود روح او از غذا و نوشیدنی‌ای که خدا به وی داده بود خورده و نوشیده بود و این غذا و نوشیدنی هم واقعاً نوعی غذا و نوشیدنی بود. به عبارت دیگر، غذا و نوشیدنی در اینجا به معنی حقیقی به کار رفته است نه مجازی.

فهرست

پیش‌گفتار  

1. قوت دل و نوش جان

افطار پیامبر نزد خدا غذا خوردن روح روح چه می‌خورد؟ باده ازلی و آب زندگانی ذکر خدا: قوت دل معرفت: قوت دل گرسنگی غذای عاشق  

2. گیاه‌خواری و بی‌آزاری در اسلام
3. گوشت‌خواری در شرع
4. گوشت‌خواری صوفیان
5. ریاضت کشیدن و گوشت نخوردن
6. زهد و چله‌نشینی
7. انتقاد از گوشت نخوردن صوفیان
8. بی‌آزاری یا کم آزاری

 

3. درویش گیاه‌خوار (زندگی و سخنان ابوعبدالله مغربی)

مجلس سماع آسمانی  

4. لذت‌بردن خدا (مقایسه‌ای میان احمد غزالی و مولانا)

 

5. از ذکر به مشاهده

اسمش را مبر! سلامت در عشق فراتر از ذکر نزاع شبلی با ذاکران بیرون آمدن از غفلت درد ذکر تقسیمات ذکر خاتمه  

6. صوفیان مردود از نظر پژدوی

مسایل تصوف در مراحل اولیه تکوین آن پژدوی و کتاب اصول الدین مقایسه با تقسیم‌بندی هجویری گروه‌های اباحتی از نظر پژدوی حلولیه و مسئله حلول اباحه‌گری: موسیقی، رقص، شاهد بازی عجز از معرفت  

7. ابوالغریب ، جمال پرست اصفهانی

تصوف اصفهان و مسئله حلول منابع درباره ابوالغریب اصفهانی داستان‌های ابوالغریب

1. مرگ در طرسوس
2. کاش دنیا ساباطی بود
3. بخشیدن گلیم
4. صبر ابوالغریب
5. حلولی بودن ابوالغریب
6. داستان شاهد دوستی‌ابوالغریب

عقاید حلولیان تفسیر روزبهان از حلول داستان عین جمع در حلاج جمعیت عاشق  

8. داستان‌هایی از شاهد بازی احمد غزالی

مقدمه آشنای شمس با احمد غزالی احمد و برادرش محمد غزالی پیش آمدن مشکلی برای احمد غزالی بازگشت شیخ به تبریز برای دیدن شاهد احمد غزالی در حمام و نسوختن پای او در آتش مرید دانشمند و اقرار و انکار بود شاهد آفرینی شاهد خواستن از بالای منبر شمس شاهد باز شیخ شاهد باز و شمس داستان شمس و اوحدالدین شاهد طلبی شمس داستان شمس با پسر فرنگی نظر شخص نسبت به زنان در «عشق نامه» عطایی مسئله اصالت (عشق نامه) منسوب به عراقی مصنف حقیقی «عشق نامه» آشنایی عطایی با احمد غزالی احمد غزالی و پسر شحنه تبریز پای شیخ در منقل آتش شیخ غاشیه دار داستان بی‌هوا رفتن منبر در جامع تبریز نتیجه  

9. دل هر جایی و غنج آهویی (شرح بیتی از حافظ)

 

10. دردانه عشق (معنای استعاری دُر در ادبیات عرفانی پارسی )

در غزلی از حافظ پیش از حافظ صدف و دُر و مراحل معرفت دردانه عشق در سوانح دیالکتیک یقین و گمان در صدف روح  

11. داغ بندگی و داغ عشق (شرح یکی از رموز عرفانی در دیوان حافظ)

 

12. ورود آراء ابن‌عربی به شیراز (انتقال تعالیم ابن‌عربی توسط شاگردان قونیوی)

از بغداد به کاشان و تبریز مخالفت با ابن‌عربی در یزد و خواف غیبت ابن‌عربی در شیراز در قرن هشتم داوری پیر جمال اردستانی تطبیق دو نظام صوفیانه در شیراز شاهد داعی و دریای وجود مسئله «کن فیکون» پس از لاهیجی  

13. کرشمه در حافظ (بحثی در منابع عرفانی حافظ)

مقدمه دو جنبه کرشمه معشوقی دلال جمال یا کرشمه (معشوقی در) حسن مآخذ حافظ استفاده حافظ از «کنوز الاسرار» زلف ایاز   کتاب‌نامه نمایه

نویسنده: نصرالله پورجوادی انتشارات: نشر نو