کتاب قصص الانبیاء - نیشابوری

کتاب قصص الانبیاء، اثر ابو اسحاق نیشابوری می‌باشد که توسط انتشارات بوتیمار به چاپ رسیده است.

این اثر در واقع زندگی‌نامه‌ی پیامبران الهی می‌باشد که بر گرفته از مباحث قرآن و روایات در این زمینه است.از آنجایی که روش قصه‌گویی از قدیم، در آموزش مؤثر بوده و هست، در مورد زندگی‌نامه‌ی انبیاء تا به‌حال چندین و چند اثر بزرگ و معروف با بیانی داستان‌وار نگاشته شده است؛ که برخی دارای ویژگی‌های خاص و برخی بدون هیچ تفاوت خاصی با سایرین، اما به قلم نویسندگان متعدد به چاپ رسیده است. قصص الانبیاء شیخ ابو اسحاق که نام کامل ایشان « ابواسحاق ابراهیم ابن منصور ابن خلف النیشابوری» می‌باشد، از آثار بزرگی است که به زبان فارسی نوشته شده است و این خود افتخاری خصوصاً برای فارسی‌زبانان آن دوره (قرن پنجم یا ششم هجری) بوده که از آثار دینی- مذهبی به زبان خود بهره ‌گیرند و البته نثر نگارش و روان بودن آن و نیز استعمال برخی واژگان اصیل فارسی که امروز دیگر مورد استفاده نیستند، اهمیت این کتاب و اثر را بالاتر برده است. نویسنده، کتاب خود را از ابتدای آفرینش آسمان و زمین آغاز نموده و تفسیر چند آیه از قرآن کریم را دراین بخش، ذکر نموده است و حکایت و نگارشش را با آفرینش ابلیس ادامه داده و می‌گوید: « اما ابلیس را خدای تعالی از آتش آفریده بود؛ تابنده‌تر از فریشتگان او بود و نه از جان بود. و نیز گویند از جان بود. چنان‌که گفت: کان من الجن. و بعضی گفته‌اند از فریشتگان بود، چنان‌که گفت قوله تعالی: و اذ قلنا للملائکه اسجدوا لآدم فسجدوا الا ابلیس ابی. او را استثنا کرد از جمله‌ی فریشتگان.»

طبق بیان ویراستار و مصحح این اثر- معظّمه مصلّی- اصل کتاب دارای برخی غلط‌های املایی واضح بوده و نیز رسم الخط واحدی نداشته است مثلاً در برخی از جاها «هرون» و در بعضی دیگر به‌صورت «هارون» آمده است که در ویرایش و چاپ آن این غلط‌ها اصلاح و رسم الخط واحد برای آن در نظر گرفته شده است تا خواننده با سردرگمی مواجه نشود. این اثر شامل صد و هفده قصه می‌باشد که به ترتیب رویدادهای تاریخی بیان شده‌‌اند و تا زمان یزید بن معاویه و حجاج بن یوسف این قصه‌ها را ادامه داده است. با وجود اینکه داستانهای انبیاء برگرفته از قرآن هستند و در خلال بحث‌ها به آیه و یا آیات مورد نظر آن‌ها استناد شده؛ اما داستان‌ها و حکایاتی در این کتاب گنجانده شده است که برخی مانند قصه‌های خلفای راشدین و حضرت علی (ع) و یزید و حجاج، قرآنی نبوده و برخی دیگر مانند قصه حجه الوداع فقط اشاره‌ای از آن در قرآن آمده است. در هر حال ویژگی دیگر این اثر با این تصحیح، وجود فرهنگی است که در انتهای کتاب و جهت معنای لغات و اصطلاحات دشوار، که این دشواری یا مربوط به لغاتی است که نویسنده از ناچاری به دلیل ریشه‌ی قرآنی داشتن داستان‌ها از آن استفاده کرده و یا لغاتی هستند که در آن عصر رواج داشته اما اکنون به دلیل عدم استعمال، دشوار به‌نظر می‌آید؛ گنجانده شده است.

برشی از متن کتاب

چون ابلیس سجده نکرد مر آدم را، ملک تعالی گفت برو، رانده‌ای و درمانده‌ای از رحمت من. ابلیس گفت ای بار خدایا تو گفته‌ای که من کردار هیچ کس ضایع نکنم. مرا درین درگاه خدمت بسیار است. ملک تعالی گفت چه خواهی؟ گفت انتظار خواهم تا روز قیامت، و نیز آن خواهم که مرا دست دهی بر آدمیان، تا همه را بفریبم و به دوزخ برم با خویشتن. چنان‌که حق‌تعالی خبر داده است: فبعزتک لاغوینهم اجمعین . گفت اکنون که مرا از بهر آدم براندی؛ مرا بر یشان دست ده تا بر راه ایشان نشینم و راه راست بر یشان کژ کنم. قوله تعالی: لاقعدن لهم صراطک المستقیم. ملک تعالی گفت: دادم و بگذاشتم تا قیامت، مگر بر آنان که خاص منند که نگاه دار ایشان منم. چنان‌که گفت: لیس لک علیهم سلطان. تو را بر بندگان خاص من دست نیست.

فهرست

پیش‌گفتار خطبه کتاب قصه اول: آفرینش آسمان و زمین قصه دوم: آفرینش ابلیس و آنچه او را رفت با آدم (ع) قصه سوم: آفرینش آدم (ع) قصه چهارم: آفرینش حوا (ع) قصه پنجم: آمدن ابلیس پیش آدم (ع) قصه ششم: اندر آوردن آدم به بهشت قصه هفتم: بیرون آمدن آدم از بهشت قصه هشتم: کشتن قابل، هابیل را قصه نهم: شیث النبی (ع) قصه دهم: ادریس (ع) قصه یازدهم: نوح (ع) قصه دوازدهم: هود (ع) قصه سیزدهم: صالح (ع) قصه چهاردهم: ابراهیم (ع) قصه پانزدهم: به شهر آمدن ابراهیم (ع) قصه شانزدهم: به خشم رفتن ابراهیم از پدر خویش قصه هفدهم: شکستن بتان قصه هژدهم: انداختن ابراهیم (ع) را در آتش قصه نوزدهم: ابراهیم با عمش هاذر قصه بیستم: دعوت کردن ابراهیم (ع) نمرود را قصه بیست و یکم: هلاک شدن نمرود علیه اللعنه قصه بیست و دوم: رفتن ابراهیم به سوی شام و آنچه او را افتاد در راه قصه بیست و سوم: مولود اسماعیل (ع) قصه بیست و چهارم: ذبح اسماعیل (ع) قصه بیست و پنجم: بردن اسماعیل (ع) را نزد کعبه و چاه زمزم قصه بیست و ششم: بنا کردن کعبه قصه بیست و هفتم: مولود اسحاق (ع) قصه بیست و هشتم: خواستن ابراهیم زنده کردن مرغان قصه بیست و نهم: وفات ابراهیم (ع) و ساره قصه سی‌ام: لوط پیغامبر (ع) قصه سی و یکم: یعقوب (ع) قصه سی و دوم: احوال بنی اسرائیل و چگونگی حال ایشان قصه سی و سوم: یوسف (ع) قصه سی و چهارم: رسیدن زلیخا به یوسف قصه سی و پنجم: در معنی آیه فی قصصهم عبرت لاولی الالباب قصه سی و ششم: موسی (ع) قصه سی و هفتم: آیسیه با فرعون قصه سی و هشتم: رفتن موسی از مصر قصه سی و نهم: بازگشتن موسی (ع) به سوی مصر قصه چهلم: روی نهادن موسی (ع) به مصر قصه چهل و یکم: آمدن موسی (ع) به مصر پیش فرعون به دعوت کردن قصه چهل و دوم: مناظره کردن موسی (ع) با فرعون قصه چهل و سوم: مناظره کردن موسی (ع) با جادوان قصه چهل و چهارم: دعا کردن موسی (ع) و اجابت آمدن و عذاب فرستادن و ... قصه چهل و پنجم: هجرت کردن موسی (ع) و گریختن و از آب گذشتن قصه چهل و ششم: غرقه شدن فرعون قصه چهل و هفتم: رفتن بنی اسرائیل به شام قصه چهل و هشتم: مناجات موسی (ع) و ماندن بنی اسرائیل در تیه چهل سال قصه چهل و نهم: رفتن موسی (ع) به طورسینا با قوم قصه پنجاهم: سامری و آنچه کرد قصه پنجاه و یکم: ذبح بقره قصه پنجاه و دوم: قارون با موسی (ع) قصه پنجاه و سوم: دیدار خواستن موسی (ع) قصه پنجاه و چهارم: موسی و خضر (ع) قصه پنجاه و پنجم: یوشع بن نون (ع) قصه پنجاه و ششم: شعیب (ع) قصه پنجاه و هفتم: یونس (ع) قصه پنجاه و هشتم: ایوب (ع) قصه پنجاه و نهم: داود (ع) قصه شصتم: سلیمان (ع) قصه شصت و یکم: سلیمان (ع) با مورچه قصه شصت و دوم: هدهد قصه شصت و سوم: هدهد و بلقیس قصه شصت و چهارم: ذهاب ملک سلیمان قصه شصت و پنجم: وفات سلیمان (ع) قصه شصت و ششم: زکریا (ع) قصه شصت و هفتم: یحیی (ع) قصه شصت و هشتم: کشتن یحیی (ع) قصه شصت ونهم: ذوالقرنین (ع) قصه هفتادم: لقمان حکیم (ع) قصه هفتاد و یکم: خضر و الیاس (ع) قصه هفتاد و دوم: یسع (ع) قصه هفتاد و سوم: اشمویل بن یار (ع) قصه هفتاد و چهارم: اصحاب الکهف قصه هفتاد و پنجم: عزیر (ع) قصه هفتاد و ششم: بنای بیت المقدس قصه هفتاد و هفتم: بئر معطله قصه هفتاد و هشتم: سبا قصه هفتاد و نهم: بخت نصر قصه هشتادم: تبع قصه هشتاد و یکم: بار گرفتن مریم به عیسی (ع) قصه هشتاد و دوم: هجرت مریم (ع) قصه هشتاد و سوم: دعوت کردن عیسی (ع) قصه هشتاد و چهارم: حواریان قصه هشتاد و پنجم: مائده خواستن عیسی (ع) قصه هشتاد و ششم: رفع عیسی (ع) به آسمان قصه هشتاد و هفتم: قصه جرجیس پیغامبر قصه هشتاد و هشتم: الاثنین قصه هشتاد و نهم: اصحاب الاخدود قصه نودم: عبادت الاصنام قصه نود و یکم: آغاز آتش پرستیدن قصه نود و دوم: اصل جهودی قصه نود و سوم: اصل ترسایی قصه نود و چهارم: اهل صروان قصه نود و پنجم: اصحاب الفیل قصه نود و ششم: مصطفی (ص) قصه نود و هفتم: بدر الکبری قصه نود و هشتم: حرب احد قصه نود و نهم: حرب خندق قصه صدم: بنی قریظه قصه صد و یکم: بدر الصغری قصه صد و دوم: عام حدیبیه قصه صد و سوم: فتح خیبر قصه صد و چهارم: بنی نضیر قصه صد و پنجم: فتح مکه قصه صد و ششم: اهل روم و اهل فارس قصه صد و هفتم: هرازی (هوازن) قصه صد و هشتم: غزو تبوک قصه صد ونهم: عایشه و صفوان قصه صد و دهم: حج الوداع قصه صد و یازدهم: خلافت ابوبکر(رض) قصه صد و دوازدهم: خلافت عمر(رض) قصه صد و سیزدهم: خلافت عثمان(رض) قصه صد و چهاردهم: قصه خلافت علی بن ابیطالب (ع) قصه صد و پانزدهم: عباس (رض) قصه صد و شانزدهم: یزید بن معاویه قصه صد و هفدهم: حجاج بن یوسف فرهنگ قصص الانبیاء واژگان نو پدید پارسی در قصص الانبیاء نمایه اشخاص نمایه طوایف و قبیله‌ها نمایه جای‌ها

(سرگذشت نامه پیامبران) نویسنده: ابواسحق ابراهیم ابن منصور ابن خلف النیشابوری انتشارات: بوتیمار