کتاب فرهنگ عامه 1 - حسن یاوری

کتاب فرهنگ عامه (جلد اول) به قلم حسین یاوری و مریم مسیحا در انتشارات آذر به چاپ رسیده است.

"فرهنگ عامه 1" کتابی است که فرهنگ مردمان ایران زمین را از روزگاران دور برای خواننده مطرح می کند. این کتاب در نُه فصل تهیه و تدوین شده است. در فصل اول کتاب به شناخت کلی تعریف فرهنگ و کارکردهای آن در جامعه توجه شده و فرهنگ عامه، به صورت کلی توضیح داده می شود. در فصل دوم جشن ها، حرکات متناسب با موسیقی، موسیقی و ورزش های مذهبی، سنتی و ملّی به خواننده شناسانده می شود. جشن هایی مانند جشن عید قربان، جشن عید غدیر خم، جشن مهرگان، جشن عروسی، جشن آبریزان، جشن کوسه بر نشستن و برخی جشن های دیگر. در فصل سوم به شناخت آداب و سنن ملّی ایران پرداخته می شود و موضوعاتی این که شب یلدا یا همان شب چلّه چیست و باید چه مواردی را اجرا کرد تا قوانین این شبِ متفاوت رعایت شود ذکر گردیده است. یا این که چه مراسمی برای نام گذاری نوزاد انجام می شود و این مراسم در هر کدام از نقاط ایران به چه صورت پیش می رود. در فصل چهارم کتاب درباره اعتقادات و رسوم مردمان شهرهای مختلف سخن گفته می شود. آجیل مشکل گشا چیست و چه اعتقادی برای آن وجود دارد. یا فال چل بیتو چیست و شبیه خوانی به چه مراسمی گفته می شود. در فصل پنجم باورهای مردمان در شهر های مختلف ایران بازگو می شود. باور شهرهایی همچون خراسان، مشهد، درگز، کردستان و ایل قشقایی، طوایف کرد و... فصل ششم درباره طِب عوام و درمان محلی با داروهای سنتی و گیاهی است. این امر در شهر های مختلف یکسان نبوده و هر منطقه و هر شهر اصول خود را برای این امر وضع می کنند. فصل هفتم به بررسی بازی های محلّی کودکان اعم از اَتَلَ مَتَل تُوتُوله، لی لی حوضک، شیر دَررو، روباه را بخور، ساقچی و قایم باشک (یا همان قایم موشک) می پردازد. در فصل هشتم قصه ها و افسانه های جالبِ مردمان شهر های مختلف به صورت مختصر توضیح داده شده است. قصه هایی مانند: سُرمه کشید، داش آکُل، بلبل سرگشته، مرد هفت زنه و برخی قصه های جذابِ دیگر. در فصل نهم نمایش های سنتی و آیینی از جمله نقالی، پرده خوانی، تعزیه، خیمه شب بازی و ... برای خواننده بازگو شده و به صورت مختصر توضیحاتی برای هر کدام از آنها در نظر گرفته شده است.

برشی از متن کتاب

"باورهای طوایف کرد انبی -  اگر مردی، اولین گروه نانی را که از تنور بیرون می آورد بخورد، زنش می میرد. -  اگر مردی از زیر دوک نخ ریسی بگذرد، از مردی می افتد. -  اگر کسی بخواهد از زیر دیگ شیری که در حال جوشیدن است، گلی آتش بردارد. صاحب دیگ شیر، بدش می آید و می گوید اگر آتش را ببری، برکت از شیر گوسفندهای من خواهد رفت. -  گوش ماهی و لاک سنگ پشت را به بند مَشک کَره گیری می آویزند تا برکت آن زیادتر شود. -  قابک پای آهو را به نخ می کنند و به گردن گوسفندی می آویزند تا به هنگام حمله گرگ بتواند مثل آهو بگریزد. باورهای ایل سنجابی -  اگر گربه ای، خاک آلوده به خانه ای بیاید، مسافری از راه به آن خانه خواهد آمد. اگر کسی لپ خود را، از درون گاز بگیرد، در آن هنگام کسی در جایی دیگر از او بد می گوید. -  مسافرت و عروسی، در روز شنبه بدشگون است. -  اگر خوراک شب عید نوروز خانواده ای بر روی زمین بریزد نشانه ی آن است که تا پایان آن سال برای آن خانواده دل نگرانی و دلگیری به بار خواهد آمد. باورهای مردم کلهر -  مردم ایل کلهر در استان کرمانشاه سال را به جای 365 یا 366 روز – سال های کبیسه – 360 روز می دانند و پنج روز بقیه را زیاد می دانند و آن را «پنجه» می نامند. پنجه از روز 14 فروردین ماه آغاز می شود و در غروب روز 18 فروردین ماه پایان می یابد. در این مدت به هیچ کاری دست نمی زنند و کلیه ی امور اعم از معامله، عروسی، دید و بازدید، پذیرش میهمانی و ... را معوق می گذارند. -  زنانی که کودکان آنان پسر بوده و بمیرد، با پختن تخم مرغ و رنگ کردن آن و سپس تقسیم آن بین کودکان در گورستان برای فرزندشان طلب مغفرت می کنند.

فهرست

مقدمه فصل اول: کلیات

• تعریف فرهنگ
• کارکردهای فرهنگ
• فرهنگ عامه
• تقسیم بندی مباحث مربوط به فرهنگ عامه

فصل دوم: جشن ها، حرکات متناسب با موسیقی، موسیقی و ورزش های مذهبی، سنتی و ملی 2-1- جشن های مذهبی و ملی 2-1-1- جشن عید قربان 2-1-2- جشن عید مبعث 2-1-3- جشن عید غدیر خم 2-1-4- جشن مشروطیت 2-1-5- جشن سده 2-1-6- جشن چهارشنبه سوری 2-1-7- آتش ولی 2-1-8- جشن نوروز 2-1-9- جشن مهرگان 2-1-10- جشن تیرگان 2-1-11- جشن سیرسور 2-1-12- جشن فروردین گان 2-1-13-  جشن کوسه برنشستن 2-1-14- جشن بهمن جنه 2-1-15- جشن چوپانان "کوساگلین" 2-1-16- جشن آب ریزان 2-1-17- جشن عروسی 2-2- حرکات متناسب با موسیقی و موسیقی ایرانی 2-2-1- نگاهی به تاریخ حرکات متناسب با موسیقی و موسیقی در ایران 2-2-2- آلاتن موسیقی ملی و سنتی "محلی" ایران 2-2-3-شرح ساخت و نحوه ی نواختن آلات موسیقی سنتی و محلی 2-2-4- حرکات متناسب با موسیقی ایلات و طوایف ایرانی 2-2-5- کشتی های محلی، بومی و سنتی ایران فصل سوم: آداب و سنن ملی 3-1- درباره ی شب چله 3-1-1- آداب شب چله ی بزرگ 3-1-2- آیین شب چله ی کوچک 3-2- درباره ی آداب و معتقدات زمستانی 3-2-1-در مورد برف در حدود چهار فرسنگی آبادی به هنگام شب عید 3-2-2- در مورد خطر برای کودکان در 20 روز مانده به عید از نظر افتادن به پایین، افتادن به تنور و آب بردن در رودخانه 3-2-3- داستان سرایان گیلانی و شب های بلند زمستان 3-2-4- در مورد بارش اولین برف 3-4- مراسم نامگذاری نوزاد 3-4-1- درباره ی مراسم نام گذاری نوزاد در خراسان 3-4-2- درباره ی آیین نام گذاری نوزاد در بلوچستان 3-5- درباره ی آیین کهن سینزه تیرما 3-6- مراسم گاره خوسان در گیلان 3-7- عروس بران (مراسم ورود عروس به خانه ی شوهر) 3-8- آیین های کشاورزی در شهرستان سیاهکل (گیلان) 3-9- برداشت چین اول چای و غنچه سفید 3-10- مراسم نخستین روز پخت نان از محصول گندم تازه 3-11- آیین رفع اختلاف به طریق کدخدا منشی 3-12- درباره ی سنت حجامت 3-13- درباره ی رسم ماه رمضان در برخی شهرها فصل چهارم: درباره ی اعتقادات و رسوم 4-1- آجیل مشکل گشا 4-2- سفره اوالفضل(ع) 4-3- نذر آش اوماج و کماج 4-4- در مورد دعای سفره ی نذری 4-5- در مورد تعزیه داری، شبیه خوانی و نعش کشی در ماه محرم 4-5-1- نگاهی به تاریخ تعزیه یه شبیه خوانی 4-5-2- درباره ی چگونگی عزاداری در ماه محرم 4-5-3- شبیه خوانی 4-5-4- نعش سازی 4-6- درباره ی اعتقادات و رسوم طوایف ترکمن 4-7- فال چل بیتو 4-8- فال سمنو در درگز 4-9- ترانه ی فال در آذربایجان 4-10- درباره ی رسم و رسومات باران خواهی 4-11- درباره ی مراسم درخواست قطع باران 4-12- مراسم آفتاب خواهی در گیلان 4-13- درباره ی گره گشایی با نان و نمک فصل پنجم: درباره ی باورهای مردم 5-1- درباره ی باورهای مردم قشقایی 5-2- درباره ی باورهای مردم خراسان 5-2-1- باورهای مردم مشهد 5-2-2- باورهای مردم در درگز 5-2-3- باور مردم روستای بار در نیشابور 5-2-4- درباره ی باورهای مردم قوچان 5-3- باورها و ستاره شناسی مردم اردستان 5-4- باورهای کردها 5-4-1- باورهای طوایف کرد انبی 5-4-2- باورهای ایل سنجابی 5-4-3- باورهای مردم کلهر 5-4-4- باورهای مردم ایلام 5-4-5- باورهای مردم ایل مامش در اشنویه 4-5- درباره ی باورهای مردم ایل ممسنی 5-6- درباره ی باورهای مردم سیستان 5-7- درباره ی باورهای عشایر بچاقچی کرمان 5-8- درباره ی باورهای مردم سنگسر 5-9- درابره ی باورهای ایل بختیاری 5-10- درباره ی باورهای خوزستانی ها 5-11- درباره ی باورهای مردم گیلان فصل ششم: درباره ی طب عوام (درمان محلی با داروهای سنتی) 6-1- درمان محلی با داروهای سنتی در منطقه ی بلوچستان 6-2- درمان محلی با داروهای سنتی در منطقه ی سیستان 6-3- دردها و درمان های محلی در درگز 6-4- درباره ی دردها و درمان های محلی مردم ممسنی 6-5- دردها و درمان های محلی در ایل بیگ زاده – انبی ارومیه 6-6- دردها و درمان های محلی در ایل بختیاری 6-7- دردها و درمان های محلی در عشایر بویراحمدی 6-8- دردها و درمان های محلی در خراسان فصل هفتم: درباره ی بازیهای محلی کودکان 7-1- اتل متل توتوله 7-2- بازی، لی لی حوضک 7-3- بازی کودکان در قوچان – شیر دررو، روباه را بخور 7-4- بازی کودکان در کردستان 7-5- بازی کودکان در توفارقان 7-6- بازیهای کودکان ترکمن 7-6-1- آی تره ک، گون تره ک 7-6-2- ساقچی – اشاک 7-7- بازی قایم باشک (قایم باشک) در تهران 7-8- بازی گرگم به هوا 7-9- بازی آلک دولک 7-10- بازی «لی لی » یا «اگر دو گر» 7-11- درباره ی بازیهای محلی کودکان در استان گیلان 7-11-1- اوج یاسدیق «سه بالش» 7-12-2- بازی ور وره (فرفره) 7-12- بازی «قلان» در استان کرمانشاه 7-13- درباره ی بازیهای محلی استان خراسان 7-13-2- عمو زنجیرباف در استان خراسان 7-14- درنه آپاش، بازی محلی بختیاری 7-15- بازی «کران» یا «جوزو» در ایتان لرستان 7-16-اوستا خرت نلنگه، بازری محلی اصفهان 7-17-بالیق منده (ماهی در دست من است)، بازی محلی در استان آذربایجان غربی 7-18-اش تی تی، بازی محلی مناطق غرب زبان استان خوزستان 7-19-گرنا بازی، بازی محلی استان کهکیلویه و بویراحمد 7-20-گرگم و گله می گیرمف بازی محلی در استان یزد 7-21- پنجه کا، بازی محلی استان مازندران 7-22- بازی آی قراقوش (پرنده ی سیاه)، بازی محلی استان آذربایجان شرقی 7-23- بازی گل گلی، بازی محلی سیستان 7-24-بازی خرپران، بازی بومی استان ایلام 7-25- بازی زنجیر پاره کن، بازی محلی استان فارس 7-26- هفت سنگ بازی، بازی بومی و محلی دیگر استان فارس فصل هشتم: قصه ها و افسانه ها 8-1- مقدمه 8-2- قصه ها 8-2-1- قصه ی از چلاندن مرد 8-2-2- قصه ی گراشی (لاری) و اصفهانی 8-2-3- تو بودی؟ سمرقند و بخارا را به خال هندو بخشیدی 8-2-4-قصه ی نام گذاری در درگز 8-2-5- قصه ی جواب دندان شکن 8-2-6- خانه و بهشت خدا 8-2-7- قصه هایی در مورد نادرشاه 8-2-9- قصه ی فقیر و توانگر 8-2-10- قصه ی فقط خدا ماند 8-2-11- قصه ی توانگر و کنیز 8-2-12- قصه ی فتحعلی شاه و زنان ادیبش 8-2-13- قزوینیف در میدان جنگ 8-2-14- قصه ی فتح الله در عروسی جنیان 8-2-15- درخواست ازدواج پری، از مرد هفتاد ساله 8-2-16- داش آکل (قصه ای ماندگار از شیراز) 8-2-17- قصه ی شورمحمود و مرزینگان – قصه ای کردی 8-3- افسانه ها 8-3-1- سرمه کشید 8-3-2- پیرزن و خروس 8-3-3- گنجشک و سرگذشتش 8-3-4- افسانه ی گیل گمش 8-3-5- بلبل سرگشته 8-3-6- رقابت شاگرد با استاد، روایتی از خراسان 8-3-7- داستان گهن لکی 8-3-8-«مرد هفت زنه» - افسانه ای از گهکیلویه و بویراحمد 8-3-9- افسانه ی هیچا هیچ، افسانه ای از کرمان 8-3-10- افسانه ی بزک چنگل پا فصل نهم: نمایش های سنتی – آیینی نقالی پرده خوانی تعزیه خیمه شب بازی سیاه بازی سیاه بازی (تخت حوضی / تقلید) تصاویر فهرست منابع و مآخذ منابع تصویر                          

نویسندگان: دکتر حسین یاوری - مریم مسیحا انتشارات: آذر