کتاب فایده گرایی | جان استیوارت میل

کتاب فایده گرایی اثر جان استیوارت میل، با ترجمه ی مرتضی مردیها توسط نشر نی به چاپ رسیده است.

گفته شده است که کتاب فایده گرایی را می توان انجیل یا کتاب مقدس استیوارت میل دانست؛ زیرا گرچه میل در فلسفه ی سیاست و فلسفه ی علم و اقتصاد سیاسی و موارد دیگری هم نظریه پردازی کرده است؛ اما اخلاق، دغدغه ی مهم او بود. نظریه ی میل در این کتاب، غنی و محکم است؛ نظریه ای فعال و اصلاح گر است، که تناسب بسیاری با فعالیت های سیاسی و اجتماعی خود استیوارت میل در طول زندگی اش دارد. با این وصف و به رغم ساختار معماگونه اش، که به ابهامات و مناقشات فراوانی میدان داده است، لُبّ مدعای آن به شکل بدیعی ساده و به طرز چشمگیری قانع کننده است. در این کتاب ترجمه شده، خلاصه ای از کتاب اصلی استیوارت میل می باشد و در ادامه، تحلیلی را زبان مترجم ارائه می گردد.

این کتاب مشتمل بر پنج فصل می باشد: در اولین فصل که بسیار کوتاه است، نویسنده به کلیاتی چون جایگاه علم اخلاق و گرایش های اصلی در این حوزه و طرح بحث دفاع از فایده گرایی و شیوه ی ممکن و مقدور استدلال در این گونه مباحث اشاره می کند. در فصل دوم، میل به این مسئله ی مهم می پردازد که فایده گرایی دقیقاً چگونه ایده ای است. او می کوشد نگرش مزبور را از کژانگاری ها و سوء تفاهم ها بپیراید و بپردازد، و در مقام تحریر مدعا و محل نزاع و ثمره ی خلاف، از پندارهای عامیانه و بدبینانه در این باره پیش گیرد و به انتقادهای مخالفان پاسخ گوید. در فصل سوم به موضوع خاص ترِ ریشه ی الزام اخلاقی در مکتب فایده گرایی می پردازد؛ این که چه چیزی باعث ترغیب افراد به بیشینه کردن لذت جمعی می شود. در فصل چهارم در جست و جوی این است که چه نوع دلیلی بر اصل فایده می توان انگیخت. این که بر غایات واپسین و اهداف نهایی دلایل مستقیم نمی توان آورد، و ادعای فایده گرایی این است که آنچه به خودی خود و به عنوان غایت خواستنی است، خوشبختی است؛ طرح این موضوع که «خواستنی» جز «خواسته شده» نیست؛ و این که البته بسیاری از مردم طالب فضیلت هم هستند و این نقض فایده باوری نیست؛ پرداختن به روان شناسی در تأیید این که لذت تنها موضوع مِیل است و اراده چیزی جز مِیل مشدد نیست، از مسائل مطروح در این قسمت است. در فصل آخر به موضوع عدالت و ربط آن با فایده گرایی می پردازد، با این ملاحظه که اکثراً گمان رفته است که تمایل به عدالت منافیِ ایده ی فایده است.

برشی از متن

خوب و خواستنی فلسفۀ اخلاق در پی تحلیل پرسش و پاسخ هایی بوده است که پیرامون معنا و مبنا و ماهیت خوب و بد می چرخند. فلاسفۀ زیادی از قدیم تا جدید به این مسئله درپیچیده اند، اما بحث جدی در این باب در عصر مدرن با بزرگترین فیلسوف این دوران یعنی هیوم آغاز شد. نظریه پرداز فلسفۀ تجربه گرا نقد عامی بر دسته ای نظریات اخلاقی وارد کرد که استاد سروش از آن به مغالطۀ دانش و ارزش تعبیر کرده است و در نظر برخی همان مغالطۀ طبیعت گرایانه است. مطابق این اصل، هر نظام اخلاقی که خوب یا بایدِ خود را از واقعیتی، یعنی گزاره ای است دار، استنتاج کند، مرتکب این مغالطه شده است. زیرا از این که چه چیز چگونه است، منطقاً، به این که چگونه باید باشد راهی نیست. گفتنی است که در ملاحظات اخیرتر فلسفی در چند و چون این اصل تأملاتی صورت گرفته است، اما در هر حال می توان چنین انگاشت که مغالطه ی مذکور به صورت گسترده در فضای فلسفه ی تجربی-تحلیلی پذیرفته شده است. شاید آنچه بیشتر محل چون و چرا قرار می گیرد این باشد که کدام نظریه مشمول و مرتکب این مغالطه انگاشته شود. فیلسوف اخلاق معاصر، مری وارناک، در این باره می گوید کار به جایی رسیده است که گویی فیلسوفان اخلاق کاری ندارند جز این که ببینند آیا یک نظریه مرتکب این مغالطه شده است یا نه. ...

فهرست

• متن کتاب فایده گرایی جان استیوارت میل

فصل اول: ملاحظات کلی فصل دوم: فایده باوری چیست؟ فصل سوم: درباره ی الزام بنیادین اصل فایده فصل چهارم: درباره ی نوع دلیلی که به نفع اصل فایده می توان انگیخت فصل پنجم: درباره ی ربط میان عدالت و فایده

• افزودۀ مترجم

درآمد خوب و خواستنی لذت برتر و فروتر خوشبختی فرد یا همه فایده گرایی عمل و قاعده مغالطه و استدلال سخن آخر پی نوشت ها منابع نمایه

نویسنده: جان استیوارت میل مترجم: مرتضی مردیها انتشارات: نی