کتاب عشق صوفیانه در آینه استعاره - هاشمی

کتاب عشق صوفیانه در آینه استعاره نوشته دکتر زهره هاشمی توسط انتشارات علمی به چاپ رسیده است.

عشق یکی از مهم‌ترین مفاهیمی است که از گذشته‌ها ذهن عارفان را درگیر کرده بود و به همین دلیل تحقیقات بسیار زیادی در رابطه با آن، توسط افراد مختلفی انجام گرفت. این کتاب سعی کرده است با مطالعه متون عرفانی و استعاره شناختی، مقدمه‌ای مفید و جامع برای استفاده دانشجویان ادبیات فارسی، زبان‌شناسی، ادیان و عرفان باشد. استعاره علاوه بر این‌که نوعی از زبان تزیینی و ادبی محسوب می‌شود، ابزاری‌است که برای شناخت ذهنیت و بررسی تفکر افراد در زمینه‌های مختلفی هم‌چون ادبیات و روان‌شناختی از آن استفاده می‌شود. محققان عقیده دارند که اساس ادراک ذهن انسان، استعاره است و به خاطر قابلیت انتقال و جایگزینی که در زمینه مفاهیم دارد نه تنها ابزاری زبانی، بلکه ابزاری مفهومی برای شناخت پدیده‌ها نیز به حساب می‌آید. نویسنده، با به کارگیری نظریه استعاره شناختی شبکه‌ها و رسانه‌های استعاری خرد و کلان عشق را در ذهنیت عارفانی مثل خواجه احمد غزالی و عین‌القاضات ترسیم می‌کند و چگونگی درک آن‌ها از این مفهوم را تحلیل و بررسی می‌کند. او، این کتاب را در سه بخش تنظیم کرده است. بخش اول به منظور فراهم کردن چشم‌اندازی از نظریه استعاره شناختی، به توضیح چارچوب نظری می‌پردازد. بخش دوم، عشق و محبت را در آثار عرفانی منثور قرن دوم تا هشتم بررسی می‌کند و در نهایت در بخش سوم، به کشف و بررسی نظام‌های استعاری عشق می‌پردازد. عشق صوفیانه در آینه استعاره، همان‌طور که از نامش پیداست به طور کلی برای بررسی ویژگی‌های استعاره و بررسی عشق در مبحث استعاره نگارش شده است.

برشی از متن کتاب

سه ویژگی عمده استعاره‌های مفهومی عبارتند از: "سامان‌دهی"، "برجسته‌سازی" و "پنهان‌سازی" که لیکاف و جانسون برای نخستین بار به آن‌ها اشاره کرده‌اند. درباره ویژگی سامان‌دهی با توجه به تعریف استعاره مفهومی که کاربرد عناصر و اصطلاحات یک قلمرو برای قلمروی دیگر است می‌توان گفت که نخستین مشخصه استعاره مفهومی است؛ زیرا در آن عناصر یک قلمرو در سازه‌های قلمروی دیگر سامان‌دهی می‌شوند. این همان کارکردی است که در بلاغت ارسطویی از آن با عنوان انتقال یافت می‌شد. در واقع هر استعاره با سامان‌دهی مفهومی در اصطلاحات مفهوم دیگر، به نوعی با مدل مفهومی روبه‌رو هستیم که ممکن است در آن، شبکه‌ای از روابط میان استعاره‌های مفهومی پدید آید، این شبکه درواقع بیان‌گر مجموعه گزاره‌های ایدئولوژی و دریافت خاصی از آن مفهوم انتزاعی است. برای مثال در عبارات زیر، مولف زیاله لوایح، مدل ذهنی خاصی از رابطه علم با آن، ارائه کرده است که برطبق آن دست‌نیافتنی بودن عشق را از طریق علم یا به عبارتی دانش قال بیان کرده است. در این مدل عشق به مثابه دریایی خونخوار و عمیق مفهومی شده که راه گذر از عشق تنها تا سرحد و ساحل آن است. همچنان که قبلا نیز اشاره شد، نگاشت استعاری، جزئی و نامتقارن است. بدین معنی که در هر استعاره تنها برخی از جنبه‌های قلمروی منبع در مفهومی کردن قلمروی هدف به کار گرفته می‌شود. برای مثال، می‌توان به نمونه‌های استعاری زیر که بر اساس استعاره مفهومی عشق گیاه است شکل گرفته اشاره کرد: -              که عشق تخم فعل قدیمست در زمین (بقلی، 1337: 63) -              این شجر بیخ مهر در گل آدم دارد (همان) -              او هم باغ است هم درخت، هم ساخ است و هم ثمره (غزالی، 1359: 13) همچنان که مشهود است برخی از قسمت‌های مفهوم گیاه در این عبارات به کار گرفته نشده است. گیاهان معمولا دارای برگ، تنه و ساقه هستند آن‌ها دارای اشکال مختلف و میوه‌های گوناگونی هستند که در جاهای متفاوتی رشد می‌کنند. هر گیاه، بسته به نوعی که دارد نیاز به آب، خاک و نور دارد. به نظر می‌رسد که همه این اطلاعات در استعاره عشق گیاه است، کارایی و کاربرد نداشته باشد.

فهرست

فهرست سخنی با خواننده پش گفتار فصل اول: نگاه به ساز و کارهای استعاره شناختی 1.1 در آمد 2.1 مروری بر نظریه ی استعاره شناختی 1.2.1 اجزای استعاره شناختی 1.1.2.1 قلمروی منبع هدف و نگاشت 2.1.2.1 پایه های تجربی 3.1.2.1 تعابیر استعاری زبانی 4.1.2.1 الگوهای فرهنگی 5.1.2.1 الگوهای فرهنگی 2.2.1 ویژگی های استعاره 2.2.1 انواع استعاره 1.3.2.1 از نظر ماهیت 2.3.2.1 از نظر شیوه ی مفهومی کردن یا کارکرد 3.3.2.1 از نظر خلاقیت یا متعارف بودگی 4.3.2..1 از نظر ساختار 5.3.2.1 از نظر گستردگی کاربرد 4.2.1 نقش و کاربرد استعاره شناختی 2.4.2.1 استعاره و فرهنگ 5.2.1 شیوه تحلیل و پردازش استعاره ها یادداشت ها فصل دوم: محبت و عشق از نگاه صوفیه 1.2 در آمد 2.2 تجربه های صوفیانه ی محبت و عشق 1.2.2 زنجیره های استعاری محبت از قرن دوم تا ششم هجری 3.2.2 زنجیره های استعاری عشق از قرن دوم تا ششم هجری 4.2.2 استعاره های عشق از قرن ششم تا هشتم هجری 3.2 سنت و تجدد صوفیان در استعاره پردازی 4.2 استعاره های جدید و قدیمی «عشق» از قرن دوم تا هشتم هجری 5.2 نگاشت های مرکزی و کلان استعاره های محبت و عشق یادداشت ها فصل سوم: سامانه های استعاری عشق در پنج اثر 1.3 درآمد 2.3 استعاره های قدرت 1.2.3 استعاره ی سلطان 1.1.2.3 استعاره سلطان در سوانح 2.1.2.3 سلطان عشق در عبهر العاشقین 3.1.2.3 بازنمود سلطان سوانح در رساله ی لوایح 4.1.2.3 سلطان گنج پاش عشق در لمعات 2.2.3 انسان قدرتمند 3.2.3 معشوق 4.2.3 جنگجو 5.2.3 صیاد 6.2.3 مقایسه ی تحلیلی استعاره های قدرت عشق در پنج متن 3.3 استعاره های نابودگر 1.3.3 نابودگری عشق در خدمت فنا، وحدت و غیرت دراندیشه ی غزالی 1.1.3.3 آتش علم سوز و عاشق سوز 2.1.3.3 صمصام غیرت 4.1.3.3 زهر قهر 2.3.3 آتش فنا در اندیشه ی عین القضات 1.3.3.3 عشق انسانی، آتش تهذیب کننده 2.3.3.3 سیف وحدت 3.3.3.3 طوفان و بوته ی امتحان 4.3.3 نابودگری، فنا و وحدت در اندیشه ی ناگوری 1.4.3.3 آتش جهان سوز 2.4.3.3 نهنگ درکشنده 3.4.3.3 شیر جان شکار 4.4.3.3 عشقه 5.4.3.3 مبرد جان فرسا 5.3.3 آتش سوزنده در ادراک عراقی 6.3.3 مقایسه ی کارکردهای نابودگرانه عشق در پنج متن 4.3 استعاره های معشوقی 1.4.3 زیباروی مستور، در سوانح 2.4.3 جمال عشق در تمهیدات 3.4.3 حسن معشوق در عبهرالعاشقین 4.4.3 معشوق در کمین در لوایح 5.4.3 مقایسه ی تحلیلی ویژگی های معشوقی عشق میان پنج متن 5.3 استعاره های روشنایی 1.5.3 مقایسه کارکردهای استعاره ی روشنایی چهار اثر با یکدیگر 6.3 استعاره های سفر 1.6.3 خرده استعاره های سفر در سوانح 1.1.6.3 راه به مثابه احوال عشق 2.1.6.3 پرنده، الوهیت، سفر و بلندی 2.6.3 خرده استعاره های سفردر تمهیدات 3.6.3 خرده استعاره های سفر در عبهرالعاشقین 1.3.6.3 عشق انسانی و ربانی نردبان پایه ی عشق الهی 2.3.6.3 عشق الهی ذروه و غایت عشق 3.3.6.3 تحلیل دریافت شناختی روزبهان از عشق 4.6.3 خرده استعاره های سفر در لوایح 5.6.3 خرده استعاره های سفر در لمعات 7.3 استعاره های ارزشمندی 1.7.3 تعین ناپذیری و ناشناختگی عشق در سوانح 2.7.3 ارزشمندی خلعت عشق و اهلیت آن در نظر عین القضات 3.7.3 استعاره های ارزشمندی عشق در عبهرالعاشقین 4.7.3 عشق در ناشناخته و دور از دسترس در لوایح 5.7.3 مقایسه کارکردهای شناختی ویژگی ارزشمندی چهار متن 8.3 استعاره های سکر و مستی 1.8.3 شراب عشق و اسقاط تمییز عاشق در سوانح 2.8.3 بیخودی عشق انسانی، شرط سکر عشق الهی درعبرالعاشقین 3.8.3 شراب مشاهده و قهر معشوق درلوایح 4.8.3 شراب تجلی معشوق درلمعات 5.8.3 مقایسه موارد کاربرد و استعاره های مستی در چهار اثر 9.3 تحلیل نظام شناختی پنج صوفی سخن آخر یادداشت ها نمایه نمایه اشخاص نمایه کتاب کتاب نامه

(نظام های استعاری عشق در متون عرفانی منثور براساس نظریه ی استعاره ی شناختی) نویسنده: دکتر زهره هاشمی انتشارات: علمی