کتاب عاشورا شناسی - محمد اسفندیاری

کتاب عاشورا شناسی نوشته ی محمد اسفندیاری توسط نشر نی به چاپ رسیده است.

این کتاب عهده دار هدف شناسی از قیام امام حسین (ع) است. معمولاً هنگامی که از اهداف آن حضرت سخن می رود، اموری چون احقاق حق، ابطال باطل، امر به معروف، نهی از منکر، برپایی عدالت، احیای سنّت و اماته ی بدعت به یاد می آید؛ یعنی مسائلی که در سخنان امام حسین (ع) بدان تصریح شده است. آن ها اهداف درجه ی اول آن حضرت است و در آن ها هیچ اختلافی نیست. آن چه مورد اختلاف است و موضوع بحث این کتاب، اهداف درجه ی دوم امام یا برنامه های اوست. یعنی هدف آن حضرت در هجرت از مدینه به مکّه، و از آن جا به کوفه چه بود؛ پرهیز از بیعت یا تشکیل حکومت یا استقبال از شهادت و یا اموری دیگر.

شاید درباره ی هیچ موضوع تاریخی، به اندازه ی هدف امام حسین (ع)، آشفتگی فکری در میان دانشوران ما نیست. در حالی که عده ای می گویند آن حضرت اساساً قیام نکرد، بلکه فقط قصد دفاع از جانش را داشت، عده ای دیگر می گویند که امام قیام استشهادی کرد. و در حالی که عده ای برآنند که امام بنا به دستوری خصوصی قیام کرد و امکان اقتدا به او نیست، عده ای دیگر می گویند که آن حضرت برای تشکیل حکومت عدل به پا خاست و ... . درواقع هنوز مشخص نشده است که چند نظریه در این باره وجود دارد و اشتراکات و اختلافات آن ها چیست و مستندات هر نظریه و لوازم آن چه چیزهایی است. بسیاری از عاشوراپژوهان، محل دقیق اختلافات را نمی دانند و گاه چیزی را نفی می کنند که طرف مقابل، اثبات نمی کند و یا چیزی را اثبات می کنند که طرف دیگر، نفی نمی کند. در این کتاب، برای نخستین بار، دقیقاً تحریر محل نزاع شده و در چند جا، ذیل عنوان «موضوع مورد اختلاف» و «متن مورد اختلاف» به آن اشاره شده است. هم چنین در این اثر گرانقدر، در ذیل عنوان «روش تحقیق پیشنهادی»، اصولی برای فهم قیام عاشورا تأسیس شده است و همه ی نظریات درباره ی هدف امام حسین (ع)، استقصا و نامگذاری شده و معلوم گردیده است که تاکنون هفت نظریه وجود دارد. گفتنی است که قسمت انتهایی این کتاب، به دیدگاه اعلام شیعه درباره ی هدف امام حسین، که تأیید نظر مختار نویسنده است، اختصاص دارد.

فهرست

هدف شناسی امام حسین (ع) کوفه، انتخاب درست امام حسین (ع) دیدگاه گذشتگان

برشی از متن

دیدگاه گذشتگان درآمد در این بخش به هدف امام حسین (ع) از دیدگاه مشایخ بزرگ می پردازیم. در اینجا متن و ترجمه ی گفتار پنج تن از اعلام مذهب تشیع را، از قرن چهام تا ششم، به ترتیب ذیل، می آوریم: شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، شیخ طبرسی و ابن شهر آشوب. در این سیصد سال، به جز شیخ طوسی، دانشوران شیعه بر آن بودند که امام حسین (ع) به قصد پیروزی و برای تشکیل حکومت قیام کرد؛ نه علم به زمان شهادتش داشت و نه قصد شهادت. البته شیخ طوسی هم می گوید امام حسین (ع) ضمن اینکه علم به شهادتش در این قیام داشت، قصد شهادت نداشت. از قرن هفتم است که سید ابن طاووس با تألیف ملهوف، دیدگاهی غیر مشهور را، که امام حسین با علم به زمان شهادتش و به قصد شهادت قیام کرد، در میان مردم رواج داد. از سخن شیخ طوسی، که در بعد می آید، چنین برمی آید که در همان زمان عده ای اعتقاد داشتند که امام حسین، متعبّد به کشته شدن بود. بنابراین آنجه سید ابن طاووس گفته بود، پیش از او گفته بودند، اما اعلام مذهب شیعه آن را نپذیرفته بودند. نکته ی دیگر اینکه متقدمان شیعه ضمن نفی علم امام به زمان شهادتش، قائل به نظریه ی تشکیل حکومت بودند؛ ولی برخی متأخران میان علم و قصد امام تفکیک قائل می شوند. بدین صورت که می گویند آن حضرت علم به زمان شهادتش داشت، ولی قصد شهادت نداشت، بلکه قصد حکومت داشت. اگر این نظریه ثابت شود، لازمه ی پذیرفتن نظریه ی حکومت، نفی علم امام به زمان شهادتش نیست. ...

(پژوهشی دربارۀ هدف امام حسین «ع») نویسنده: محمد اسفندیاری انتشارات: نی