کتاب شعر پارسی - محمدکاظم کاظمی

کتاب شعر پارسی اثر محمدکاظم کاظمی توسط انتشارات سپیده‌باوران به چاپ رسیده است.

این کتاب مجموعه کاملی از هر آن‌چه که باید درباره شعر فارسی بدانیم، می‌باشد. کتاب در دو بخش نگارش شده، که بخش اول با نام "شعر فارسی در یک نگاه" به چشم انداز هزار ساله شعر فارسی می‌نگرد و شعر و عناصر آن را معرفی می‌کند. موقعیتی که شعر در هر دوره از تاریخ داشته، موضوعی است که در این بخش درباره آن بحث شده است. بخش دوم با نام "دفتر شعر" نمونه‌هایی از آثار شاعران ایرانی را دربردارد که می‌تواند گزیده‌ای مختصر و در عین حال مفصل از تاریخچه شعر فارسی باشد. نویسنده سعی کرده است، از تمامی ادوار تاریخی و همه گستره جغرافیایی نمونه‌ای شعر تهیه کند. معیار انتخاب این شعرها، قوت و کیفیت آن‌ها از نظر محتوا بوده است. ویژگی مهم و دوست‌داشتنی این کتاب این است که علاقه‌مندان به شعر فارسی، به‌راحتی می‌توانند نمونه‌ای شعر، از تمام شاعران شعر فارسی را مطالعه کنند، بدون این‌که بخواهند برای پیدا کردن شعر یا اسامی شاعران به زحمت بیفتند. کتاب حاضر، سال 1379 به سفارش کانون شاعران و نویسندگان آموزش و پرورش خراسان نوشته شد و در موسسه فرهنگی و انتشاراتی ضریح آفتاب به چاپ رسید اما پس از آن، سال‌ها تجدید چاپ نشد. دلیل این تأخیر، اصلاح و بازبینی برخی موارد کتاب بود که اکنون در این چاپ همه این موارد انجام شده است. به هرحال، مطالعه این کتاب دریچه‌های کوچکی به دنیای پهناور شعر باز می‌کند و می‌تواند برای مطالعه بیش‌تر متون امروز و دیروز ادبیات فارسی ایجاد انگیزه کند.

برشی از متن کتاب

شعر دوره‌های سامانی هم در صورت و هم در سیرت، ساده و طبیعی است. این شعر شاید در مقایسه با آثار دوره‌های بعد، قدری ابتدایی به نظر آید؛ ولی از بعضی آفاتی که به‌تدریج در شعر فارسی ریشه دوانید، برکنار مانده است. مزیت بزرگ این شعر برخورداری از احساسات، چشم دیدها و تخیلات راستین شاعر است. بدین معنی که او از آن‌چه تجربه کرده است سخن می‌گوید و تصویرهایش در دسترس حس و دریافت خودش و مخاطبانش است. شاعران این دوره وام‌دار یک سنت ادبی دیرینه نبوده‌اند تا سایه‌اش بر سرشان سنگینی کند و آنان را به بیان تجربیات و عواطف پیشینیان وا دارد. معمولا هرجایی که سنت قوی است، هم پختگی در آثار ادبی دیده می‌شود و هم در مقابل، تقلید و تصنع. باری، همین طبیعی بودن و آسودگی از بار سنت‌های ادبی موجب شده است که شعر این دوره برای مردم امروز هم، تازه و ناب به نظر رسد. البته رواج فرهنگ و ادب عربی، این شاعران را تا حدی متوجه شعر عرب می‌کرده است و این رویکرد در دوره بعد و با غلبه بیش‌تر ادبیات عرب در شعر درباری فارسی تشدید می‌شود. قالب اصلی در این دوره قصیده است. غزل‌ها و قطعه‌هایی هم که از این شاعران بازمانده، به احتمال زیاد پاره‌هایی از قصاید بوده است. قصیده، هدیه شعر عرب به فارسی زبانان است. اما در کنار آن شاعران فارسی زبان قالب‌هایی دیگر هم مثل مثنوی و رباعی ابداع می‌کنند. رودکی خود کتاب کلیله و دمنه را در قالب مثنوی به نظم در می‌آورد که بخش اندکی از آن باقی مانده است. موضوع عمومی شعر این دوره، مدح و توصیف است. توصیف‌ها نیز غالبا مقدمه‌هایی برای قصاید مدیحه است و این سنت تا قرن‌ها در شعر فارسی مستدام است. در کنار این‌ها شعرهایی در پند و اندرز یا مرثیه هم برجای مانده است، ولی نه چنان‌که جریان روشنی از حکمت یا عرفان را نشان دهد. شعر سامانی فقط یک لایه معنایی دارد و بس، که همان ظاهر کلام است. وزن شعرها قدری نرم‌تر و سالم‌تر شده است. سکته‌ها و وقف‌هایی که در آثار نخستین سرایندگان شعر فارسی دیده می‌شد رو به کاهش می‌گذارد و قافیه‌ها نیز به هنجارتر می‌شود.

فهرست

یادداشت مؤلف  شعر فارسی در یک نگاه  شعر و عناصر آن  خاستگاه شعر فارسی و نخستین شاعران  سامانیان، اولین حامیان ادب فارسی ویژگی‌های شعر دوره سامانی  رودکی، پدر شعر فارسی  فردوسی و شاهنامه  دوره غزنویان و رشد ادب مدحی  عنصری، فرخی و منوچهری، نمایندگان سه جریان  سلجوقیان و استبداد سیاسی و مذهبی  ویژگی‌های شعر سلجوقی و شاعران برتر آن  ناصرخسرو، شاعر عقیده  سنایی، آغازگر عرفان  خیام، شاعر شک و حیرت  باباطاهر، محلی سرای عاشق  انوری، پیامبر مدیحه سرایان  پایان کار سلجوقیان و انتقال مرکزیت ادب فارسی به عراق  خاقانی شروانی، شاعر صبح  نظامی، داستان‌سرای تعزلی  عطار و منظومه‌ۀای عرفانی  هجوم مغولان و توابع فرهنگی آن  ویژگی‌های کلی شعر فارسی در این دوره  مولانا، شاعری خارج از هنجار زمانه  سعدی، معلم عاشق  عبیدزاکانی، نقاد شوخ‌طبع  دیگر شاعران بزرگ این دوره  حافظ، جامع شعر این دو قرن  تیموریان هرات و خیزش جدید فرهنگی  ویژگی‌ۀای شعر دوره تیموری  جامی، شاعر دانشمند  مکتب وقوع، راهی برای بیرون‌شد  صفویان و گورکانیان  مکتب هندی  صائب، شاعر مضمون‌ساز  بیدل، مولانای مکتب هندی  واقف، غالب و حزین  سده دوازدهم، سرآغاز جدایی‌ها در قلمرو زبان فارسی  دوران رکود و بازگشت  مشروطیت و تجدید حیات شعر فارسی  بهار، شاعر چند بعدی  ایرج‌میرزا و زبان سهل ممتنع  پروین، بانوی شاخص شعر فارسی  اقبال، شاعر مصلح  ماوراءالنهر و مصائب انقلاب اکتبر  افغانستان بعد از جدایی  پایان شعر مشروطیت در ایران  نیما و انقلاب او در شعر فارسی  برخورد شاعران با پیشنهادهای نیما  اخوان ثالث، راوی ناامیدان  احمد شاملو و شعر سپید  فروغ فرخزاد و تولیدی دیگر  سپهری، سالک فطرت  منوچهر آتشی، ششمین پنج شاعر  جریان‌های سایسی و رمانتیک  شعر حجم  موج‌نو  شاعران دانشمند  شاعران کهن‌گرا و سنتی  شهریار، وارث سنتی حافظ  سایه، نماینده نوگرای حافظ  امیری و قهرمان، نمایندگان صائب  غزل‌نو و پیشگامان آن  سیمین بهبهانی  حسین منزوی  محمدعلی بهمنی  شعر پس از مشروطه در افغانستان  خلیلی، کهن‌گرای نواندیش  بلخی، انقلابی پیشرو  آغاز نوگرایی در افغانستان  باختری، وارث نیما در افغانستان  نوگرایی در تاجیکستان  انقلاب اسلامی و شعر پس از انقلاب  علی معلم و راهی نو در مثنوی  احمد عزیزی، فوران خلاقیت  قیصر، شاعری جامع و متعادل  حسینی و نوعاشورایی  سلمان و غروبی زود هنگام  دیگر شاعران مطرح نسل انقلاب  در بیرون از مدار شعر انقلاب  شمس لنگرودی، شاعر محقق  صالحی و شعر گفتا  باباچاهی، فرم‌گرایی از جنوب  کلاهی و لبه تنهایی  شعر امروز افغانستان در سه حوزه جغرافیایی  عبدالقهار عاصی  در محیط مهاجرت  چند تن از شاعران مهاجر  پایانه  دفتر شعر  رودکی سمرقندی  منیجک ترمذی  رابعه بلخی  کسایی مروزی  ابوالقاسم فردوسی  فرخی سیستانی  عنصری بلخی  منوچهری دامغانی  باباطاهر همدانی  ناصرخسرو قبادیانی  مسعود سعد سلمان  عمر خیام  سنایی غزنوی  انوری ابیوردی  جمال‌الدین محمد اصفهانی  خاقانی شروانی  نظامی گنجه‌ای  بابا افضل کاشانی  فریدالدین محمد عطار  مولانا جلال‌الدین محمد بلخی  فخرالدین عراقی  سعدی شیرازی  سیف فرغانی  امیرخسرو دهلوی  ابن یمین فریومدی  حافظ شیرازی  فضل‌الله حروفی  عبدالرحمان جامی  وحشی بافقی  محتشم کاشانی  فیضی دکنی  بهاءالدین عاملی  طالب آملی  کلیم همدانی  غنی کشمیری  صائب تبریزی  عبدالقادر بیدل  قتیل لاهوری  سرمد کاشی  طبیب اصفهانی  آذر بیگدلی  هاتف اصفهانی  قاآنی شیرازی  فروغ بسطامی  ایرج میرزا  اقبال لاهوری  محمدتقی بهار  فرخی یزدی  نیما یوشیج  پروین اعتصامی  محمد حسین شهریار  خلیل‌الله خلیلی  مهدی حمیدی شیرازی  عماد خراسانی  احمد شاملو  فریدون مشیری  سیمین بهبهانی  هوشنگ ابتهاج  مهدی اخوان ثالث  سهراب سپهری  نادر نادرپور  محمد قهرمان  مهرداد اوستا  منوچهر آتشی  یدالله رویایی  فروغ فرخ‌زاد  منوچهر نیستانی  طاهره صفارزاده  بازار صابر  محمدرضا شفیعی کدکنی  حمید مصدق  احمدرضا احمدی  سید علی موسوی گرمارودی  علی باباچاهی  واصف باختری  محمدعلی بهمنی  حسین منزوی  گل‌رخسار صفی‌اوا  شمس لنگرودی  محمدباقر کلاهی اهری  علی معلم  محمدرضا عبدالملکیان  محمدعلی عجمی  فاطمه راکعی  سیدعلی صالحی  عبدالقهار عاصی  حسن حسینی  فرشته ساری  احمد عزیزی  قیصر امین‌پور  یوسفعلی میرشکاک  سلمان هراتی  ساعد باقری  سهیل محمودی  زکریا اخلاقی  علی‌رضا قزوه  عبدالجبار کاکایی  سیدابوطالب مظفری  مرتضی امیری اسفندقه  کتاب‌نامه  نام‌نامه  فهرست نام اشخاص  فهرست نام جای‌ها

نویسنده: محمدکاظم کاظمی انتشارات: سپیده باوران