کتاب شب تاریک روح - شهرزاد رحمتی

کتاب شب تاریک روح (جایگاه و ارزش های گونۀ وحشت) نوشته شهزاد رحمتی توسط نشر چترنگ به چاپ رسیده است.

این کتاب سعی دارد شاخصه های  گوناگون ژانر وحشت را با مثال های متفاوتی بیان کند و با تأکید بر این که، ژانر وحشت نیاز دارد تا جایگاهی متمایز در میان همه ی ژانرها داشته باشد، مباحث کتاب را بسط دهد. "شهزاد رحمتی" که از نویسندگان و منتقدان مطرح مجله ی فیلم می باشد، در کتاب حاضر با اشاره به عوامل و مصادیق بی مهری نسبت به ژانر وحشت، "جایگاه و ارزش های گونه ی وحشت" را بررسی می نماید و به ویژگی های سینمایی این‌ژانر می پردازد. "رحمتی" ضمن پرداختن به مفاهیمی هم چون گروتسک، آشنایی ‌زدایی، فوبیا، سایه و کهن ‌الگو و ارتباط آن ‌ها با ژانر وحشت به بحث وارونگی ماهیت و کارکرد رسانه در عصر حاضر نیز اشاره هایی دارد و سعی می کند ژانر وحشت را از نظر هنری، تاریخی و سینمایی زیر ذره بین قرار دهد. علاوه بر این، نویسنده قصد دارد با تلاش برای تأکید بر این واقعیت که دوست داران گونه ی وحشت، نیازی به توجیه علاقه شان به این ژانر ندارند و لازم نیست این علاقه را با قربانی کردن ارزش های هنری و تاریخی ژانر وحشت، انکار کنند، بیان می دارد این ژانر، با وجود همه ی بی مهری هایی که نسبت به آن شده است، از بهترین و اصولی ترین ژانرها به حساب می آید و دوست داشتن آن دلیل نمی خواهد.

فهرست

• ژانر مطرود
• بی مهری به ژانر وحشت، برخی عوامل و مصداق ها / تعبیرهای خصمانه، سوء تعبیر های دوستانه
• تولد، بالیدن و ماندگاری ژانر وحشت
• تولد: فرزند خلف رمانتیسم و عصر مدرن / بالیدن: ژانری که برای حیات، نیاز به فضای باز دارد /  ماندگاری: ژانر جان سخت
• ویژگی ها و ارزش های سینمایی ژانر
• پنهان کردن دیده‌ها، نمایش نادیده ها: اتکا بر عناصر دیداری / تاثیر بی‌واسطه: تیغ دو دم / حرکت از انضمام به انتزاع و برعکس /  نمونه ای از رویکرد: انسان ها و اتومبیل ها /  رویکرد ژانر به انتزاعی ترین مفاهیم /  انتزاع بر اساس تمثیل و استعاره
• غریبه در سرزمین غریب: آشنایی زدایی در دنیای آشنایی زدا
• گروتسک به عنوان عنصر محوری / آشنایی زدایی فراگیر /  به چالش کشیدن روزمرگی /  آشنایی زدایی در دنیای آشنایی زدا /  تهاجم به ماهیت انسانی
• سینمای وحشت و وارونگی ماهیت و کارکرد رسانه
• رسانه در مقام عامل وحشت / هراس از رسانه پیش از عصر رسانه /  هراس از رسانه در عصر رسانه /  هراس از ارتباط یا فقدان ارتباط؟
• مراتب چندگانه وحشت: از ترس تا فوبیا
• عصر وحشت / وحشت، بیزاری، دلهره وجودی و... /  بازتاب فوبیاها در گونه وحشت
• شب تاریک روح: گونه وحشت به مثابه سایه تمدن بشری
• بر گذشتن از تاریکی / شب تاریک روح /  سینمای وحشت، سایه و کهن الگوها
• پیوست
• فیلم ها و سریال ها
• کتاب ها
• درباره چند اصطلاح به کار رفته در متن کتاب
• نمایش

برشی از متن کتاب

بصری بودن گونه وحشت در واقع تا حد زیادی زاده ضرورت است. اساساً وحشت در مقام غریزه انسانی و واکنش های ناشی از وحشت به عنوان عکس العملی خود به خودی و غیر ارادی هم به شدت تابع تکانه های بصری است و هم بیش تر از اغلب غریزه های انسانی دیگر، جلوه بصری آشکار دارد. در مورد حتی ساده ترین و ابتدایی ترین موقعیت های دراماتیک وحشت آفرین قابل تصور نیز می توان ادعا کرد که بدون وجه دیداری بعید است تأثیر لازم را بگذارند. مثلا موقعیتی کاملا ابتدایی و دم دست را در نظر بگیرید که در آن، فردی مشغول روایت کردن ماجرایی ترسناک برای فرد یا افرادی دیگر است. چنین تلاشی بدون استفاده درست راوی /  گوینده از عناصر بصری مثل میمیک و زبان بدن و حرکت های ناگهانی دست و بدن و ترفندهایی مثل نگاه های خیره با چشمان گشاد و دهان باز از وحشت و از این قبیل، مثلا در قالب تجربه گوش دادن به صدای ضبط شده راوی، تاثیر چندانی به جا نخواهد گذاشت. مگر در مواردی که با گوینده ای حرفه ای سر و کار داشته باشیم و البته بزرگ ترین برگ برنده گوینده های حرفه ای نیز تلاش موفق نشان برای بخشیدن وجه بصری به داستانی است که روایت می ‌کنند - در صورت امکان با استفاده از عناصری مثل موسیقی مناسب و افکت های صوتی موثر. از آن گذشته، فیلم های ترسناک تا حد قابل توجهی در آفریدن وحشت، متکی بر عنصر مکان و موقعیت مکانی هستند و نیز عواملی مثل تنهایی یا بی پناهی یا انزوای شخصیت که باز به طور معمول در نسبت میان شخصیت با مکان و موقعیت مکانی معنا پیدا می کنند. این نکته به طرز جالبی حتی در لحظه های مواجهه شخصیت با عوامل شنیداری آفریننده وحشت هم صدق می کند. به عنوان مثال شنیده شدن شدن صدای مخوفی مانند ناله ی ارواح سرگردان، بیش از هرچیز متکی بر موقعیت مکانی شخصیت و نسبت میان او با مکان پیرامونش است و نیز روشن شدن نسبت میان موقعیت فیزیکی او با انسان های دیگر که شاید در آن موقعیت حضور داشته باشند و شاید هم نه. به عنوان مثال کافی است تصور کنید تفاوت میان میزان تاثیرگذاری همان عامل شنیداری وحشت یعنی ناله ارواح را در موقعیتی که شخصیت تک و تنها در بیابان تاریک و متروک سرگردان است با وقتی که در اتاقی در کنار دوستانش نشسته است. در عین حال این نکته را نیز نباید فراموش کرد که اتکای خاص فیلم ترسناک و عناصر بصری منحصر به آن چه نشان داده می شود نیست و می‌تواند همان قدر متکی بر عناصر بصری نادیده نیز باشد. در موارد پرشماری، بخش عمده تاثیرات بصری یک قاب یا نما می تواند حتی بیش از عناصر آشکار درون قاب، متکی بر عناصر دور از دیده ما در بیرون از قاب یا اساساً ناشی از آنها باشد. پدیده ‌ای که مسلما یکی از بزرگ ترین نقاط اوج و تجلی تمام و کمالش را می توانیم در فیلم درخشان پروژه جادوگر بلر بیابیم یا در دوئل و آرواره های اسپیلبرگ یا صحنه معروف قتل در روانی هیچکاک. صفحه 62

(جایگاه و ارزش های گونۀ وحشت) نویسنده: شهرزاد رحمتی انتشارات: چترنگ