کتاب سیاست نامه (سیرالملوک)

کتاب سیرالملوک یا سیاست‌نامه اثر خواجه نظام‌الملک طوسی با تصحیح و توضیح محمدرضا تبریزی شیرازی توسط انتشارات علمی و فرهنگی به چاپ رسیده است.

این کتاب یکی از مهم‌ترین کتاب‌های نثر فارسی است که سبک نگارش آن ساده و کاملا بی‌تکلف می‌باشد و جملات کوتاه و خوش‌آهنگی در مورد هر موضوع با وضوح کامل بیان شده است. این کتاب به فرمان "ملکشاه سلجوقی" نوشته شده که شامل اندرزهای نویسنده، گفته‌های مشاهیر، منقولات از قرآن و احادیث و حکایت‌هایی در مورد شاهان و وزیران است. در مورد اصالت این کتاب ابهامات زیادی موجود است که بارها مورد بحث قرار گرفته و گفته شده که احتمالا فردی غیر از نظام‌الملک در نوشتن این کتاب دست داشته است، اما هرگز این ابهامات به مرحله اثبات نرسیده است. در سال 1891 "شارل شفر" این کتاب را به زبان فرانسه ترجمه کرد و آن را "سیاست‌نامه" نامید اما در نوشته‌های فارسی و در منابع قدیمی، این کتاب، "سیرالملوک" نام‌گذاری شده است. نظام‌الملک تجربه‌های خود در موضوع کشورداری را با قلمی زیبا در این کتاب مکتوب کرده و این تجارب بعدها توسط بسیاری از نویسندگان و مورخان مورد استفاده قرار گرفته است. نحوه نگارش این کتاب توسط نویسنده این‌گونه است که ابتدا مسئله به صورت یک تعریف و یا دستور اخلاقی مطرح می‌شود، سپس آیات، روایات، احادیث، حکایات بلند و کوتاه و سخنانی از گذشتگان را در تأیید سخن خود می‌آورد. این کتاب یکی از ارزشی‌ترین کتاب‌های ایران است که در بسیاری از مواقع به عنوان یک مرجع کامل و درست از آن استفاده می‌شود.

برشی از متن کتاب

اندر باب قاضیان و خطیبان و محتسب و رونق کار ایشان باید که احوال قاضیان مملکت یگان یگان بدانند و هر که از ایشان عالم و زاهد و کوتاه دست باشد او را بر آن کارنگاه دارند و هر که نه چنین بود او را معزول کنند و به دیگری که شایسته باشد بسپارند و هر یکی را از ایشان بر اندازه کفاف او مشاهره‌ای اطلاق کنند تا او را به خیانتی حاجت نیفتد، که این کاری مهم و نازک است از بهر آن‌که ایشان بر خون‌ها و مال‌های مسلمانان مسلط‌اند. چون به جهل و طمع و قصد حکمی کنند بر حاکمان دیگر لازم شود آن حکم را امضا کردن و معلوم پادشاه گردانیدن و آن‌کس را معزول کردن و مالش را دادن. و گماشتن باید که دست قاضی قوی دارند و رونق در سرای او نگاه دارند و اگر تعذری کنند و به حکم حاضر نشوند و اگر محتشم بود او را بعنف و کره حاضر کنند که قضا به روزگار یاران پیغمبر(ص) به تن خویش کرده‌اند و هیچ‌کس را نفرموده‌اند از بهر آن که تا جز راستی نرود و هیچ‌کس پای از حکم باز نتواند کشید و به همه روزگار ازگاه آدم (ع) تا اکنون در هر معاملتی و در ملکی عدل برزیده‌اند و انصاف بداده و انصاف بستده‌اند و به‌راستی کوشیده‌اند تا مملکت در خاندان ایشان سال‌های بسیار بمانده است. اندر ترتیب ایستادن بندگان و چاکران ترتیب ایستادن بزرگان و کهتران و بندگان باید که پدیدار باشد و هر یکی را جایی معلوم که ایستادن و نشستن در پیش ملوک هر دو یکسان است، در ایستادن همان ترتیب نگاه باید داشت که در نشستن و کسانی که از خواص معروف باشند نزدیک تخت و گرداگرد تخت ایستند چون سلاح داران و ساقیان و مانند این. و اگر کسی خواهد که میان ایشان بایستد حاجب درگاه او را دور کند و همچنین اگر میان هر گروه بیگانه‌ای و نااهلی افتد بانگ برزنند و نگذارند.

فهرست

مقدمه ی مصحح فهرست مراجع مقدمه فهرست الابواب نیمه اول فصل اول فصل دوم فصل سوم فصل چهارم فصل پنجم فصل ششم فصل هفتم فصل هشتم فصل نهم فصل دهم فصل یازدهم فصل دوازدهم فصل سیزدهم فصل چهاردهم فصل پانزدهم فصل شانزدهم فصل هفدهم فصل هجدهم فصل نوزدهم فصل بیستم فصل بیست و یکم فصل بیست و دوم فصل بیست و سوم فصل بیست و چهارم فصل بیست و پنجم فصل بیست و ششم فصل بیست و هفتم فصل بیست و هشتم فصل بیست و نهم فصل سی ام فصل سی و یکم فصل سی و دوم فصل سی و سوم فصل سی و چهارم فصل سی و پنجم فصل سی و ششم فصل سی و هفتم فصل سی و هشتم فصل سی و نهم فصل چهلم فصل چهل و یکم فصل چهل و دوم فصل چهل و سوم فصل چهل و چهارم فصل چهل و پنجم فصل چهل و ششم فصل چهل و هفتم فصل چهل و هشتم فصل چهل و نهم فصل پنجاهم حواشی و توضیحات فهرست لغات و اصطلاحات ضمائم فهرست نام کسان فهرست جغرافیایی فهرست نام اقوام و.... مذاهب فهرست کتابها و نویسندگان مقدمه انگلیسی

نویسنده

ابوعلی حسن طوسی، ملقب به خواجه نظام‌الملک طوسی در 28 مهر سال 471 در طوس به دنیا آمد. او ادیب، نویسنده و سیاست‌مدار قرن پنجم هجری است. وی در پردازش تقویم جلالی با دانشمندانی همچون خیام همکاری داشت. همچنین مدارس نظامیه، به دستور او برپاشد.

• اثر: خواجه نظام الملک طوسی
• به اهتمام: هیوبرت دارک
• انتشارات: علمی و فرهنگی