کتاب سرگذشت پزشکی در ایران (فرهنگ و تمدن ایرانی)

کتاب سرگذشت پزشکی در ایران از مجموعه‌ی فرهنگ و تمدن ایرانی نوشته‌ی یاسر مالی و احسان رضایی توسط نشر افق به چاپ رسیده است.

از زمانی که انسان بوده، بیماری وجود داشته و تلاش های زیادی هم برای درمان انجام می شده؛ بنابراین پزشکی را می توان قدیمی ترین دانش تاریخ دانست که بهترین مشوق برای ادامه و تکمیل آن توسط انسان ها، احتیاج به درمان بوده است. با ایجاد تمدن و شهر نشینی، و همچنین اختراع خط، دانش انسان ها درباره‌ی تولد، مرگ و بیماری به صورت مدون در آمد؛ کم کم این اطلاعات بین علاقه مندان به دانش پزشکی در سر تا سر دنیا تبادل پیدا کرد و کشورهای مختلف از علوم یکدیگر بهره بردند؛ بنابراین هیچ کشور یا تمدنی را نمی توان مبدا پزشکی دانست. از آنجا که ایران یکی از تمدن های قدیمی بشر به حساب می آید،پس یکی از قدیمی ترین خاستگاه های علم پزشکی نیز بوده است. کتاب سرگذشت پزشکی در ایران، در دوازده فصل مجزا به چگونگی شکل گیری، عوامل و افراد تاثیر گذار بر رشد و شکوفایی این علم از پنج هزار سال پیش تا به امروز پرداخته و مخاطبان خود را با پیشرفت های پزشکی دوره های مختلف تاریخی آشنا می کند. از پزشکی در زمان زرتشتیان گرفته تا ورود اسلام، حمله‌ی مغول، و پزشکی در عصر حاضر، همه مورد توجه قرار داده شده و اطلاعات بسیاری در مورد آن ها ارائه شده است. به طور مثال در کتاب فوق می خوانیم که اولین دانشگاه پزشکی جهان، در زمان ساسانیان و در شهر جندی شاپور تاسیس شده است. با توجه به قدرت بسیار و قلمرو پهناور ایران در آن زمان، شاهان ساسانی از دانشمندان و پژوهشگران تمام دنیا دعوت کردند تا به جندی شاپور آمده، علم و دانش خود را در اختیار یکدیگر قرار دهند. پس از آن با ظهور اسلام، و از آن جا که در قرآن اهمیت بالای بهداشت و نظافت در سلامتی انسان ها خاطر نشان شده، استفاده از احادیث و توصیه های پیامبر در مورد بهداشت و سلامتی، شاخه‌دیگری به نام طب اسلامی بر علوم مختلف پزشکی افزود. علم پزشکی با پشت سر گذاشتن فراز و نشیب های بسیار و پیشرفت های قابل توجه، به شکل کنونی در آمده و کماکان به پیشرفت و تکامل خود ادامه می دهد.

فهرست

پیشگامان پزشکی پزشکی زرتشتی ظهور جندی شاپور ورود اسلام عصر ترجمه عصر تالیف رازی و ابن سینا پایان یک عصر طلایی حمله‌ی مغول پزشکی صفوی ورود طب جدید پزشکی معاصر منابع و مراجع

برشی از متن کتاب

جندی شاپور افزون بر این که اولین شهر دانشگاهی تاریخ (چیزی مثل آکسفورد) به حساب می آید، دارای نخستین بیمارستان آموزشی جهان هم بوده است. بیمارستان آموزشی جایی است که دانشجویان پزشکی زیر نظر اساتید بیماران را معالجه می کنند و آموزش پزشکی بر بالین بیماران انجام می گیرد. قبل از آن، آموزش پزشکی به طور عمده از پدر به فرزند یا به روش خودآموزی بود که به تولید تعداد اندکی پزشک با توانایی های غیر استاندارد منجر می شد. دانشگاه با تولید انبوه پزشکان ودانشمند، که آموزش های استاندارد می دیدند و را هم تعامل علمی داشتند، باعث جهش علم پزشکی شد. تا قبل از جندی شاپور، بیمارستان ها به شکل کلی چند اتاق در حاشیه ی یک معبد بودند. اما این جا اولین بیمارستان در جهان بود که به معبد یا مذهبی خاص وابستگی نداشت و دانشمندانی از همه ی کشورها و مذاهب در آن به بیماران گوناگون خدمات ارائه می دادند. البته پزشکان ایرانی قرن ها قبل از جندی شاپور با مراکز دیگر مثل هند در ارتباط بودند؛ برای مثال؛ در یکی از متون طبی قدیمی هند به نام "کاراکاساماهیتا" از پزشکی ایرانی نام برده شد که در کنار استاد آتریا طبابت می کرده است. در جندی شاپور، طب یونانی، که نسطوریان رومی و سریانی آن را با خود آوردند، با طب های باستانی هندی و زرتشتی آمیخته شد. حتی ردپای طب اسکندرانی (مکتب جالینوس در اسکندریه که مرکز جهانی طب قبل از جندی شاپور بود) در جندی شاپور دیده می شود؛ از جمله به این دلیل که در یک دوره (628-618م) اسکندریه به تصرف ساسانیان درآمده است. آموزش های اصلی جندی شاپور به زبان یونانی بود، ولی ریشه ی نام داروها و گیاهان اغلب از محیط پیرامون دانشگاه گرفته می شد و ایرانی بود. اسم بعضی بیماری ها که بعدها وارد عربی ولاتین شدند، از فارسی عصر جندی شاپور گرفته شده، مثل سرسام. حتی عنوان شغل های حرفه ای پزشکی در دوران اسلامی به زبان فارسی بوده است؛ برای مثال، به رئیس داروخانه"شیخ صیدلانی" می گفتند، ولی کسی که دارو را می ساخت و ترکیب می کرد "مهتر" نامیده می شد و کسی که نسخه و پول را تحویل می گرفت و دارو را تحویل  می داد "شربدار" نام داشت. در تمام سرزمین هابی اسلامی، از اندلس و مصر گرفته تا شام و آسیای صغیر، از عبارتهای "بیمارستان" و "مارستان" به جای کلمه عربی امروزی "دارالشفا" استفاده می شد که همه ی این ها میراث جندی شاپور به حساب می آید. به مدت شش قرن (یعنی تا قبل از رونق بیت الحکمه ی بغداد)، جندی شاپور مهم ترین مدرسه ی پزشکی خاور میانه بود. جندی شاپور اولین مدرسه ی تاریخ است که در آن به ریاضی و فلسفه چندان توجه نمی شد و مختص پزشکی بود. تولید کتاب های کنّاش(مجموعه های علم پزشکی) از جندی شاپور شروع شد و بعدها در عصر ترجمه ی اسلامی، دوباره تولید آن ها با همین نام توسط اساتید جندی شاپور بعد از اسلام ادامه پیدا کرد. جرجانی در "ذخیره ی خوارزمشاهی" بعضی نسخه های رایج و به جامانده از جندی شاپوررا ذکر کرده است...    

نویسنده: یاسر مالی - احسان رضایی انتشارات: افق