کتاب ساخت زبان فارسی اثر آزیتا افراشی

کتاب ساخت زبان فارسی اثر دکتر آزیتا افراشی توسط انتشارات سمت به چاپ رسیده است.

وجود فرهنگ های واژگان، که بی تردید برای مقطعی از زمان معتبر هستند، نشانگرآن است که می توان واژه های زبان را در مقاطع زمانی مشخص به صورت مجموعه ای گردآوری کرد. البته تردیدی نیست که به تدریج از کارایی برخی واژه ها کاسته می شود و این مسئله امکان حضور آن ها را در فرهنگ های واژگان آتی تضعیف می کند؛ برای نمونه دور از انتظار نخواهد بود اگر روزی برسد که مدخل مربوط به واژه "موزه" در معنی نوعی کفش از فرهنگ واژگان زبان فارسی حذف گردد.

معانی واژه ها نیزدست خوش تغییرمی شوند و این امر نیز بر پیکره ی واژگان تأثیر می گذارد؛ برای نمونه، تغییر معنی واژه "آزاده" از "آزاداندیش" به "اسیر از جنگ برگشته" این مسئله را می نمایاند. هم چنین در روندی همیشگی و زایا به واژگان زبان افزوده می شود. سخنگویان یک جامعه زبانی، هر روز و گاه هر لحظه، واژه های جدیدی می سازند. البته این جریان  به جز فرایند نظام مند و هدفمندی است که از سوی نهادهایی مانند فرهنگستان زبان به منظور واژه سازی صورت می گیرد. واژه هایی که از سوی سخنگویان جامعه زبانی در مفهوم عام آن یا نهادهای مسئول در مفهوم خاص آن ساخته می شوند ممکن است پذیرفته شوند و رواج پیدا کنند و روزی در زمره واژگان زبان شمرده شوند یا اینکه به دلایل متفاوت و گاه نامعلوم پذیرفته نشوند.

کتاب ساخت زبان فارسی دارای یازده فصل می باشد: 1- پیش زمینه 2- آشنایی با حوزه های آواشناسی و واج شناسی 3- آشنایی با خط واج نگار فارسی 4- آشنایی با فرایندهای آوایی در زبان فارسی 5- آشنایی با حوزه صرف 6- شمارش تکواژهای جمله 7- واژه در زبان فارسی 8- ترکیب های نحوی واژگانی در زبان فارسی 9- آشنایی با حوزه نحو 10- ساختمان گروه در زبان فارسی 11- ساختمان جمله در زبان فارسی

 

فهرست

پیشگفتار فصل 1- پیش زمینه 1-1 زبان 2-1 نظام زبان 3-1 دستور 1-3-1 ویژگی های دستورهای سنتی 2-3-1 ویژگی های دستورهای زبان شناختی 4-1 زبان شناسی 5-1 جمع بندی مطالب 6-1 تمرین تشریحی 7-1 سوالات چند گزینه ای 8-1 منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر 9-1 کتابنامه فصل 2- آشنایی با حوزه های آواشناسی و واج شناسی 1-2 آواشناسی و واج شناسی 2-2 واجهای همخوانی و واکه ای 1-2-2 اندام ها و سازو کار گفتار 2-2-2 مجرای گفتار 3-2-2 توصیف همخوانها 4-2-2 توصیف واجهای واکه ای 3-2 جفت کمینه؛ مجموعه کمینه 4-2 مجموعه طبیعی 5-2 واکه مرکب 6-2 واج؛ واجگونه 7-2 هجا 8-2 جمع بندی مطالب 9-2 تمرین تشریحی 10-2 سوالات چند گزینه ای 11-2 منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر 12-2 کتابنامه فصل 3-آشنایی با خط واج نگار فارسی 1-3 کابرد خط واج نگار 1-1-3 نارسایی های خط فارسی 2-3 معرفی خط واج نگار 1-2-3 علائم واجهای همخوانی 2-2-3 علائم واجهای واکه ای 3-2-3 قواعد خط واج نگار 3-3 جمع بندی مطالب 4-3 تمرین تشریحی 5-3 سوالات چند گزینه ای 6-3 منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر 7-3 کتابنامه فصل 4- آشنایی با فرایندهای آوایی در زبان فارسی 1-4 فرایندهای آوایی 1-1-4 همگونی همخوانی 2-1-4 همانندی واکه ای 3-1-4 ناهمگونی همخوانی 4-1-4 قلب 5-1-4 حذف 6-1-4 اضافه 7-1-4 ابدال 3-4 جمع بندی مطالب 4-4 تمرین تشریحی 5-4 سوالات چند گزینه ای 6-4 منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر 7-4 کتابنامه فصل 5- آشنایی با حوزه صرف 1-5 صرف 2-5 واژه 3-5 تکواژ 1-3-5 تکواژآزاد و مقید 2-3-5 تکواژ قاموسی و دستوری 3-3-5 وند تصریفی و اشتقاقی 4-5 جمع بندی مطالب 5-5 تمرین تشریحی 6-5 سوالات چند گزینه ای 7-5 منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر 8-4 کتابنامه فصل ششم: شمارش تکواژهای جمله                                          1-6 تجزیه دو گانه 2-6 تکواژ صفر 3-6 تکواژ ماضی ساز 4-6 تکواژ رسوبس 5-6 عنصر هموندی 6-6 تکواز گونه 7-6 جمع بندی مطالب 8-6 تمرین تشریحی 9-6 سوالات چند گزینه ای 10-6 منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر 11-6 کتابنامه فصل 7- واژه در زبان فارسی 1-7 فرایندهای واژه سازی در زبان فارسی 1-1-7 فرایندهای اصلی واژه سازی در زبان فارسی 1-1-1-7 اشتقاق 2-1-1-7 ترکیب 3-1-1-7 اشتقاق/ ترکیب 2-1-7 فرایندهای فرعی واژه سازی در زبان فارسی 1-2-1-7 قرض گیری 2-2-1-7 ادغام 3-2-1-7 سرواژه سازی 4-2-1-7 کوتاه سازی 5-2-1-7 تبدیل 6-2-1-7 پس سازی 7-2-1-7 تکرار 2-7 جمع بندی مطالب 3-7 تمرین تشریحی 4-7 سوالات چند گزینه ای 5-7 منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر 6-7 کتابنامه فصل 8- ترکیب های نحوی واژگانی در زبان فارسی فصل 9- آشنایی با حوزه نحو فصل 10- ساختمان گروه در زبان فارسی فصل 11- ساختمان جمله در زبان فارسی منابع و ماخذ            

برشی از متن کتاب

فصل1: پیش زمینه درباره زبان نیز مانند هر موضوع دیگری، بسته به زاویه نگرشمان نسبت به موضوع، توصیف های متفاوتی می توان ارائه داد. مثلاً می توان توصیفی از زبان، با توجه به اجزای سازنده اش یا نقش آن، به دست داد. توصیف زبان با توجه به اجزای سازنده اش این نتیجه را به دست می دهد که زبان نظامی است متشکل از واژه های محدود، قواعد محدود و جمله های نامحدود. فصل 2: آشنایی با حوزه های آواشناسی و واج شناسی مطالعه آواها می تواند مرحله اول برای بررسی علمی هر زبانی محسوب شود؛ زیرا آواها ماهیتی ملموس وفیزیکی دارند، به همین دلیل می توان آن ها را مورد مطالعه دقیق آزمایشگاهی و علمی قرار داد. فصل 3: آشنایی با خط واج نگار فارسی زبان شناسان برای ثبت داده های زبانی از خطوط متداول زبان های بشری استفاده نمی کنند بلکه غالباً از دو نوع نظام نوشتاری بهره می جویند که از درجات متفاوتی از دقت برای ثبت این داده ها برخوردارند؛ این دو نوع نظام نوشتاری که مورد استفاده تخصصی زبان شناسان قرار می گیرند، یکی خط آوانگار و دیگری خط واج نگار نام دارد. فصل 4: آشنایی با فرایندهای آوایی در زبان فارسی در نتیجه هم نشینی آواها بر زنجیره گفتار، شرایطی به وجود می آید که اصطلاحاً آن را محیط آوایی می نامیم. ظهور آواها در محیط های آوایی گوناگون بر کیفیت تولیدی آن ها تأثیر می گذارد و به بروز تغییراتی درآن ها می انجامد. فصل 5: آشنایی با حوزه صرف صرف به عنوان حوزه ای در زبان شناسی که به ساختمان درونی واژه ها می پردازد، تا قرن نوزدهم، حوزه ای مستقل قلمداد نمی شد؛ و معمولاً درکنار نحو که همان بررسی ساختمان درونی جمله ها است، در یک حوزه مورد بررسی قرار می گرفت یا اینکه بخش مهمی از مطالعه تاریخی زبان محسوب می شد که به تحول و دگرگونی واژه ها در طول تاریخ زبان می پرداخت.

• ویرایش دوم
• نویسنده: دکتر آزیتا افراشی
• انتشارات: سمت