کتاب روزگاران - عبدالحسین زرین کوب

معرفی کتاب روزگاران

کتاب روزگاران اثر دکتر عبدالحسین زرین‌کوب می‌باشد که در انتشارات سخن به چاپ رسیده است.

این کتاب زرین کوب در واقع روایت‌گر تاریخ ایران از ابتدای آن تا پایان و سقوط سلطنت پهلوی است که در آن به شرح اجمالی رخدادهای این دوران طولانی و پر فراز و نشیب، پیروزی‌ها و شکست‌ها، تفسیر چون و چرای رفتار و کردار قهرمانان پرداخته به طوری که اجمال در گفتار، تحلیلات نویسنده را کم‌رنگ نکرده و مخاطب را از تفکر و تأمل در باب مباحث و مسائل باز نداشته است. تاریخ ایران در این اثر گران‌سنگ، که با استناد به منابع درجه‌ی اول و معتبر، نگاشته شده، به سه بخش کلی منقسم شده که بخش اول آن تاریخ حوادث و رویدادهای این سرزمین در قبل از اسلام بوده که نگارنده، این دوره را دوران کشمکش برای تثبیت هویت می‌خواند، بخش دوم آن مربوط به دوران قبل از صفویه، دوران تلاش برای حفظ هویت خوانده شده و بخش سوم که مقارن با تشکیل حکومت صفویه تا پایان مباحث کتاب را در برمی‌گیرد؛ در واقع دوران استغراق در هویت ایرانی نام گرفته است که نویسنده تمام این دوران را که گاه جهت‌گیری‌های کلی هر یک با دیگری متفاوت می‌نموده و گاه فرهنگ و آئین متفاوتی به مردم این دیار عرضه شده، توانسته با حفظ وجود تمام این تضادها اما توالی و روند واحدی را در کتاب پیاده کند و این دوران‌های به ظاهر متفاوت را به زیبایی و با هنر نویسندگی خویش، به هم پیوند دهد. آنچه که بیشتر از شرح جزئیات که ممکن است در حوصله‌ی خواننده نگنجد، برای مؤلف مهم‌تر می‌نموده، بیان رابطه‌ی علت و معلولی اتفاقات است و همین امر سبب شده تا رفتارها و کردار افراد را قضاوت ننموده و همان روش اختصارگویی را در تمام اثر، رعایت نماید و به این ترتیب چشم‌اندازی به گستره‌ی تمام تاریخ ایران به مخاطبش عرضه دارد. تدوین محتوای کتاب، ابتدا تحت سه مجلد صورت گرفت؛ اما پس از چند مرتبه چاپ آن، تمام کتاب در یک مجلد گردآوری و منتشر شد. مؤلف مطالبش را با شرح موقعیت جغرافیایی سرزمین ایران که آن را گذرگاه حوادث می‌خواند؛ بیان داشته، زیرا ایران با قرار گرفتن در این موقعیت، مسیری برای هر حرکت و رویدادی شده که آسیا را درمی‌نوردد. 27 فصل بعدی کتاب به بازگویی تاریخ مادها، ظهور پر شور و تأثیرگذار هخامنشیان تا سقوط غم‌انگیز آن‌ها، پیدایش سلوکیان در گوشه‌هایی از تاریخ، ماجرای روی کارآمدن اشکانیان و احیای دوباره‌ی ایران به دست آن‌ها، اوج و فرودهای ساسانیان، روایت سامانیان و غزنویان، شرح مختصری از دیلمیان و گیلکیان، حوادث و رخدادهای سلجوقیان، وحشی‌گری‌های مغولان و تاریخ زشتی که از خود به جای نهادند، تا طلوع صفویه با آن همه عظمت و سپس غروب و انحطاط آن، شرح رویدادهای قاجار و کشمکش‌های این دوران با غرب تا پایان گرفتنش و عمر نه چندان طولانی پهلوی با شرح اقدامات و کم‌کاری‌های شاهانش، اختصاص دارد تا به این طریق مخاطبان را در به دست آوردن درک درستی از گذشته‌ی سرزمین و اجدادشان یاری کند.

برشی از متن کتاب

امپراطوری‌ای که او بر شالوده‌ی امپراطوری ماد بنیاد نهاد؛ چنان با تمام امپراطوری‌های گذشته‌ی شرقی تفاوت داشت که سیمای او به صورت یک فاتح، یک امپراطور و یک منجی عصر، واقعیت تاریخ را به نحو چشم‌گیری مجال جلوه داد. با این همه درتصویری هم که از مجموع اسناد قابل اعتماد از سیمای او می‌توان رقم زد؛ سایه‌های افسانه گه‌گاه باقی می‌ماند و این چیزی است که درباره‌ی اکثر فاتحان نام‌آور و بنیان‌گذاران امپراطوری‌ها وقوعش اجتناب‌ناپذیر می‌نماید و البته ناشی از شایعات مبنی بر حبّ و بغض نسل‌ها در باب آن‌هاست. گذشته‌ی کوروش و آنچه هرودوت و گزنفون در باب کودکی او و دوران اقامتش در دربار ماد نوشته‌اند؛ هر قدر به واقعیت تاریخ نزدیک یا از آن دور باشد، باز از احوال او آنچه برای پژوهنده‌ی تاریخ اهمیت دارد؛ کارهایش در دوران فرمان‌روایی است، مخصوصاً در دوران بعد از فتح همدان. در همین زمینه است که او در نقش یک فاتح و یک امپراطور، به نحو بارزی در تمام عصر خویش و قرن‌ها بعد، همه جا مایه‌ی اعجاب و تحسین بود. دنیایی که او با نیروی جوانی مصمم به تسخیر، اصلاح و رهبری آن شد؛ در آن ایام، بیش از هر چیز به اخوت انسانی، به تسامح و وحدت که او تقریباً همه جا منادی آن بود؛ حاجت داشت. خشونت‌ها و قساوت‌های امپراطوری‌های گذشته‌ی شرقی که تا آن زمان به وسیله‌ی آشور و بابل و مصر و حتی ماد به وجود آمده بود؛ همه جا مایه‌ی نفرت و ناخرسندی شده بود. این امپراطوران به هرجا رفته بودند، جز کشتار نفوس، تاراج اموال و تخریب ابنیه، چیزی عاید بلاد فتح شده‌ی خویش نکرده بودند. کوروش بر خلاف آن‌ها همه جا با مغلوبان به رأفت، با دشمنان به مدارا و با صاحبان عقاید و رسوم مخالف، به تسامح رفتار می‌کرد. و این نوعی «عدالت» شرقی بود که در آن ایام حکومت آزاد عامه را بدان گونه که در دنیای غرب، دنیای یونان باستانی، معمول بود؛ به عنوان نوعی عوام‌فریبی و هرج و مرج مبنی بر لاف دروغ و فریب مورد طعن می‌یافت. یک موجب پیشرفت این طرز جهان‌بانی -لااقل در عصر خود کوروش- بحران‌هایی بود که دنیای عصر، در بین‌النهرین، در فلسطین و در سوریه و مصر به آن دچار بود. در واقع مقارن طلوع دولت کوروش، آشور سقوط کرده بود؛ بابل گرفتار اختلافات داخلی بود؛ اورارتو و عیلام از صحنه‌ی تاریخ خارج بودند؛ قوم یهود به بادافره‌ی تشتت و فساد و تفرقه‌ی خویش از جانب بخت‌نصر به نکال اسارت و تبعید و سرگردانی محکوم شده بود...

فهرست

مقدمه گذرگاه حوادث دوران مادها طلوع هخامنشیان هخامنشیان در اوج هخامنشیان در انحطاط سلوکیان اشکانیان و احیای ایران ساسانیان: اتحاد با آتش‌گاه ساسانیان: کشمکش با بزرگان ساسانیان: اوج و فرود افول یک عصر درخشان پایان و کارنامه سال‌های سرنوشت خراسان و بغداد سامانیان، غزنویان و میراث آن‌ها رستاخیز گیل و دیلم سلجوق‌نامه مغول و ایلخانان ملوک طوایف تیمورنامه ایران در بحر صفویه، عظمت و انحطاط عصر وحشت آغاز دوران قاجار کشمکش با غرب قاجار و مشروطه بعد از قاجار نگاه به گذشته‌ها یادداشت‌ها کتاب‌نامه فهرست اعلام

(تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی) نویسنده: دکتر عبدالحسین زرین کوب انتشارات: سخن