کتاب روزنه - محمدکاظم کاظمی

کتاب روزنه به قلم محمدکاظم کاظمی در انتشارات سپیده باوران به چاپ رسیده است.

شعر پدیده‌ای است که غالب افراد جامعۀ بشری با آن سروکار دارند و هریک از این افراد بنا بر سطح فهم خود و انتظاری که از شعر دارد، می‌تواند تعریفی برایش داشته باشد٬ بنابراین نمی‌توان به طور مطلق تعریفی ارائه کرد و گفت که «شعر همین است و جز این نیست» اما رازی  که در شعر نهفته است تاثیر پذیری سخن در این قالب آهنگین است. در حوزه پژوهش های ادبی، جای کتابی که در آن هم به قواعد فنی و هم به جوانب هنری شعر پرداخته شده باشد خالی بود٬ لذا کتاب حاضر برای جبران این کمبود گرد آمده است و در نهایت خروجی کار یک مجموعۀ آموزشی شعر است‌که کوشیده‌ شده شیوۀ ارائۀ مباحث‌، بیشتر توصیفی و تحلیلی باشد و هدف آن درست اندیشیدن درباره شعر است، نه اینکه تراوشات ذهنی دیگران را به خاطر بسپاریم و حتی الامکان سعی شده در این اثر از تصرف در قواعد شعر پرهیز شده مگر آنکه دلیل موجهی بوده باشد. روزنه در ابتدا جزوه هایی دوازده صفحه ای بود  که به دلیل استقبال خوانندگانش بصورت کتاب  تالیف و به چاپ رسید باهدف  آموزش اصول و فنون شاعری ‌به صورت مختصر ولی جامع، نه گردآوری گزینه‌ای از شعرهای برتر فارسی‌. پس مثال‌های شعری که در متن دیده می‌شود، فقط وسیله‌ای است برای درک بهتر مفاهیم. نگارنده در این کتاب بر آن بوده تا شرح قواعد و مسائل فنی شعر، با تحلیل‌های زیبایی‌شناسانه از آنها همراه باشد تا از سویی شکل آموزشی اثر حفظ شود و از سویی جوانب هنری و ذوقی فرو گذاشت نشده باشد.

برشی از متن کتاب

سخن گفتن از عناصر معنوی شعر، بدون ورود در دانشهایی دیگر نظیر فلسفه، جامعه شناسی و حکمت عملی، دشوار است. ما را سیر بحثی دراز دامن در این مقوله نیست و نمی تواند باشد. در این مجموعه آموزشی فقط می توانیم از شیوه هایی سخن بگوییم که شاعر با اختیار آنها، می تواند در انتقال بهتر درونمایه معنوی سخن خویش، موفق باشد. زبان، در کارکرد عادی خودش فقط وسیله تفهیم و تفهم است، یعنی با بیان جملاتی، می کوشد شنونده را از معنایی آگاه کند و نه بیشتر. این حالت عادی بیان، برای هنگامی است که گوینده، موضع عاطفی دارد و یا حداقل بر سر آن نیست که به شکلی خاص، بر دیگران اثر بگذارد. در این حالت، البته نیازی به تمایز بخشی بیان هم حس نمی شود. از آن هنگام که حالت معنوی گوینده بر سخن او اثر بگذارد و شنونده نیز چنین دریابد که گوینده تاکیدی بر انتقال این حالت دارد ٬ما وارد قلمرو شعر می شویم. اینجاست که ابزارهای تمایز بخشی مثل خیال، کارهای زبانی، موسیقی و امثال اینها به کار می افتد و به انتقال هرچه بهتر معنایی که مورد نظر شاعر است، کمک میکند. به بیان ساده تر، انسان گاه در موقعیت عاطفی ویژه ای است و حسی دارد که با بیان عادی، نمی توان به تمام و کمال انتقالش داد. با سخن عادی، می توان دیگران را از وجود این حس مطلع کرد، ولی شاعر به صرف اطلاع قانع نیست و می خواهد آنان را نیز در آن حالت شریک کند، یا لااقل کاری کند که در برابر آن اطلاع، واکنش نشان دهند. حالا چون یک تأثیرگذاری فوق العاده لازم است، به ناچار بیانی فوق العاده نیز لازم می شود که همین بیان شاعرانه است. با این دیدگاه، بیان شاعرانه، وسیله ای است برای انتقال مفاهیم شاعرانه و اگر چنین مفاهیمی در کار نباشد، شاعر توان خودش را بیهوده صرف کرده است.در مقابل، دیدگاهی دیگر نیز وجود دارد که میگوید شعر، در قدم اول یک اثر کلامی زیباست و همین زیبایی، خود هدف نهایی این هنر است. در این دیدگاه، کار شاعر فقط از این ناحیه اهمیت دارد که به ایجاد یک اثر هنری زیبا منتهی شده است و انتقال معانی برتر نمی تواند وظیفه ای برای شعر قلمداد شود.

فهرست

یادداشت مولف تمهید فصل اول: شعر چیست؟ در میان تعریف ها از بیان عادی تا بیان شاعرانه از بیان شاعرانه تا شعر شناخت عناصر شعر فصل دوم: خیال و صورت های آن خیال چیست؟ صورت های خیال تشبیه استعاره مجاز کنایه مدعا مثل اغراق شخصیت بخشی حس آمیزی متناقض نمایی چند نکته بحثی در ارزشیابی خیال تجسم، شرط اصلی تخیل منابع خیال فرسایش و پرورش تصویرها کشف یا اتفاق تزاحم خیال تصویر سازی گسترده فصل سوم: زبان شعر شناخت زبان شعر شعر و دستور زبان سهولت زبان امروزی بودن زبان گستردگی زبان ایجاز ترکیب سازی مردم گرایی غرابت زبان باستان گرایی غرابت محیطی زبان دیگر کارهای زبانی تکرار حذف قرینه سازی جابه جایی اجزای جمله فصل چهارم: موسیقی در شعر وزن شعر شناخت هجاها ساختار های موزون ارکان و افاعیل وزن های مختلف شعر فارسی انعطاف پذیری وزن ها ی شعر تفاوت تاثیر وزن ها درعواطف دسته بندی وزن های شعر قافیه و ردیف قواعد قافیه نا تندرستی قافیه ها قافیه ها ی صوتی تکرار قافیه نقش تکیه درقافیه غنای قافیه و ردیف موسیقی داخلی موسیقی معنوی نام نگاشت آرایه های ادبی (صنایع بدیعی) ایهام تلمیح و تضمین فصل پنجم: قالب های شعر قالب های کلاسیک بیت قطعه غزل قصیده مثنوی رباعی و دوبیتی چهار پاره ترجیع بند و ترکیب بند مسمط مستزاد بحر طویل دیگر شکل های کلاسیک قالب های نوین قالب های نیمایی وزن ها ی مختلف شعر نیمایی مصراع بندی شعر نیمایی انعطاف پذیری وزن درشعر نیمایی قافیه و ردیف در شعر نیمایی شعر سپید(شعر منثور) فصل ششم: عناصر معنوی شعر شناخت عناصر معنوی عاطفه سطح تاثیرهای عاطفی شعرها عینیت و ذهنیت اندیشه فصل هفتم: ساختمان شعر محور عمودی شعر پیوستگی عناصر شعر خیال زبان موسیقی فصل هشتم: سبک ها و مکتب ها سبک شعر بررسی سبک شعر یک شاعر ارزش هنری سبک مکتب های شعر فارسی مکتب خراسانی مکتب عراقی مکتب هندی مکتب بازگشت شعرامروز فارسی شعر مشروطه شعر نو شعر نو کلاسیک چند نکته کتابنامه نام نامه

نویسنده

محمد کاظم کاظمی متولد افغانستان است.او علاوه بر سرایش شعر، در زمینه‌های آموزش شعر، برگزاری محافل انجمنهای ادبی مهاجرین افغان در ایران، انتشار نقدها و مقالاتی در مطبوعات، تألیف و ویرایش کتابهایی در زمینه زبان و ادبیات فارسی فعالیت کرده است. شعر «مسافر» او در کتاب ادبیات فارسی سال دوم دبیرستان در ایران به چاپ رسیده است.

• (مجموعه آموزشی شعر)
• نویسنده: محمدکاظم کاظمی
• انتشارات: سپیده باوران